به گزارش خبرگزاری ایمنا، افسردگی یکی از اختلالات خلقی است که امکان بروز آن در هر سنی وجود دارد و امروزه کودکان یکی از اقشار آسیب‌پذیر در برابر این بیماری هستند، احساس افسردگی در توانایی و عملکرد کودک یا نوجوان تأثیرگذار است و طبق گفته کارشناسان، حدود پنج درصد از کودکان و نوجوانان در جمعیت عمومی در هر برهه زمانی معین، از افسردگی رنج می‌برند.
کودکان تحت عواملی از جمله استرس، از دست دادن یا مشکلات توجه، یادگیری، رفتار یا اختلالات اضطرابی در معرض خطر بیشتری برای ابتلاء به افسردگی قرار دارند و عواملی از جمله داشتن سابقه خانوادگی افسردگی یا سایر بیماری‌های روانی، بزرگ شدن در محیط خانوادگی ناپایدار و تجربه وقایع آسیب‌زا یا دشوار زندگی از عوامل زمینه‌ساز بروز افسردگی در کودکان به شمار می‌رود.
علائم افسردگی در هر کودک می‌تواند متفاوت باشد، اما به طور کلی مواردی از جمله احساس غم مداوم، از دست دادن علاقه و شوق، کاهش یا افزایش وزن، اضطراب و اختلال در خواب از علائم درگیر شدن کودک با این مشکل خبر می‌دهد.
علائمی مانند تحریک‌پذیر و عصبانیت شدید، تغییر در رفتار و خلق‌وخو، افزایش یا کاهش اشتها، افزایش کاهش خواب، سرپیچی، طغیان احساسی یا صوتی، ابتلای مداوم به بیماری‌های جسمی، افت تحصیلی و افزایش و ابراز افکار منفی از جمله علائم هشداردهنده افسردگی هستند که والدین و مراقبان کودک می‌توانند آنها را شناسایی کنند.
کودکان افسرده چه ویژگی‌هایی دارند؟
شهرزاد دوستانی، روانشناس کودک در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با بیان اینکه علائم افسردگی را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد، اظهار می‌کند: بخشی از علائم افسردگی در کودکان، در گروه علائم عاطفی - هیجانی قرار می‌گیرد و شامل هیجاناتی از جمله اضطراب، احساس گناه، شرم، ناامیدی و بی‌انگیزگی می‌شود و کودکان درگیر با افسردگی از فعالیت‌های سابقی که برای آنها اشتیاق داشتند لذت نمی‌برند.
وی می‌افزاید: بعضی از علائم افسردگی در این قشر در گروه علائم رفتاری جای می‌گیرند و نمود رفتاری دارند؛ برخی از کودکان درگیر با این مشکل، گریه‌های ناگهانی و زیاد دارند، از جمع دوری می‌کنند، به سرعت عصبانی می‌شوند و حرکات بدنی بسیار کند یا بسیار پر جنب و جوشی دارند.
این روانشناس کودک تصریح می‌کند: سومین گروه از علائم افسردگی در کودکان، علائم فیزیکی و بدنی هستند و از جمله این علائم می‌تواند به کم‌خوابی یا پرخوابی، پراشتهایی یا کم‌اشتهایی، معده درد یا سردرد، بی‌حالی، افزایش یا کاهش وزن اشاره کرد.
وی با بیان اینکه چهارمین گروه از علائم این اختلال، علائم تفکری هستند که شامل مواردی از جمله داشتن افکار کم‌انگیزگی می‌شوند، ادامه می‌دهد: افت تحصیلی، بی‌قراری‌های مداوم و کاهش دادن روابط خود با دیگران از سایر علائمی است که کودکان درگیر با این مشکل تجربه می‌کنند.
ژنتیک؛ عامل تأثیرگذار در بروز افسردگی کودکان
دوستانی با بیان اینکه از ژنتیک می‌توان به عنوان یکی از علل اصلی زمینه‌ساز افسردگی در کودکان یاد کرد، می‌گوید: طبق تحقیقات انجام شده، کودکانی که والدین مبتلا به افسردگی دارند، حدود دو تا چهار برابر بیشتر در معرض ابتلاء به این اختلال قرار می‌گیرند.
وی با بیان اینکه از دیگر علل بروز این مشکل در کودکان، تغییرات بیوشیمیایی مغز و بروز مشکل در انتقال دهنده‌های عصبی مانند سروتونین و دوپامین به شمار می‌رود، اضافه می‌کند: شرایط خانوادگی و زندگی کودک مانند دست دادن یک عزیز، طلاق والدین، سوءاستفاده یا حتی جنگ از دیگر علل زمینه‌ساز بروز افسردگی است.
این روانشناس کودک در تشریح نظریه ژن محیط اظهار می‌کند: طبق این نظریه، در بسیاری از اوقات یک کودک با ژن افسردگی متولد می‌شود، اما تأثیر محیط بر فعال یا غیرفعال شدن این ژن حائز اهمیتی بالا و غیرقابل انکار است.
فعالیتی گروهی برای تشخیص و درمان افسردگی کودک
وی با تاکید بر لزوم درمان والدین مبتلا به افسردگی پیش از تولد نوزاد و کنترل این مشکل، می‌افزاید: تشخیص و درمان اختلال افسردگی کودکان فعالیتی گروهی و تیمی است و ترکیبی از روانشناس، روانپزشک و حتی پزشک در ارزیابی علائم افسردگی با انجام اقداماتی مانند مصاحبه با والدین، بررسی گذشته والدین، شرح حال کودک و بررسی محیط، همکاری دارند.
دوستانی با بیان اینکه در تشخیص این مشکل گاهی اوقات از آزمایشات پزشکی نیز استفاده می‌شود تا مشکلات متابولیکی مانند تیروئید شناسایی شوند، تصریح می‌کند: به طور کلی آزمایش خاصی وجود ندارد که با استفاده از آن بتوان افسردگی کودک را تشخیص داد.
وی با تاکید بر نقش خانواده در روند درمانی کودک، ادامه می‌دهد: روانپزشک با تجویز دارو و روانشناس با آموزش و آگاهی‌بخشی والدین و کودک برای داشتن فرزندپروری صحیح در راستای درمان کودک اقدام می‌کند.
این روانشناس کودک خاطرنشان می‌کند: استفاده از متدهای بازی درمانی منجر به ایجاد برون‌ریزی مشکلات کودک و مشخص شدن علت افسردگی خواهد شد، یکی از معتبرترین راهکارهای درمانی مورد استفاده برای کودکان و نوجوانان، درمان شناختی - رفتاری است و با استفاده از این روش بر فکر، رفتار و احساسات افراد کار می‌شود.
تفاوت علائم افسردگی در کودکان و بزرگسالان
الهام متولی‌باشی، دکترای مشاوره و مشاور و درمانگر کودک در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: افسردگی از اختلالات شایعی است که به عنوان سرماخوردگی روانشناختی شناخته می‌شود و شیوع آن در کودکان نیز به نسبت در حال افزایش است و از مشکلات جدی به شمار می‌رود که می‌تواند تأثیرات بلندمدتی برای کودکان به همراه داشته باشد.
وی با تاکید بر لزوم توجه و در نظر گرفتن درمانی صحیح برای افسردگی، می‌افزاید: علائم افسردگی در کودکان و بزرگسالان تفاوت‌هایی دارد و به عنوان مثال، کودکان درگیر با افسردگی تا سن ۱۲ یا ۱۳ سالگی خلقی به شدت تحریک‌پذیری دارند و این در صورتی است که افراد بزرگسال درگیر با این مشکل خلق به شدت پایینی را تجربه می‌کنند.
این درمانگر کودک تصریح می‌کند: بروز عصبانیت و پرخاشگری، پایین بودن تحمل، بی‌حوصلگی، بی‌انگیزه بودن و نداشتن رغبت برای انجام فعالیت‌های مورد علاقه از علائمی است که در کودکان درگیر با افسردگی بروز می‌کند و به طور معمول، دیدگاه سایر افراد برای کودکان افسرده حائز اهمیت بسیاری است، چراکه یکی از مؤلفه‌های مهم در افسردگی، نداشتن احساس ارزشمندی و عزت نفس بالا است.
افسردگی کودک در پی کنترل‌گری، خشونت و وجود تعارض در خانواده
وی با بیان اینکه کودکان درگیر با افسردگی به دنبال دریافت احساس ارزشمندی در ارتباط با دیگران هستند، ادامه می‌دهد: حوصله‌سربر بودن، نداشتن جذابیت و شکست حتمی از افکاری است که کودکان افسرده آن را تجربه می‌کنند و ارزیابی آنها از موقعیت‌ها در بیشتر اوقات بُعد منفی دارد.
متولی‌باشی با بیان اینکه کندی روانی - حرکتی و کاهش تمرکز و توجه از دیگر علائمی است که افسردگی برای کودکان به همراه دارد، می‌گوید: عواملی در بروز افسردگی کودکان همبستگی بالایی دارند که از جمله آنها می‌توان به مشکلات خانوادگی اشاره کرد؛ کودکانی که والدین آنها روابط مختل و تعارضات حل نشده بسیاری دارند و شاهد خشونت والدین هستند، بیشتر در معرض ابتلاء به این اختلال قرار دارند.
وی با بیان اینکه نبود رابطه باکیفیت میان والدین و فرزند از دیگر عوامل زمینه‌ساز بروز افسردگی در کودکان است، اضافه می‌کند: فرزندان والدینی که کنترل‌گری بالایی دارند، تنبیهات بدنی برای کودکان خود در نظر می‌گیرند و زمان کیفی برای ارتباط با فرزند خود ندارند، بیشتر در معرض افسردگی قرار خواهند داشت.
این درمانگر کودک اظهار می‌کند: کودکانی که رویدادهایی استرس‌زا مانند مرگ یک عزیز، طلاق والدین، تغییر در شرایط تحصیل یا منزل و تروما را تجربه می‌کنند، بیشتر مستعد درگیر شدن با افسردگی هستند و کودکانی که از مهارت ارتباطی لازم برخوردار نیستند، توان دوست‌یابی ندارند و تحت قلدری سایر کودکان قرار می‌گیرند نیز بیش از دیگر کودکان در معرض این اختلال قرار دارند.
وی با بیان اینکه درمان نشدن سایر اختلالات از جمله اختلال یادگیری و نقص توجه نیز می‌تواند منجر به ایجاد افسردگی در کودکان شود، می‌افزاید: سطوح نامتعادل بعضی از هورمون‌ها و مواد شیمیایی نیز می‌تواند بر عملکرد مغز کودک تأثیرگذار باشد و ناهماهنگی‌های بیوشیمیایی خطر ابتلاء به افسردگی را افزایش دهد.
ارزیابی کودک توسط متخصص به منظور در نظر گرفتن روند صحیح درمانی
متولی‌باشی با بیان اینکه ژنتیک و سابقه خانوادگی نیز در بروز افسردگی کودکان تأثیرگذار است، تصریح می‌کند: درمان این اختلال بسته به شدت علائم در کودکان متفاوت است و برای برخی از کودکان در کنار روان‌درمانی، دارودرمانی نیز در نظر گرفته می‌شود.
وی با بیان اینکه تشخیص افسردگی توسط روانشناس کودک انجام می‌شود، ادامه می‌دهد: به منظور طی شدن روند درمانی، توصیه می‌شود که کودک در ابتدا توسط فردی متخصص ارزیابی و بسته به سن، سطح رشد عاطفی و تفکر کودک، درمان مطلوب در نظر گرفته شود.
این درمانگر کودک می‌گوید: به طور معمول برای کودکان زیر هفت سال، تمرکز اصلی بر الگوهای والد و کودک قرار می‌گیرد و با اصلاح این الگوها مشکل ایجاد شده رفع و گاهی در کنار این موضوع، بازی درمانی در نظر گرفته خواهد شد.
وی با اشاره به استفاده از درمان‌های شناختی - رفتاری برای کودکان سنین هشت و ۹ سال، خاطرنشان می‌کند: تمرکز این نوع درمان بر اصلاح الگوهای تفکر منفی کودک است و نحوه مقابله با موقعیت‌های استرس‌زا و ناراحت‌کننده و مدیریت هیجانات به کودک آموزش داده می‌شود؛ در کنار این موضوع استفاده از درمان‌های بین فردی نیز می‌تواند تأثیرگذار واقع شود.
تربیت کودک، نیازمند دانایی، آگاهی و مراقبت است
تربیت کودک پروسه‌ای ساده و راحت نیست و نیازمند دانایی، آگاهی و مراقبت است، کودکان چالش‌های متعددی را همچون افراد بزرگسال تجربه می‌کنند، اما به طور معمول به علت ناآگاهی والدین و نداشتن توان بروز صحیح مشکلات توسط کودک، بسیاری از چالش‌های آنها از نظر مغفول می‌ماند و در بزرگسالی نمود پیدا می‌کند.
اختلالات خلقی و روانی مانند افسردگی، اضطراب، ترس، اختلالات یادگیری و رفتاری، بخشی از مشکلاتی است که کودک در مسیر رشد می‌تواند با آنها مواجه شود و با توجه به تأثیرگذاری دوران کودکی افراد بر بزرگسالی و زندگی اجتماعی آنها، اطلاع از عوامل چالش‌ساز، مشکلات و اختلالات و تلاش برای درمان آنها از مواردی است که باید مد نظر والدین باشد.
افسردگی در کودکان مانند سایر سنین خطرناک و چالش‌زا است و امکان دارد که عواقب بدی برای کودکان در آینده به دنبال داشته باشد؛ یکی از اولین و مهم‌ترین مراحل درمان افسردگی، آموزش کودک و خانواده او است و از همین رو آگاهی‌بخشی در این خصوص و کمک گرفتن از متخصصان این حوزه، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
نظر شما