به گزارش خبرنگار ایمنا، هنگامی که به اندازه کافی گلبول‌های قرمز خون سالم نداریم، وضعیتی به نام کم خونی (آنمی) وجود دارد؛ آنمی به این معنی است که خون، هموگلوبین(Hgb) که بخشی از سلول‌های قرمز خون(RBC) است و اکسیژن را به تمام سلول‌ها منتقل می‌کند، کم دارد.
کم خونی در بیشتر موارد به آرامی شروع می‌شود، بنابراین ممکن است در ابتدا متوجه علائم آن نشویم؛ همانطور که سطح هموگلوبین پایین می‌آید، ممکن است یک یا تعداد بیشتری از علائم مانند ضربان قلب سریع، نفس تنگی، مشکل تنفس هنگام انجام کارهایی مانند راه رفتن، بالا رفتن از پله‌ها و یا حتی صحبت کردن، سرگیجه، درد قفسه سینه، تورم دست یا پا، رنگ پریدگی پوست، ناخن، دهان و لثه و خستگی شدید (شایع‌ترین علامتی است که بیشتر افراد را آزار می‌دهد) را داشته باشیم.
درد قفسه سینه، ضربان قلب سریع، تورم پاها، احساس سرگیجه یا منگی، احساس تنگی تنفس وقتی که کار می‌کنیم بعضی از نشانه‌های جدی کم خونی است و اگر هر کدام از این علائم را داریم، باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنیم.
کم خونی موجب چه مشکلی می‌شود؟
فهمیدن علت کم خونی مهم است، اما نخستین چیزی که پزشک باید بداند این است که شدت این مشکل چقدر است، کم خونی می‌تواند کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار دهد؛ کم خونی می‌تواند باعث خستگی شود زیرا سلول‌های بدن به اندازه کافی اکسیژن دریافت نمی‌کنند؛ در بعضی موارد این کمبود اکسیژن ممکن است به اندازه کافی برای تهدید کردن زندگی بد باشد؛ کم خونی می‌تواند موجب کار بیشتر قلب شود، بنابراین اگر دچار مشکل قلبی هستیم، کم خونی می‌تواند آن را بدتر کند.
شدت کم خونی چقدر است؟
پزشکان در بیشتر موارد، شدت کم خونی را از روی هموگلوبین خون تعیین می‌کنند، با وجود اینکه علائم فرد ممکن است با هموگلوبین مطابقت نداشته باشند، پزشکان در هنگام تصمیم گیری برای درمان کم خونی از این روش استفاده می‌کنند.
کم خونی خفیف: هموگلوبین بین ۱۰ و حد پایین طبیعی برای سن، جنس و تعریف آزمایشگاه
کم خونی متوسط: هموگلوبین ۸ تا ۱۰ گرم در دسی لیتر
کم خونی شدید: هموگلوبین ۵/۶ تا ۸ گرم در دسی لیتر
کم خونی تهدید کننده زندگی: هموگلوبین کمتر از ۵/۶
کم‌خونی در کودکان و نوجوانان
تقریباً از هر هفت کودک دو ساله یک نفر مشکل کم‌خونی دارد. اغلب، دلیل کم‌خونی کودکان نبود آهن کافی در برنامه غذایی است، کودکان مبتلا به کم‌خونی و فقر آهن ممکن است میل به خوردن چیزهای غیر معمول مانند خاک، خاک رس، یخ و یا نشاسته پیدا کنند. به این رفتار پیکا گفته می‌شود. کودکان در ۱۲ ماهگی باید تست کم‌خونی بدهند. در صورتی که مشکل کم‌خونی در کودکان درمان نشود ممکن است باعث ایجاد مشکلاتی در رشد مغزی آنها شود. احساس خستگی دائمی در نوجوانان می‌تواند به دلیل کم‌خونی باشد. نوجوانان به خاطر رشد ناگهانی در دوران بلوغ در خطر کم‌خونی و فقر آهن هستند، دختران جوان نیز به خاطر دوره قاعدگی، بیشتر در معرض خطر هستند.
کم خونی در زنان شایع‌تر و در مردان جدی‌تر است
کم خونی در خانم‌هایی که در سن باروری هستند نباید نادیده گرفته شود اما معمولاً نمی‌تواند مشکلی جدی باشد زیرا در این بازه سنی امری طبیعی است، ابتلاء به کم خونی در دوران قاعدگی یا به دنیا آوردن نوزاد با از دست دادن مقدار زیادی خون ناگزیر است و حل آن توسط مکمل‌ها یا در مواردی نادر با تزریق آهن کاملاً ساده است. از آنجا که مردها قاعدگی یا بارداری را تجربه نمی‌کنند، بروز کم خونی برای آنها تهدید کننده تر به نظر می‌رسد و معمولاً نشانه ابتلاء به سرطان روده است.
ممکن است مصرف کافئین برای شما خطرناک باشد
این امکان وجود دارد که عادت به مصرف کافئین شما را به دردسر بیاندازد. کسانی که به طور افراطی قهوه یا چای می‌نوشند بهتر است کمی هوشیارتر باشند. نیازی نیست مصرف کافئین را قطع کنید، کافیست زیاده روی نکرده و چای و قهوه بین وعده‌های غذایی را کم کنید زیرا کافئین مانع جذب آهن موجود در مواد غذایی توسط بدن می‌شود. اگر پزشک به شما توصیه کرده که مکمل آهن مصرف کنید حتماً قهوه یا چای را یک ساعت قبل یا دو ساعت بعد از خوردن قرص بنوشید.
با بروز نشانه‌های کم خونی خود درمانی نکنید
ممکن است بیش از حد طبیعی احساس خستگی و بی‌حالی کنید و با نگرانی در اینترنت دنبال علت آن بگردید. در چنین صورتی احتمال کم خونی ناشی از فقر آهن وجود دارد و امکان دارد با تشخیص آن شروع به خوردن مکمل آهن کنید. اما عجله نکنید، زیرا در صورتی که بدن شما نیاز به آهن نداشته باشد، آهن اضافی می‌تواند اثراتی جانبی مثل سوءهاضمه و یبوست در پی داشته باشد. علاوه بر این برخی افراد مبتلا به نوعی اختلال ارثی زیادی آهن در خون) هماکروماتوریس هستند، به طوری که آهن را بیش از اندازه جذب می‌کنند و در نتیجه دچار التهاب مفصل (آرتریتیس)، دیابت، بیماری کبد و اختلالات متعددی می‌شوند. اگر تصور می‌کنید سطح آهن در خون شما پایین است، حتماً قبل از مصرف هر گونه دارو آزمایش خون بدهید.
کمبود آهن و بارداری
نیمی از خانم‌های باردار مشکل کم‌خونی و فقر آهن دارند، خانم‌های باردار باید در برنامه غذایی روزانه خود حدود ۲۷ میلی گرم آهن جذب کنند، ویتامین‌هایی که در دوره‌ی بارداری با توصیه پزشکان مصرف می‌شود هم ممکن است دارای آهن باشند. در طول دوره‌ی بارداری و بعد از به دنیا آمدن کودک نیز باید تست کم‌خونی داده شود
علت کمبود آهن چیست؟
۱- دریافت کم آهن
برنامه‌ی غذایی کم آهن، ممکن است باعث کمبود آهن شود، آهن موجود در گیاهان و مکمل‌ها مانند آهن موجود در گوشت قرمز به راحتی جذب نمی‌شود. مشکلات گوارشی مانند بیماری کرون، بیماری سلیاک و یا حتی عمل جراحی بای پس معده می‌تواند مانع از جذب آهن توسط بدن شود. مصرف بعضی از غذاها و داروها نیز مانع جذب آهن موجود در غذا می‌شود. این داروها و غذاها عبارتند از: لبنیات غذاهای سرشار از کلسیم مکمل کلسیم آنتی اسیدها قهوه چای
۲ - کمبود ویتامین
بدن برای تولید سلول‌های خونی به ویتامین B۱۲ و فولات نیاز دارد. برنامه‌ی غذایی که میزان کمی از این ویتامین‌ها را داشته باشد، خطر ابتلاء به کم‌خونی را بالا می‌برد. اختلال خود ایمنی (بیماری خودایمنی هنگامی رخ می‌دهد که دستگاه ایمنی بدن به اشتباه به سلول‌های سالم حمله کند) و یا مشکلات گوارشی می‌تواند مانع از جذب کافی B۱۲ شود. محصولات دامی و غلات صبحانه غنی شده منابع خوبی از ویتامین B۱۲ هستند. فولات در سبزیجاتی که برگ سبز دارند، میوه‌ها، لوبیا و نخود یافت می‌شود و می‌تواند به صورت اسید فولیک به نان، ماکارونی و غلات اضافه شود.
۳- بیماری
وجود بعضی از بیماری‌های مزمن یا عفونت باعث می‌شود که بدن نتواند به اندازه کافی سلول خونی بسازد. این مشکل می‌تواند به دلیل کم شدن هموگلوبین باشد. از دست دادن مقدار زیاد خون هم ممکن است باعث کم‌خونی شود. به یاد داشته باشید که با مشورت پزشک خود از قرص‌های مکمل استفاده کنید.
۴ - کم‌خونی آپلاستیک
کم‌خونی آپلاستیک یک بیماری نادر است، در این بیماری مغز استخوان به اندازه کافی سلول خونی تولید نمی‌کند تا بتواند بدن را تغذیه کند. از هر یک میلیون، سه نفر درگیر این بیماری هستند. قرار گرفتن در معرض تشعشعات هسته‌ای یکی از دلایل این بیماری است. از هر پنج مورد یک نفر این بیماری را به صورت ارثی دارد. در موارد شدید مبتلایان به این بیماری به انتقال خون و یا حتی انتقال مغز استخوان نیاز پیدا می‌کنند.
۵- از دست دادن خون
از دست دادن مقدار زیادی خون هم یکی از دلایل عمده‌ی کم‌خونی است، قاعدگی شدید، زخم حاد و یا عمل جراحی می‌تواند شرایط را برای کم‌خونی و فقر آهن فراهم کند. بهتر است خانم‌هایی که قاعدگی شدید دارند، هر سال تست کم‌خونی بدهند.
درمان کم‌خونی
ناشی از فقر آهن برای درمان کم‌خونی از چند روش استفاده می‌شود که بهترین و کم‌خطرترین آنها استفاده از مکمل‌های خوراکی است. درمان با نمک‌های ساده آهن مثل سولفات فروی خوراکی کاملاً مؤثر است. این مکمل‌ها معمولاً به شکل قرص، کپسول یا مایع است و باید آنها را تا چند ماه مصرف کرد. چنانچه این قرص‌ها با معده خالی مصرف شوند جذب آنها بهتر است، ولی در این حالت سبب تحریک معده و بروز مشکلات گوارشی می‌شوند.
عوارض گوارشی ناشی از مصرف آهن نظیر تهوع، دل پیچه، سوزش قلب، اسهال یا یبوست را می‌توان به حداقل رساند، به شرطی که آهن را با میزان بسیار کم مصرف کرده و به تدریج به میزان آن افزوده تا به حد مورد نیاز بدن برسد. بهتراست قرص آهن در آخر شب قبل از خواب استفاده شود تا عوارض ناشی از آن کاهش یابد
. ویتامین C جذب آهن را افزایش می‌دهد. به همین دلیل معمولاً مصرف ویتامین C به همراه آهن پیشنهاد می‌شود. علاوه بر درمان دارویی باید به میزان آهن قابل جذب در غذا نیز توجه کرد. آهن موجود در پروتئین‌های حیوانی مانند گوشت گاو، ماهی، پرندگان بیشتر جذب می‌شود. در حالی که جذب آهن پروتئین‌های گیاهی مانند سبزی‌ها و میوه‌ها کمتر است.
باید توجه داشت که ویتامین C میزان جذب آهن سبزی‌ها و میوه‌ها را بیشتر می‌کند. مصرف چای همراه یا بلافاصله بعد از غذا می‌تواند جذب آهن را صفر تا پنج درصد کاهش دهد، قهوه، تخم‌مرغ، شیر و لبنیات، نان گندم، حبوبات (حاوی اسید فیتیک) و فیبرهای غذایی جذب آهن را به علت تشکیل کمپلکس‌های نامحلول کاهش می‌دهند. بنابراین فرآورده‌های حاوی آهن، یک ساعت قبل یا دو ساعت بعد از مصرف هر یک از این مواد غذایی نباید مصرف شود.
داروهای درمان کم خونی
داروهای مختلف برای درمان کم خونی استفاده می‌شود، اما مدت زمان بیشتری طول می‌کشد تا بر روی فرد اثرگذار باشد، در برخی موارد آهن، ویتامین B۱۲ و مکمل اسیدفولیک می‌تواند کمک کننده باشد، همچنین یک شکل آهن مایع وجود دارد که می‌تواند به درستی به خون فرد تزریق شود.
راه دیگر درمان کم خونی در برخی از بیماران این است که از داروهایی استفاده کنند که به بدن اجازه می‌دهد گلبول‌های قرمز بیشتری تولید کند، این داروها مانند هورمون اریتروپویتین ساخته شده به وسیله کلیه‌ها کار می‌کنند و به بدن برای اینکه سلول‌های قرمز جدید بسازد کمک می‌کند، اگر یکی از این داروها توصیه شود، ارائه دهنده مراقبت‌های سلامتی با فرد درباره خطرات و مزایای دارو صحبت می‌کند، این داروها می‌توانند عوارض جانبی بسیار جدی ایجاد کنند، با این حال، آنها می‌توانند به بیماران دریافت کننده شیمی درمانی کمک کنند تا سطح هموگلوبین بالاتر و نیاز به تزریق خون کمتری داشته باشند و ممکن است به بهبود تدریجی علائم کم خونی کمک کند.
خوراکی‌های مفید و مضر برای کم خونی
گیاهان سبز تیره، سبزیجات برگی، سیب زمینی شیرین، آلو و کشمش، زردآلو و هلو خشک، لوبیا، گوشت و ماهی و نان، غلات و ماکارونی غنی شده مواد غذایی سرشار از آهن برای درمان کم خونی است.
فقر آهن و کم خونی مشکل رایجی است که افراد زیادی از آن رنج می‌برند. یکی از دلایل این بیماری خوردن مواد غذایی است که خون شما را می‌خورند، خوراکی‌های مضر برای کم خونی کم خونی یکی از شایع‌ترین بیماری‌هایی است که عوامل فراوانی موجب بروز این مشکل می‌شوند.
یکی از دلایل ابتلاء به کم خونی، تغذیه ضعیف و مصرف برخی مواد غذایی است، زیرا خوردن بعضی از خوراکی‌ها مانع از جذب آهن شده و برای افراد مبتلا به کم خونی مضر است.
میوه‌ها و سبزیجات سرشار از ویتامین هستند و هیچ میوه‌ای برای افراد دچار کم خونی مضر نیست، افراد دچار کم خونی می‌توانند برای جذب بهتر آهن از میوه‌های سرشار از ویتامین ث مانند پرتقال، لیمو، توت فرنگی، طالبی استفاده کنند.
بسیاری از سبزیجات حاوی آهن هستند، اما برخی از آنها به دلیل داشتن اگزالات برای افراد دچار کم خونی مناسب نیستند، محصولات غذایی دارای اسید اگزالیک، به راحتی می‌توانند در جذب آهن توسط بدن اختلال ایجاد کنند، از این رو افرادی که از کم خونی رنج می‌برند باید از مصرف چنین موادی اجتناب کنند و یا در حد امکان از مصرف همزمان آنها با مواد غذایی داری آهن اجتناب کنند، بعضی از سبزیجات تیره و برگ سبز حاوی اگزالات که می‌توانند جذب آهن را مهار کنند.
مصرف غذاهای غنی از این پنج ماده غذایی خون ساز می‌تواند به بهبود سطح گلبول‌های قرمز شما کمک کند:
آهن
استفاده از یک رژیم غذایی غنی با آهن می‌تواند تولید گلبول‌های بدن را افزایش دهد، گوشت قرمز، مانند گوشت گاو غذاهای غنی از آهن است سبزیجات با برگ‌های سبز تیره، سبزیجاتی مانند اسفناج، میوه‌های خشک، مانند آلو و کشمش، حبوبات و زرده تخم مرغ نیز حاوی آهن است.
اسید فولیک
اضافه کردن بعضی از ویتامین‌های B به رژیم غذایی برای خون رسانی می‌تواند مفید باشد. مواد غذایی با ویتامین B-۹ بالا (اسید فولیک) غلات غنی شده سبزیجات برگ دار و سبز مانند اسفناج و لوبیا و عدس، نخود فرنگی و آجیل است.
ویتامین B۱۲
مواد غذایی خون ساز با ویتامین B-۱۲ شامل: گوشت قرمز مانند گوشت گاو و ماهی، محصولات لبنی مانند شیر و پنیر و تخم مرغ است.
غذاهای خون ساز در طب سنتی
در طب سنتی برخی مواد غذایی را به عنوان مواد خون ساز برای بدن معرفی کرده اند و همچنان برای خون رسانی استفاده می‌شوند، از جمله خونسازترین مواد غذایی در طب سنتی می‌توان به کنجد و عسل اشاره کرد. در طب سنتی از کنجد به عنوان یکی از مواد غذایی خون ساز اشاره شده است و شما می‌توانید هر شب کمی کنجد خرد شده مصرف کنید.
از دیگر مواد غذایی خون ساز عسل است که بنا بر طب سنتی، اشاره شده است که عسل، پس از مصرف به سرعت به خون تبدیل شده و دارای خواص دارویی برای بدن است. در طب سنتی به گندم، شاه دانه، عدس، تخم گشنیز و زنجبیل به عنوان مواد خونساز اشاره شده است و شیره انگور و آبگوشت از جمله خون سازترین مواد غذایی در طب سنتی هستند.
میوه‌های خون ساز
زمانی که گلبول‌های قرمز خون در اندازه طبیعی خود باشند، عمل اکسیژن رسانی به تمام ارگان‌های بدن به خوبی صورت می‌گیرد. اما زمانی که به هر دلیلی دچار کم خونی می‌شوید، باید این کم خونی را با میوه‌ها و مواد غذایی خون ساز جبران کنید، میوه‌های خون ساز عبارتند از:
چغندر و هویج
چغندر معمولاً برای بیماران آنمی (کم خون) توصیه می‌شود. طبق مطالعات انجام شده، مصرف یک کاسه هویج و چغندرقند، دو بار در هفته باعث افزایش تعداد پلاکت خون می‌شود.
کشمش
کشمش دارای آهن فراوان است که برای رشد گلبول‌های قرمز و پلاکت خون بسیار مهم است. اختلال ترومبوسیتوپنی یا تعداد پلاکت‌های کم و کم خونی، ناشی از کمبود آهن رخ می‌دهد. می‌توانید در رژیم غذایی خود از کشمش استفاده کنید تا سطوح آهن بدن متعادل شود.
انار
انار از معروف ترین میوه‌های خون ساز است که حاوی آهن بالایی است. انار باعث خون رسانی به بدن شده و کم خونی را برطرف می‌کند.
سیب
سیب در جذب آهن به بدن کمک می‌کند. برای تعادل آهن هر روز سیب میل کنید.
آلو
این میوه یکی از میوه‌های مناسب برای درمان کم خونی است زیرا سرشار از آهن بوده و مصرف روزانه آلو می‌تواند مشکل کم خونی را برطرف کند.
موز
موز یکی از میوه‌های بسیار مفید برای بدن است که حاوی اسید فولیک است و اسید فولیک برای ساخت گلبول‌های خون مؤثر است. روزی یک عدد موز مصرف کنید.
زردآلو
زردآلو هم یکی از میوه‌های خون ساز و حاوی آهن است. شما می‌توانید این میوه را هنگام صبحانه میل کنید.
پرتقال
اکثر میوه‌ها مانند پرتقال، حاوی ویتامین سی فراوانی هستند که باعث حفظ سطح آهن بدن و از بین بردن کم خونی می‌شود.
تنقلات خون ساز
می‌توانید برای رفع کم خونی و یا افزایش خون رسانی از برخی تنقلات در طی روز استفاده کنید از جمله، کنجد و فندق که باعث افزایش خون رسانی شده و میزان آهن را به سطح مطلوبی می‌رساند. کنجد می‌تواند نقش زیادی در جذب آهن داشته باشد. بنابراین، مصرف روزانه کنجد برای هر فردی توصیه می‌شود. یکی دیگر از تنقلات خون ساز، تخم کدوحلوایی است که کمبود آهن را جبران می‌کند.
آیا پسته خون ساز است؟
آجیل‌های خون ساز از منابع مورد علاقه و تغذیه‌ای افراد است. آجیل دارای مزایای متعددی سلامتی از جمله کاهش کلسترول، سلامت قلب، کنترل وزن و حتی کاهش خطر سرطان است. آجیل همچنین منبع غنی آهن است که سطح هموگلوبین را بهبود می بخشد. به منظور خون رسانی و تنظیم سطح آهن بدن، توصیه می‌شود انواع آجیل به میزان مناسب مصرف کنید.، آجیل‌های خون ساز عبارتند از:
بادام زمینی، یکی از آجیل‌های غنی از پروتئین است جزو خون سازترین مواد غذایی است. بادام زمینی، همچنین دارای کلسیم و آهن است. همچنین حاوی مس، ویتامین B۱، B۲ و E و روی است. هضم بادام زمینی کمی مشکل است بنابراین، آن را به مدت یک شب در آب بگذارید، تا هضم آن آسان‌تر شود.
قندها، منبع غنی آهن، کلسیم، منیزیم، روی، اسید فولیک، ویتامین E و امگا ۳ و ۶ چربی ضروری هستند. بنابراین تمام آجیل‌های با قند ساده برای خون رسانی بسیار مفید هستند. به این ترتیب، می‌توانید از آهن موجود در آجیل لذت ببرید.
گردو برای سلامتی بسیار مفید است زیرا با اسیدهای چرب امگا ۳، ۶ و ۹ بسته بندی می‌شود. گردو، حاوی مقدار زیادی آهن است. در صورتی که دچار کم خونی شده اید، می‌توانید گردو مصرف کنید تا سطح هموگلوبین شما بهبود پیدا کند. بهتر است گردو را به صورت خام مصرف کنید زیرا گردوی خام حاوی آهن بیشتری است.
پسته، یکی از مهم‌ترین آجیل‌ها است زیرا غنی از آنتی اکسیدان گاما توکوفرول، آهن و پتاسیم و ویتامین B۶ است. مصرف پسته تازه برای بهبود هموگلوبین بسیار مفید است شما می‌توانید بدون هیچ گونه نگرانی در مصرف کالری بسیار زیاد، پسته مصرف کنید. زیرا کالری پسته زیاد بالا نیست.
نظر شما