به گزارش خبرنگار ایمنا، استخوان بافت زنده‌ای است که مدام در حال شکسته شدن و جایگزینی است، پوکی استخوان وقتی ایجاد می‌شود که ایجاد استخوان جدید با از بین رفتن استخوان قدیمی تناسب نداشته باشد.
این عارضه با شیوع گسترده، حتی در مواردی افراد نه چندان مسن را نیز درگیر عوارض خود می‌کند. پوکی استخوان یا استئوپروز (Osteoporosis)، همانطور که از نامش پیداست، به معنی کم شدن تراکم استخوان است که به دنبال آن قدرت و استحکام استخوان کم شده و تحت این شرایط استخوان در معرض آسیب و شکستگی قرار می‌گیرد.
پیشرفت تدریجی پوکی استخوان
پوکی استخوان معمولاٌ به تدریج پیشرفت می‌کند و در ابتدا، هیچ علامتی از خود بروز نمی‌دهد تا وقتی که شکستگی ایجاد شود. پوکی استخوان یا استئوپروز می‌تواند در هر استخوانی از بدن ایجاد شود ولی معمولاً شکستگی ناشی از آن، دراستخوان‌های ستون مهره‌ها، لگن و ران بیشتر دیده می‌شود
پوکی استخوان باعث ضعف و شکنندگی
استخوان‌ها می‌شود، آنقدر شکننده است که افتادن یا حتی فشارهای خفیف مانند خم شدن یا سرفه می‌تواند باعث شکستگی شود، شکستگی‌های مربوط به پوکی استخوان بیشتر در مفصل ران، مچ یا ستون فقرات رخ می‌دهد.
پوکی استخوان زنان و مردان از همه نژادها را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما زنان سفید پوست و آسیایی، به ویژه زنان مسن یائسه بیشترین خطر را دارن. داروها، رژیم غذایی سالم و ورزش با تحمل وزن می‌توانند به جلوگیری از شکستن استخوان یا تقویت استخوان‌های ضعیف کمک کنند.
پنج راه حل برای پیشگیری از پوکی استخوان
راهکارهایی برای پیشگیری از ابتلاء به عارضه پوکی استخوان وجود دارد که پنج مورد آن عبارتند از:
۱. دریافت روزانه کلسیم و ویتامین D
۲. انجام ورزش و تمرین‌های منظم و تقویت عضلات
۳. استفاده از مواد غذایی مفید برای سلامت استخوان‌ها
۴. پرهیز از استعمال دخانیات و عدم مصرف الکل
۵. لزوم مصرف پروتئین برای سلامت استخوان‌ها
چه کسانی بیشتر به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند؟
اغلب افراد در سنین بالا به پوکی استخوان دچار خواهند شد، ولی در زنان پوکی استخوان حتی ممکن است قبل از سن یائسگی آغاز شود؛ با این وجود، شکستگی‌های ناشی از آن در سنین بالاتر ایجاد می‌گردد. بیشترین افرادی که در معرض شکستگی ناشی از پوکی استخوان قرار می‌گیرند، زنان یائسه هستند؛ زیرا در این دوران سطح استروژن به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد.
شکستگی‌های لگن وخیم‌ترین عارضه استئوپروز یا پوکی استخوان است که سه چهارم شکستگی‌های لگنی در زنان رخ می‌دهد. اگر سنجش تراکم مواد معدنی استخوان را معیار قرار دهیم، تعداد قابل توجهی از زنان بویژه در دوران یائسگی، دچار کاهش توده استخوانی در گردن و استخوان ران است.
علائم پوکی استخوان
برخلاف بسیاری از بیماری‌های مزمن، پوکی استخوان جز در موارد حاد که فرد را با شکستگی مواجه می‌کند، علامتی ندارد؛ به همین دلیل استئوپروز را بیماری خاموش نیز می‌نامند. بیشترین شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان به ترتیب در ستون مهره‌ها، استخوان رادیوس و لگن رخ می‌دهد. شکستگی‌های لگن وخیم‌ترین عارضه استئوپروز بوده و حتی در برخی از موارد، می‌توانند سبب مرگ بیمار شوند.
شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان اغلب به دلیل حوادث بسیار معمولی ایجاد می‌شوند که افراد سالم به هیچ وجه در آن موقعیت‌ها دچار شکستگی نخواهند شد. به عنوان مثال می‌توان به شکستگی‌های مهره‌ای اشاره نمود که در بسیاری از آنها با یک فشار مختصر مانند بلند کردن یک جسم، عطسه کردن و خم شدن رخ می‌دهند.
علل پوکی استخوان
دلایلی که می‌تواند ریسک ابتلاء به پوکی استخوان را بالا ببرد عبارتند از:
- افزایش سن
- عوامل ژنتیکی
- استعمال دخانیات و الکل
- نداشتن تحرک بدنی (ورزش) مناسب و کافی
- کمبود مواد معدنی مانند کلسیم، پروتئین و ویتامین دی
- بیماری‌هایی مانند پرکاری تیروئید، کم‌کاری غدد جنسی، آرتریت روماتوئید، بیماری کوشینگ، دیابت و...
- مصرف برخی داروها مثل کورتن، لووتیروکسین، فورزماید، هپارین، فنیتوئین به مدت طولانی
همچنین در رژیم‌های غذایی نامناسبی که با رعایت آنها فرد دچار کمبود مواد معدنی خواهد شد، بدن این کمبودها را از بافت‌های استخوانی تأمین می‌کند و این روند، در طول زمان باعث فقر استخوان‌ها و در نتیجه پوکی استخوان می‌شود.
راه درمان پوکی استخوان چیست؟
اگر آزمایش شما نشان دهد که به پوکی استخوان مبتلا هستید، پزشک یک برنامه درمانی همه جانبه برای شما در نظر می‌گیرد. پزشکان همیشه از جدیدترین درمان پوکی استخوان برای بیماران استفاده خواهند کرد. پزشک احتمالاً مصرف برخی داروها و همچنین تغییر سبک زندگی را به شما توصیه می‌کند. این تغییرات در سبک زندگی می‌تواند شامل افزایش دریافت کلسیم و ویتامین D از طریق رژیم غذایی و مکمل‌ها و همچنین انجام حرکات ورزشی تقویت کننده استخوان‌ها باشد.
در حال حاضر هیچ درمانی که بتواند پوکی استخوان را کاملاً برطرف کند، وجود ندارد. با این وجود، یک استراتژی درمانی مناسب می‌تواند به محافظت و تقویت استخوان‌های شما کمک کند و جلوی پیشرفت پوکی استخوان را بگیرد. این روش‌های درمانی می‌توانند سرعت تجزیه استخوان در بدن شما را کاهش دهند و برخی از روش‌های درمانی می‌توانند رشد استخوان‌های جدید را تحریک کنند.
داروهای پوکی استخوان
داروهایی که می‌توانند به پیشگیری و درمان پوکی استخوان کمک کنند عبارت‌اند از:
بیس‌فسفونات‌ها:
این‌ها داروهای ضدجذب هستند؛ به این معنا که مانع از جذب مواد معدنی استخوان توسط سلول‌هایی به نام استئوکلاست (استخوان خوار!) می‌شوند. مصرف این داروها باعث کاهش سرعت تجزیه استخوان و درنتیجه، کاهش خطر شکستگی استخوان در افراد مبتلا به پوکی استخوان می‌شود.
آگونیست‌ها یا آنتاگونیست‌های استروژن:
پزشکان به این گروه از دارو تعدیل‌کننده‌های انتخابی گیرنده استروژن، SERM نیز می‌گویند. رالوکسیفن (Evista) یک نمونه از این داروهاست. این داروها با تقلید اثر هورمون استروژن که در دوران یائسگی کاهش می‌یابد، می‌توانند خطر شکستگی ستون فقرات را در زنان پس از یائسگی کاهش دهند.
کلسی‌تونین (کلسیمار، میاکالسین):
این دارو به جلوگیری از شکستگی ستون فقرات در زنان یائسه کمک می‌کند و همچنین می‌تواند به مدیریت درد پس از شکستگی کمک کند.
هورمون پاراتیروئید مانند تری‌پاراتید (فورتئو):
سازمان غذا و داروی ایالات‌متحده (FDA) این هورمون را برای درمان افرادی که خطر شکستگی در آنها زیاد است تأیید می‌کند زیرا این دارو استخوان‌سازی را تحریک می‌کند.
آنتی‌بادی‌های مونوکلونال (دنوزوماب):
آنتی بادی‌های منوکلونال داروهای ایمنی درمانی هستند که برخی از افراد مبتلا به پوکی استخوان بعد از یائسگی می‌توانند از آنها استفاده کنند. انواع دیگر استروژن و هورمون درمانی نیز ممکن است کمک‌کننده باشد.
جدیدترین درمان پوکی استخوان کدام است؟
داروی روموزوزوماب (Romosozumab) جدیدترین درمان پوکی استخوان محسوب می‌شود. این دارو مورد تأیید FDA برای درمان پوکی استخوان در زنانی است که وارد دوران یائسگی شده‌اند و در معرض خطر شکستگی استخوان قرار دارند. این دارو به دلیل برخی از عوارض جانبی که دارد، برای همه افراد مناسب نیست. روموزوزوماب معمولاً در زنانی تجویز می‌شود که سابقه شکستگی ناشی از پوکی استخوان دارند یا با عوامل خطر پوکی استخوان مواجه هستند. همچنین کسانی که سایر روش‌های درمانی در آنها موفقیت آمیز نبوده است یا نمی‌توانند سایر روش‌های درمانی را تحمل کنند نیز، کاندید مناسبی برای دریافت داروی روموزوزوماب هستند.
نحوه مصرف داروی روموزوزوماب
این دارو هرماه یک‌بار با استفاده از دو سرنگ جداگانه تزریق می‌شود. روموزوزوماب فقط باید یک سال مصرف شود، زیرا فعالیت استخوانی سازی آن پس از ۱۲ ماه کاهش می‌یابد. زنانی که از این روش درمانی استفاده می‌کنند نیز باید اطمینان حاصل کنند که در حین درمان مقدار کافی کلسیم و ویتامین D دریافت می‌کنند.
عوارض جانبی روموزوزوماب
همانطور که مطرح شد، جدیدترین درمان پوکی استخوان داروی روموزوزوماب است که درد و سردرد مفصل شایع‌ترین عوارض جانبی آن است. به‌ندرت، برخی از افراد دچار از دست دادن بافت استخوان (استئونکروز) در فک و شکستگی‌های غیرمعمول استخوان ران می‌شوند که این مورد به‌ندرت در هنگام مصرف بیس‌فسفونات‌ها و دنوزوماب نیز اتفاق می‌افتد.
بعلاوه، خطر حملات قلبی، سکته مغزی و مرگ قلبی عروقی در بین کسانی که در سال اول به آنها روموزوزوماب داده‌اند کمی بیشتر از آن‌هایی بود که داروهای دیگر را مصرف کرده بودند. بنابراین، اگر دچار حمله قلبی یا سکته مغزی شده‌اید یا در معرض خطر بالاتری برای این مشکلات هستید، به پزشک خود اطلاع دهید زیرا ممکن است او داروی دیگری را برای شما تجویز کند.
درمان‌های طبیعی پوکی استخوان کدامند؟
ازآنجاکه داروهای پوکی استخوان و همچنین جدیدترین درمان پوکی استخوان می‌توانند عوارض جانبی داشته باشند، ممکن است ترجیح دهید سایر روش‌ها را به جای دارو امتحان کنید. چندین مکمل مانند شبدر قرمز، سویا ممکن است برای کمک به بهبود سلامت استخوان مفید باشند. با این حال، قبل از استفاده از این مکمل‌ها، حتماً با پزشک خود به دو دلیل صحبت کنید:
۱. مطالعات کمی در مورد اثربخشی این مکمل‌ها وجود دارد.
۲. این مکمل‌ها می‌توانند عوارض جانبی ایجاد کنند و همچنین با داروهایی که مصرف می‌کنید، تداخل داشته باشند.
رژیم غذایی مناسب برای پیشگیری از پوکی استخوان
رژیم غذایی متعادل است که در آن موارد زیر رعایت شود:
- شیر و فرآورده‌های آن: شیر از جمله منابع غنی کلسیم است. لبنیات مانند ماست، دوغ، پنیر و کشک نیز سرشار از کلسیم هستند. فرآورده‌های کم چرب نیز به اندازه فرآورده‌های پرچرب دارای کلسیم هستند پس بهتر است از لبنیات کم چرب استفاده شود تا از اضافه وزن نیز جلوگیری شود.
روزانه باید دو تا سه لیوان شیر مصرف شود. در صورت عدم تحمل شیر، ماست و پنیر و کشک جایگزین‌های خوبی هستند. یک لیوان ماست یا دو قطعه پنیر (به اندازه دو قوطی کبریت) تقریباً معادل یک لیوان شیر، کلسیم دارند. افرادی که نمی‌توانند از مواد غذایی حاوی کلسیم استفاده کنند یا غذاهای کلسیم‌دار به میزان کافی نمی‌خورند باید با تجویز پزشک قرص کلسیم دریافت کنند.
- سبزی‌ها: برخی سبزی‌ها مانند جعفری، کلم بروکلی، اسفناج، ریحان و نعناع حاوی مقادیر زیادی کلسیم هستند اما به طور کلی توصیه می‌شود روزانه ۳ تا ۵ سهم از انواع سبزی‌ها مصرف شود. (هر یک سهم سبزی شامل نصف لیوان سبزیجات پخته یا یک لیوان سبزی خام است).
- میوه‌ها: سعی کنید روزانه ۲ تا ۴ وعده میوه مصرف کنید. (یک عدد سیب متوسط یا یک عدد موز، یا یک بشقاب کوچک انگور را معادل یک وعده میوه محسوب کنید). توجه کنید در صورتی که قسمت عمده روز را خارج از منزل می‌گذرانید و امکان استفاده از انواع میوه‌ها برای شما وجود ندارد، می‌توانید از برگه خشک شده میوه‌ها مانند برگه هلو و زردآلو، آلبالو و یا انجیر خشک استفاده کنید. در صورت استفاده از میوه‌جات خشک شده اعتدال را رعایت کنید؛ چرا که محتوای قند آنها به دلیل فشرده و بدون آب بودنشان بالاتر است.
- ماهی، تخم مرغ گوشت و سویا: سعی کنید حداقل هفته‌ای دو بار ماهی مصرف کنید. در صورتی که بیماری خاصی مانند چربی خون بالا و … ندارید سعی کنید دل، جگر، قلوه و تخم مرغ را در حد اعتدال مصرف کنید. انواع گوشت‌های کم چربی را در حد اعتدال در برنامه غذایی خود قرار دهید. سویا به دلیل داشتن ترکیباتی مشابه استروژن می‌تواند مؤثرتر باشد بنابراین سعی کنید سویا را در برنامه غذایی روزانه خود وارد کنید.
- حبوبات: سعی کنید انواع حبوبات مانند عدس، نخود و لوبیا قرمز را در برنامه غذایی روزانه خود قرار دهید.
- شیرینی‌ها: شیرینی را به مقدار کم مصرف کنید، خیلی از آنها حاوی مقادیر بالایی چربی هستند. بنابراین سعی کنید از دسرهایی که منبع خوب کلسیم هستند و در ترکیبات آنها شیر یا ماست به کار رفته مانند انواع بستنی‌های کم چرب یا ماست‌های میوه‌ای، استفاده کنید.
- نوشیدنی‌ها: روزانه ۱/۵ تا ۲ لیتر یعنی حدود ۶ تا ۸ لیوان آب و مایعات بنوشید.
البته در این باره به توصیه‌هایی زیر توجه کنید:
- بهتر است دوغ را جایگزین نوشابه کنید.
- مصرف زیاد قهوه موجب پوکی استخوان می‌شود. در مصرف آن اعتدال را رعایت کنید.
- سعی کنید چای کمرنگ مصرف کنید چرا که برای سلامت استخوان مفیدتر است.
- از مصرف بیش از حد گوشت، نمک و الکل خودداری کنید.
- در فصل زمستان که کمتر از خانه خارج می‌شوید و کمتر در معرض نور آفتاب قرار می‌گیرید، باید مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین «دی» را افزایش دهید.
- با افزایش سن از توانایی پوست برای ساختن ویتامین «دی» کاسته می‌شود. بنابراین لازم است در افراد مسن از دارو برای تأمین مقادیر کافی ویتامین دی استفاده شود.
آیا ورزش به درمان پوکی استخوان کمک می‌کند؟
درست غذا خوردن تنها کاری نیست که می‌توانید برای حمایت از سلامت استخوان‌های خود انجام دهید. ورزش به ویژه انواع تمرینات استقامتی که بر مبنای تحمل وزن بدن یا وزنه، انجام می‌شوند نیز در تقویت استخوان‌ها موثرند.
برخی از این روش‌ها عبارت‌اند از:
- بالا رفتن از پله‌ها
- پرس پا
- اسکوات
- پوش‌آب
- استفاده از دمبل
- استفاده از کش ورزشی
- استفاده از دستگاه‌های بدن‌سازی
این ورزش‌ها باعث فشار آوردن به استخوان‌های شما می‌شوند و درواقع، به بدن شما می‌گویند که باید بافت استخوانی جدیدی ایجاد کند که این امر، باعث تقویت استخوان سازی در بدن شما می‌شود. همچنین، ورزش می‌تواند تعادل و هماهنگی شما را نیز بهبود بخشد که به شما کمک می‌کند از زمین خوردن پیشگیری کنید.
همانطور که مطرح شد، پوکی استخوان معمولاً علائمی ندارد و معمولاً افراد زمانی متوجه ابتلاء به آن می‌شوند که دچار شکستگی و آسیب‌های استخوانی می‌شوند. به طور کلی، بهترین کار این است که با تغذیه مناسب، فعالیت بدنی منظم و پیروی از یک سبک زندگی سالم، از پوکی استخوان پیشگیری کنید. در حال حاضر، هیچ درمان قطعی‌ای برای این عارضه وجود ندارد. با این حال، جدیدترین درمان پوکی استخوان همانطور که گفتیم، داروی روموزوزوماب است که در صورت تجویز پزشک و در شرایط خاص، قابل‌مصرف است. علاوه بر این، بهبود سبک زندگی نیز برای حفظ سلامت استخوان‌ها ضروری است.
نظر شما