کودکان غزه؛ از تغییرات فیزیکی و روانی تا بحران امنیت اجتماعی

به گزارش خبرگزاری ایمنا، آتش جنگ در غزه دامن کودکان را گرفته است و از نظر بهداشتی، روانی و اجتماعی، تمام ابعاد زندگی آنها را نابود کرده است؛ جنگ‌ها به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل بیماری‌های جسمی و روانی برای کودکان به شمار می‌رود، زیرا کودکان توان و تحمل شرایط جنگ را ندارند و آنها آسیب پذیرترین افراد هستند.

جمعیت نوار غزه بیش از ۲ میلیون نفر است که ۵۰ درصد آن را کودکان زیر ۱۵ سال تشکیل می‌دهند، بچه‌های غزه در سنین پایین، نه یک جنگ، بلکه جنگ‌های پی‌درپی را تجربه کرده‌اند و هنوز آسیب‌های روانی جنگ‌های پیشین از بین نرفته است، بنابراین تجاوز اخیر رژیم صهیونیستی به نوار غزه، برای اولین بار نیست، بلکه غزه در مدت بیش از ۲۰ سال تا به امروز شاهد پنج جنگ بوده است و دغدغه‌ای که در حد فاصل این جنگ‌ها وجود داشت، بهبودی آسیب‌های ناشی از جنگ قبلی و ترس بی پایان از شروع جنگ بعدی بوده، بنابراین یک روز بدون دود، انفجار و تخریب خانه‌ها یک روز استثنایی برای کودکان غزه است.

بر اساس آمار گزارش شده در پانزده نوامبر ۲۰۲۳ نیمی از شهدای بمباران اخیر غزه کودکان هستند (۴۷۱۰ کودک شهید) و ۲۹ هزار زخمی وجود دارد که حداقل ۴۰ تا ۵۰ درصد آنها کودک هستند، آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد برای آوارگان فلسطینی در ۱۳ نوامبر اعلام کرد که بر اثر حملات به نوار غزه به‌طور میانگین در هر ۱۰ دقیقه یک کودک جان خود را از دست می‌دهد و دو کودک مجروح می‌شوند، زیرا با وجود جغرافیای کوچک غزه، بیشتر کودکان در خانه حضور داشته و به دلیل ضعیف‌تر بودن آنها نسبت به دیگران هنگام بمباران پی‌درپی توان فرار ندارند.

در این میان پزشکان متخصص و کارشناسان سلامت روان از از نگاه پزشکی و روانی به مسائل کودکان غزه نگاه می‌کنند و اتفاق نظر دارند که پیامدهای روانی جنگ بر عملکرد سیستم عصبی کودکان تأثیر گذاشته و موجب تغییرات فیزیکی و روانی برای آنها شده است.

مختصصان مغز و اعصاب از تغییرات فیزیکی کودکان غزه می‌گویند

دکتر احمد صلاح‌الدین کامل، مختصص مغز و اعصاب در دانشکده پزشکی دانشگاه قاهره از نگاه پزشکی به مسائل کودکان غزه می‌نگرد و می‌گوید: کلیپ‌های ویدئویی نشان می‌دهند کودکان غزه‌ای که از زیر آوار نجات پیدا می‌کنند، می‌لرزند، اما این لرزش به‌طور کلی نتیجه طبیعی اتفاقاتی است که آنها پشت سر گذراندند و عوامل متعددی از جمله احساس سرما، وحشت، شوک دارد.

وی ادامه می‌دهد: احساس سرما و قرار گرفتن طولانی مدت کودکان غزه در زیر آوار در پایین‌ترین دما و نداشتن لباس‌های مناسب و گرم موجب احساس سرما و لرزش برای آنها می‌شود؛ زمانی که دمای محیط به کمتر از دمای مطلوب بدن می‌رسد، بدن شروع به لرزیدن می‌کند و لرز شدید (به حدی که قابل رؤیت باشد) می‌تواند تولید گرمای بدن را تا ۵۰۰ درصد افزایش دهد، اما با این حال لرز فقط تا مدت کوتاهی می‌تواند بدن را گرم نگه دارد چرا که پس از چند ساعت گلوکز (قند) موجود در عضلات پایان می‌یابد.

این متخصص مغز و اعصاب در ادامه بیان می‌کند: وحشت‌زدگی یا پانیک یک اختلال نادر است و همه آن را تجربه نمی‌کنند، زیرا فقط در بحران‌های خاص اضطرابی به وجود می‌آید؛ علت حملات پانیک شناخته شده نیست، اما تئوری‌های مختلفی در مورد علل بروز آن وجود دارد که می‌توان عدم تعادل مواد شیمیایی در مغز را یکی از آن علل برشمرد.

وی می‌گوید: وحشت وضعیتی ایجاد می‌کند که منجر به افزایش قابل توجه سطح ترشح آدرنالین در خون می‌شود که ممکن است موجب ایجاد احساس لرزش شده و برای مدت طولانی ادامه پیدا کند، از این رو کودکان غزه که یک رویداد آسیب‌زا را تجربه کرده‌اند، دچار این حمله پانیک و وحشت‌زدگی می‌شوند.

احمد کمال اضافه می‌کند: علائم جسمی حمله پانیک یا وحشت‌زدگی ممکن است شامل تنگی نفس یا فشار در قفسه سینه، بی حسی، تعریق شدید، حالت تهوع، مشکلات گوارشی، سردرد، سرگیجه، غش، بی‌حسی یا سوزن سوزن شدن، گرگرفتگی، لرز یا احساس گرما و افزایش ضربان قلب، درد شکم همراه با اسهال یا یبوست باشد.

وی تصریح می‌کند: حمله پانیک می‌تواند کودکان غزه را به آگورافوبیا (Agoraphobia) و هراس‌های خاصی مانند ترس از حضور در اجتماع سوق دهد؛ آگورافوبیا یا برزن‌هراسی (گذرهراسی) زیرمجموعه اختلال اضطراب است که به هراس و ترس از حضور در مکان‌هایی باز و شلوغ که امکان خروج فوری و آسان از آن‌ها وجود ندارد گفته می‌شود و بیشتر به علت باز بودن یا ازدحام زیاد محیط است؛ بنابراین حملات پانیک سبک زندگی کودک را تغییر می‌دهد و حتی ممکن است او را به سمت استفاده از مشروبات الکلی، مواد مخدر و سبک زندگی نادرست بکشاند.

این متخصص مغز و اعصاب بیان توضیح می‌دهد: قرار گرفتن کودکان در معرض شوک شدید ممکن است حتی پس از زنده ماندن باعث لرزش بدن آنها شود؛ اگر حالت ترس برای مدت طولانی ادامه یابد، ممکن است منجر به اثرات طولانی مدت بر روی سیستم عصبی مرکزی کودکان شود و سیستم عصبی را به آدرنالین حساس‌تر کند.

وی ادامه می‌دهد: وحشتی که کودکان غزه را در بر می‌گیرد موجب افزایش هورمون آدرنالین ترشح شده از سیستم عصبی می‌شود و این تغییرات فیزیکی و روانی به بدن کمک می‌کند تا با موقعیت‌های استرس‌زا یا خطرناک سازگار شده و برای مقابله با آن آماده شود؛ هنگامی که سطح آدرنالین در خون افزایش می‌یابد، باعث ایجاد طیفی از تغییرات فیزیکی و روانی از جمله افزایش ضربان قلب، میدریازیس یا گشادی مردمک چشم، افزایش تنفس، افزایش تعریق، تنش عضلانی، اختلال حافظه، مسائل متابولیک از جمله افزایش فشار خون، سطح قند خون، چربی خون، افزایش وزن و چاقی، دیابت، تری گلیسیرید بالا و در نهایت سکته قلبی و مغزی می‌شود.

احمد کمال با اشاره به راه‌های درمان بیان می‌کند: گزینه‌های اصلی درمان وحشت زدگی و حمله پانیک شامل روان درمانی و دارو درمانی است و اقدامات روانشناختی برای تأثیرگذار بودن بر حملات پانیک لازم است با دارو درمانی ترکیب شوند، از این‌رو استفاده از کادر درمان متخصص از همکاری یک روانپزشک و یک روانشناس به صورت هماهنگ برای درمان کودکان غزه ضروری است.

کارشناسان سلامت روان از ضرورت «مواجهه درمانی» و «خانواده درمانی» برای کودکان غزه می‌گویند

دکتر لیلا رجب، مشاور سلامت روان از روان کودکان غزه می‌گوید: کودکان در غزه در معرض شوک شدید و غیرمنتظره‌ای قرار می‌گیرند که ممکن است آنها را در معرض اختلال استرس پس از سانحه قرار دهد که یک اختلال روانی است.

وی ادامه می‌دهد: استرس پس از سانحه می‌تواند بر تفکر، احساسات، رفتار کودک تأثیر بگذارد و موجب ایجاد علائم فیزیکی مانند لرزش، شب ادراری شود و این علائم استرس پس از سانحه از کودکی به کودک دیگر متفاوت است، اما به طور کلی مواردی از قبیل کابوس‌های مداوم، احساس اندوه، خشم، ترس، گناه یا شرم، انزوا و گوشه‌گیری، پرخاشگری، بی خوابی و بی اشتهایی یا پرخوری عصبی را در بر می‌گیرد؛ هر چه کودک در طول جنگ بیشتر در معرض خشونت یا وحشت قرار گیرد، خطر ابتلاء به مشکلات روانی در او بیشتر است.

این مشاور سلامت بیان می‌کند: درمان تأثیرات روانی جنگ‌ها ممکن است به سال‌ها زمان نیاز داشته باشد، از کودکی به کودک دیگر بسیار متفاوت است و هیچ روش واحدی برای همه آنها تجویز نمی‌شود؛ «رفتار درمانی شناختی» یکی از برجسته‌ترین روش‌ها است و این نوع درمان به کودک کمک می‌کند تا خاطرات جنگ را دوباره پردازش کند و مهارت‌هایی بیاموزد که با این خاطرات مقابله کند.

وی توضیح می‌دهد: «مواجهه درمانی» از دیگر روش‌هایی است که به کودک کمک می‌کند تا با خیال راحت و با حمایت با خاطرات جنگ کنار بیاید؛ همچنین «خانواده درمانی» نوع دیگری از روش‌های درمان است که کودک با کمک خانواده خود می‌تواند خاطرات وحشت‌آور و تلخ به جا را فراموش کند، اما اگر خانواده‌ای برای کودک به جا مانده باشد؛ همچنین «درمان دارویی» نیز بسته به میزان آسیب وارده به کودک و طبق نظر پزشک معالج یک گزینه مهم برای درمان است.

با این اوصاف؛ این آسیب‌های جسمی و روانی تنها حکایت از اعداد ندارد، بلکه حکایت از بحران‌های اجتماعی متعدد برای آینده غزه و کودکان آن دارد و این بحران به جغرافیای غزه محدود نخواهد شد و می‌تواند شعاع وسیعی را در برگیرد و مسئله «امنیت روانی و اجتماعی در فلسطین» را کانون تحلیل و بررسی مجامع علمی، نهادهای دولتی و سازمان‌های بین‌المللی قرار دهد.