روزه‌داری؛ راهی نو برای کاهش وزن و بهبود سلامتی

به گزارش خبرگزاری ایمنا به نقل از نیچر، در حالی که رژیم‌های غذایی به‌طور مداوم وارد و خارج از مد می‌شوند، روزه‌داری متناوب (Intermittent Fasting یا IF) به‌عنوان یکی از روش‌های محبوب کاهش وزن و بهبود سلامت عمومی باقی مانده است، از آن زمان که این روش برای نخستین بار توسط پژوهشگران و کارشناسان تغذیه مورد توجه قرار گرفت، بیش از ۱۰۰ آزمایش بالینی در طول یک دهه گذشته نشان داده‌اند که روزه‌داری متناوب می‌تواند به کاهش وزن و بهبود شاخص‌های سلامتی همچون کاهش خطر بیماری‌های قلبی و دیابت کمک کند، اما سوال اصلی این است که آیا فواید این رژیم فقط ناشی از کاهش کالری مصرفی است یا مزایای مستقلی نیز دارد؟

بنا بر گفته‌های دانشمند عصب‌شناس مارک متسون از مدرسه پزشکی جانز هاپکینز، انسان‌های اولیه به عنوان شکارچی-گردآورنده‌ها دوره‌های طولانی بدون غذا سپری می‌کردند، بنابراین ما به‌طور طبیعی برای عملکرد بهینه در حالت روزه‌داری تطبیق یافته‌ایم؛ متسون، نویسنده کتاب «انقلاب روزه‌داری متناوب» در سال ۲۰۲۲، بر این باور است که بدن ما برای استفاده از دوره‌های استراحت از غذا به خوبی طراحی شده است و این فرایند می‌تواند موجب تحریک سازگاری‌های سلولی و ترمیم DNA شود.

پژوهش‌های پیشین در زمینه محدودیت کالری نشان داده‌اند که کاهش مصرف کالری می‌تواند عمر را افزایش دهد؛ آزمایش‌های انجام شده بر روی موش‌ها از دهه ۱۹۳۰ به این نتیجه رسیده‌اند که رژیم‌های کم‌کالری موجب افزایش طول عمر و کاهش آسیب‌های سلولی ناشی از رادیکال‌های آزاد می‌شوند، اما نکته جالب این است که پژوهش‌های بعدی نشان دادند موش‌هایی که کالری محدود شده را در مدت زمان کوتاهی مصرف می‌کردند و سپس برای حدود ۲۰ ساعت از غذا دور می‌ماندند، به دلیل ورود به حالت متابولیک متفاوت، عمر بیشتری پیدا می‌کردند.

در روش‌های روزه‌داری متناوب، افراد الگوهای غذایی مشخصی را دنبال می‌کنند؛ از جمله «زمان‌بندی محدود غذا» (Time-Restricted Eating یا TRE) که در آن تمام وعده‌های غذایی در بازه‌ای بین ۴ تا ۱۲ ساعت مصرف می‌شوند؛ «روزه‌داری متناوب هر روز» (Alternate-Day Fasting یا ADF) که در آن افراد یا هر روز از غذا خودداری می‌کنند یا در روزهای بدون غذا حدود ۵۰۰ کالری مصرف می‌کنند؛ و رژیم ۵:۲ که در آن در دو روز از هفته مصرف کالری به ۵۰۰ محدود می‌شود.

این تغییر در الگوی مصرف غذا، موجب می‌شود که بدن پس از اتمام ذخایر گلیکوژن، به استفاده از چربی‌های ذخیره شده برای تولید انرژی بپردازد و به تولید کتون‌ها بپردازد؛ فرایندی که به آن «سوئیچینگ متابولیک» گفته می‌شود. برخی پژوهشگران معتقدند که این سوئیچینگ متابولیک موجب تحریک پاسخ‌های استرس سازگاری سلولی همچون ترمیم DNA، تخریب و بازیافت اجزای معیوب سلولی و بهبود عملکرد سیستم ایمنی می‌شود.

از سوی دیگر، برخی مطالعات مشاهده‌ای نشان داده‌اند که افراد مذهبی که به اندازه کافی روزه می‌گیرند، تغییرات قابل توجهی در سلامتی خود مشاهده کرده‌اند؛ اگرچه این مطالعات دارای محدودیت‌های فراوانی هستند، در هر صورت شواهد علمی موجود نشان می‌دهد که روزه‌داری متناوب می‌تواند به کاهش وزن، بهبود حساسیت به انسولین و کاهش فشار خون منجر شود.

در یک آزمایش بالینی در سال ۲۰۲۲، پژوهشگرانی از دانشگاه آلاباما در برمنگهم، نتایج مثبتی از اعمال TRE بر روی ۹۰ فرد چاق گزارش کردند. شرکت‌کنندگانی که به طور متوسط شش روز در هفته رژیم TRE را به مدت ۱۴ هفته دنبال کردند، به طور میانگین ۶.۳ کیلوگرم وزن از دست دادند، در حالی که گروه کنترل با رژیم مصرف غذا در بازه ۱۲ ساعت یا بیشتر، حدود ۴ کیلوگرم وزن کاهش پیدا کنند، این یافته‌ها به نظر می‌رسد که محدودیت زمانی مصرف غذا، افراد را به طور طبیعی کمتر گرسنه کرده و به کاهش خودکار کالری مصرفی منجر می‌شود.

اما بحث اصلی در میان متخصصان تغذیه بر سر این است که آیا فواید روزه‌داری متناوب تنها به دلیل کاهش مصرف کالری است یا اثرات مستقلی بر سلامت دارد، برخی پژوهشگران همچون کریستا وارادی از دانشگاه ایلینوی شیکاگو بر این باورند که اثرات مثبت روزه‌داری متناوب، فراتر از کاهش کالری هستند. در مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۸، مردان پیش‌دیابتی که رژیم غذایی خود را در بازه شش ساعته مصرف می‌کردند، بهبودهای قابل توجهی در حساسیت به انسولین، کاهش فشار خون و کاهش استرس اکسیداتیو نشان دادند؛ گرچه این مطالعه به نسبت کوچک بود و تنها ۱۲ نفر شرکت داشتند.

با این حال، نظرات در میان متخصصان متفاوت است، برخی از جمله دکتر نساء ماروتور از مدرسه پزشکی جانز هاپکینز، معتقدند که تغییرات مشاهده شده ممکن است ناشی از کاهش کالری مصرفی باشد، فواید مستقلی از روزه‌داری وجود ندارد. وارادی اما بر این باور است که بازه ۱۰ ساعته مصرف غذا شاید برای رسیدن به نتایج مشابه، خیلی طولانی بوده و برای دستیابی به اثرات مثبت بیشتر، باید بازه زمانی کوتاه‌تری در نظر گرفته شود.

در میان پژوهشگران، دیدگاه‌های متفاوتی پیرامون فواید متابولیک روزه‌داری وجود دارد. برخی بر این باورند که پاسخ‌های استرس سازگاری ناشی از روزه‌داری می‌تواند به ترمیم و بهبود عملکرد سلولی کمک کند، در حالی که دیگران معتقدند که مزایای این رژیم تنها ناشی از کاهش کالری و بهبود شاخص‌های متابولیک است. مارک متسون، که بیش از ۳۰ سال در زمینه روزه‌داری مطالعه کرده است، اظهار داشت: شواهد زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد روزه‌داری متناوب، اثراتی دارد که تنها با کاهش کالری قابل توضیح نیست.

با وجود این اختلاف نظرها، روزه‌داری متناوب به عنوان یک استراتژی مؤثر در کاهش وزن و بهبود شاخص‌های متابولیک به نظر می‌رسد که مورد توجه عمومی قرار گرفته است، علاوه بر کاهش وزن، بعضی مطالعات نشان می‌دهد که این رژیم می‌تواند از بروز بیماری‌های قلبی، دیابت و حتی بعضی اختلالات نورودژنراتیو همچون آلزایمر جلوگیری کند، این اثرات بالقوه موجب شده‌اند تا روزه‌داری متناوب در میان افراد مختلف، از ورزشکاران و افراد مبتلا به چاقی تا کسانی که به دنبال بهبود عملکرد مغز و افزایش طول عمر هستند، به شدت مورد توجه قرار گیرد.

همچنین روزه‌داری متناوب به عنوان یک رویکرد ساده و قابل اجرا در زندگی روزمره مطرح شده است، زیرا بسیاری از افراد ترجیح می‌دهند با رعایت یک قانون زمان‌بندی، بدون نیاز به شمارش دقیق کالری، به کاهش وزن و بهبود سلامتی دست پیدا کنند، این سادگی در اجرا، یکی از عوامل اصلی محبوبیت این رژیم در میان عموم مردم به‌شمار می‌آید.

در پایان، با وجود تفاوت دیدگاه‌ها در میان پژوهشگران، شواهد موجود نشان می‌دهد که روزه‌داری متناوب می‌تواند به عنوان یک ابزار مؤثر برای کاهش وزن و بهبود شاخص‌های سلامتی مورد استفاده قرار گیرد. با ادامه تحقیقات و اجرای آزمایش‌های بالینی گسترده‌تر، انتظار می‌رود که پاسخ‌های قطعی‌تری درباره فواید مستقل این رژیم غذایی به دست آید، در عین حال این رویکرد نوین تغذیه‌ای، نه‌تنها به کاهش وزن کمک می‌کند، بلکه ممکن است افق‌های جدیدی در درک فرایندهای متابولیکی و سازگاری سلولی ایجاد کند که می‌تواند به پیشرفت‌های چشمگیری در حوزه پزشکی و سلامت عمومی منجر شود.