هوش مصنوعی؛ پل ارتباطی آموزش سنتی و نوین

به گزارش خبرگزاری ایمنا، دنیای امروز دنیای رسانه است و کودکان ناگزیر در شبانه‌روز ساعات زیادی از زمان خود را با رسانه‌ها سپری می‌کنند، به حدی که رسانه یکی از عواملی است که در تربیت آن‌ها نقش مؤثری دارد، تربیت رسانه‌ای با وجود تلویزیون، بازی‌های کامپیوتری، تبلت، گوشی، لپ تاپ و دیگر فناوری‌ها در دنیای جدید و امروزی جایگاه ویژه‌ای پیدا کرده است، در دهه‌های گذشته این امکانات در دسترس تمام افراد قرار نداشته است و در دهه‌های اخیر است که ابزارهای رسانه‌ای وارد زندگی عموم مردم شده است.

در سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، شایستگی‌های متربی در شش ساحت تربیت دینی و اخلاقی، تربیت سیاسی و اجتماعی، تربیت زیستی و بدنی، تربیت هنری و زیبا شناختی، تربیت اقتصادی و حرفه‌ای و تربیت علمی و فناوری تعریف می‌شود، نگاه سند تحول به رسانه یک نگاه ابزاری است، یعنی رسانه می‌تواند در هر یک از این شش ساحت دخالت داشته باشد یا نداشته باشد، در شایستگی‌های دانش‌آموختگان نظام تعلیم و تربیت ایران، رسانه به عنوان یک عامل مستقل در نظر گرفته نشده است تا برای آن برنامه‌ریزی‌های تربیتی صورت بگیرد.

باید آموزش‌های مناسب مبتنی بر استفاده صحیح و بجا از فضای مجازی به دانش‌آموزان عرضه شود

سید سعید حسینی، کارشناس ارشد علوم ارتباطات و مدرس سوادرسانه‌ای در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: امروزه در مدارس با نسلی روبه‌رو هستیم که برخلاف نسل‌های گذشته با رسانه‌های مجازی و برخط تعامل دارند، این دانش‌آموزان جز اولین نسل‌های بشری هستند که از زمان کودکی علاوه بر زندگی در فضای حقیقی و فیزیکی، زندگی دومی در فضای سایبری دارند و همین باعث درگیری بیشتر این نسل با فناوری‌هایی مانند هوش مصنوعی می‌شود.

وی می‌افزاید: به دلیل اینکه دانش‌آموزان زمانی از زندگی خود را در فضای سایبری و مجازی به سر می‌برند، ناگزیر باید تعاملی میان زندگی حقیقی و زندگی مجازی آن‌ها برقرار کنیم، چراکه نمی‌توانیم دانش‌آموزان را به طور کامل از این فضا جدا کنیم و از طرفی باید مانع بروز آسیب‌های ناشی از توجه بیش از حد به فضای سایبری شویم.

معاون تربیتی و خانواده مجتمع مدارس دانشگاه اصفهان با بیان اینکه در نظام آموزشی نمی‌توانیم نسبت به محیط رسانه‌ای که دانش‌آموز با آن سروکار دارد، بی تفاوت باشیم و باید آموزش‌های مناسب مبتنی بر استفاده صحیح و بجا از فضای مجازی تعریف و به دانش‌آموز عرضه کنیم، ادامه می‌دهد: در چند دهه گذشته تحول و تغییرات بسیاری در ابعاد مختلف زندگی انسان به وجود آمده است، اما محتواهای درسی به نسبت این تحولات، تغییرات زیادی نداشته است.

حسینی در خصوص اهمیت افزایش کیفیت محتوای درسی و بهبود سبک آموزشی عنوان می‌کند: اگر تغییری در سبک و محتوا آموزشی مدارس رخ ندهد و محتوایی متناسب با نیازهای دانش‌آموز ارائه نشود، به طور حتم با چالش‌های جدی در بحث تربیت و آموزش مواجه خواهیم شد، همچنین با کاهش انگیزه تحصیلی دانش‌آموزان و تعامل نداشتن با دروسی که در مدرسه آموزش می‌بینند، به تدریج سبک آموزش سنتی کنار گذاشته می‌شود.

وی با اشاره به اینکه آموزش هوش مصنوعی مبتنی بر عملکردها است و از سبک حافظه‌محوری پیروی نمی‌کند، اضافه می‌کند: اگر در مدارس تنها به آموزش حافظه‌محور توجه شود و محتوای آموزشی تنها در این قالب به دانش‌آموزان ارائه شود، به طور قطع دانش‌آموزان در عملکرد و به‌کارگیری محتواها در زندگی به مشکل خواهند خورد، همچنین هوش مصنوعی منبع گسترده‌ای از اطلاعات است و دیگر نیازی نیست که دانش‌آموزان بخواهند بسیاری از مطالب را حفظ کنند.

کارشناس ارشد علوم ارتباطات با تاکید بر اینکه نمی‌توانیم تنها به آموزش‌های تئوری تکیه کنیم و به صرف افزایش دانش شناختی دانش‌آموزان محتواهایی را به او آموزش دهیم، خاطرنشان می‌کند: با استفاده از هوش مصنوعی می‌توانیم میان سبک آموزش سنتی و شیوه آموزش نوین تعامل ایجاد کرد و به تدریج از سبک آموزش حافظه‌محور فاصله بگیریم و بر عملکردها تمرکز کنیم.

حسینی در خصوص ویژگی‌های مثبت و کاربردی ورود هوش مصنوعی به فرایند آموزش با بیان اینکه یکی از اصول مهم تربیتی توجه به اصل تفاوت‌های فردی است، می‌افزاید: می‌توانیم فعالیت‌هایی که تا چندین سال گذشته محال به نظر می‌رسید را با استفاده از هوش مصنوعی به راحتی در مدارس اجرایی کنیم، برای مثال می‌توانیم آموزش هر دانش‌آموز را به صورت شخصی‌سازی شده برای او تعریف کنیم و به او ارائه دهیم.

وی با بیان اینکه تعامل و ارتباط با دانش‌آموزان در فرایند آموزش و تربیت تأثیر به‌سزایی خواهد داشت و هوش مصنوعی می‌تواند این ارتباط را بهبود ببخشد و تقویت کند، تاکید می‌کند: در آموزش مجازی که در سال‌های شیوع کرونا رواج داشت، متوجه تأثیر تعامل با دانش‌آموزان و بهبود کیفیت آموزشی شدیم‌، می‌توانیم با استفاده از فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، آموزش را از ارتباط یک‌سویه و سخنرانی به ارتباط تعاملی تغییر دهیم، اینگونه یادگیری دانش‌آموزان و فهم و درک مطالب آموزشی توسط آن‌ها بیشتر می‌شود.

این مدرس سوادرسانه‌ای با اشاره اینکه ایجاد تعامل با استفاده از هوش مصنوعی می‌تواند ارتباط گرفتن معلم و دانش‌آموزان را از مرزهای جغرافیایی فراتر ببرد و در هر زمان و مکانی امکان برقراری ارتباط را فراهم کند، در خصوص معایب استفاده از این فناوری می‌گوید: باید به دانش‌آموزان آموزش دهیم که تفاوت‌هایی میان ارتباطات مجازی و ارتباطات فضای حقیقی وجود دارد و نمی‌توانیم در ارتباطات سایبری به راحتی به هرکسی اعتماد کنیم.

حسینی با اشاره به جمله معروفی که می‌گوید باید از هوش مصنوعی بیشتر از بمب اتم ترسید، عنوان می‌کند: هوش مصنوعی ایرانی باید بر مبنای داده‌ها و نگرش‌های ایرانی- اسلامی تعریف شود، چرا که اگر مبتنی بر داده‌های غیر باشد، استفاده از آن می‌تواند کاربران را دچار چالش‌ها و استفاده‌های مخربی کند، بنابراین به هر میزان که چنین فناوری‌هایی در کشور بومی‌سازی شوند، شاهد تأثیرات مثبت آن و کاهش آسیب‌های وارده در میان کاربران خواهیم بود.

هوش مصنوعی، دستیار آموزشی مناسب برای معلمان / ‏‬ هوش‬ مصنوعی‬ نمی‌تواند‬ جایگزین‬ بشر شود‏

حسین حق‌پناه، کارشناس ارشد جامعه شناسی در گرایش مطالعات جوانان، پژوهشگر و مدرس سوادرسانه‌ای در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا در خصوص آینده آموزش در مدارس با وجود هوش مصنوعی اظهار می‌کند: بسیاری از افراد اینگونه تصور می‌کنند که قرار است هوش مصنوعی جایگزین انسان‌ها شود، اما با توجه به زمان ورود فناوری و ماشین‌هایی مانند ماشین‌های بخار در زندگی بشر متوجه می‌شویم که این فناوری با تغییر شگرفی که در سبک زندگی مردم ایجاد می‌کند، نمی‌تواند جای انسان را بگیرد.

وی با اشاره به اینکه اتصال به داده‌های بزرگ، قدرت تحلیل و بررسی داده‌ها و سرعت پردازش سریع از ویژگی‌های مهم و کاربردی هوش مصنوعی است، می‌افزاید: هوش مصنوعی می‌تواند بسیاری از فرایندهای جست‌وجو و اکتشاف را تسهیل کند و به راحتی با مرور پایگاه گسترده داده‌ها، اطلاعات موردنیاز را جمع‌آوری کند و مورد تحلیل قرار دهد تا دیگر نیازی به گذران وقت در میان کتاب و کتابخانه‌ها برای یافتن محتوای مناسب نباشد.

معاون سابق کودک و نوجوان مؤسسه تبیان با بیان اینکه هوش مصنوعی قابلیت یادگیری دارد و می‌تواند تا حدی شبیه انسان فکر کند، بنابراین به طور قطع در فرایند آموزش اثرگذار است و آن را دگرگون می‌کند، ادامه می‌دهد: به هر میزان که دانش‌آموزان با هوش مصنوعی تعامل داشته باشند، این فناوری می‌تواند ذائقه، دانش و تفکر کاربر را شناسایی کند و آموزش متناسب با او را ارائه دهد که به اصطلاح آن را شخصی‌سازی آموزش متناسب با نیازها و شخصیت فراگیر می‌نامیم.

حق‌پناه در خصوص جایگزینی هوش مصنوعی به جای معلمان عنوان می‌کند: با تمام ویژگی‌هایی که فناوری‌های امروزی دارند، هیچ‌کدام نمی‌تواند جایگزین انسان شود، چرا که هوش مصنوعی نیاز به کاربر هوشمندی دارد تا بتواند هدفمند از امکانات و توانایی‌های آن استفاده کند، با این وجود هوش مصنوعی می‌تواند دستیار آموزشی مناسبی برای معلمان باشد و با ترویج استفاده از این فناوری توسط عموم مردم، بسیاری از شیوه‌های آموزش سنتی دیگر مورد استفاده قرار نخواهند گرفت، زیرا ابزارهای هوش مصنوعی می‌تواند مسائل بسیاری را به راحتی حل کند و بسیاری از امور را تسهیل ببخشد.

وی با اشاره به پاسخ هوش مصنوعی به این سوال که نمی‌تواند جایگزین کدام مشاغل شود، اضافه می‌کند: معلمی یکی از مشاغلی است که هوش مصنوعی نمی‌تواند جای آن را بگیرد، چرا که تنها بخشی از تربیت به آموزش مفاهیم درسی اختصاص دارد و اغلب این حرفه مربوط به برقراری تعامل انسانی و ارتباط عاطفی و احساسی با دانش‌آموزان است که به صورت چهره به چهره انجام می‌شود و این امر با کاهش سن دانش‌آموزان اهمیت بیشتری پیدا می‌کند، بنابراین هوش مصنوعی نمی‌تواند به راحتی جایگزین معلمان شود، اگرچه می‌تواند تغییر و تحولاتی در فعالیت آن‌ها ایجاد کند.

این معلم جوان در خصوص معایب ورود هوش مصنوعی به آموزش مدارس خاطرنشان می‌کند: از بین بردن عطش و شوق یادگیری از معایب ورود هوش مصنوعی به آموزش است، وقتی با هوش مصنوعی که به داده‌های گسترده‌ای در زمینه‌های مختلفی دسترسی دارد و هرچه از او بپرسیم در کمترین زمان پاسخ می‌دهد روبه‌رو هستیم، باعث می‌شود دیگر برای اکتشاف و یادگیری به زحمت نیفتیم، همچنین هوش مصنوعی می‌تواند مسائلی همچون تقلب و سرقت اطلاعات را تسهیل ببخشد و امکان رهگیری را دشوارتر کند که از مضرات و معایب قابل توجه آن در فضای مدرسه و جامعه علمی است، همانگونه که امروزه می‌توان با استفاده از هوش مصنوعی، مقاله و پایان‌نامه تهیه کرد.

تأثیر کتاب آموزش سوادرسانه‌ای بر تربیت رسانه‌ای دانش‌آموزان

حق‌پناه در خصوص کتاب سوادرسانه‌ای مدارس و تأثیر آن بر تربیت رسانه‌ای دانش‌آموزان می‌افزاید: حدود سال ۱۳۹۵ کتاب سوادرسانه‌ای برای مدارس تألیف شد و از این جهت اهمیت داشت که باعث شد مفاهیمی همچون سوادرسانه‌ای و تربیت دیجیتال وارد مدرسه‌ها شود، اما گاهی به تدریس مطلوب این واحد درسی اهمیت داده نمی‌شود یا محتوای آن متناسب با شرایط روز و نیاز دانش‌آموزان نیست.

وی تاکید می‌کند: اگرچه تألیف کتاب آموزش سوادرسانه‌ای در مدارس فعالیتی لازم بود، اما کافی نبود و باید علاوه بر به‌روزرسانی محتوای آن با توجه به تغییرات پرشتاب فناوری و رسانه‌ها در کشور، سعی کنیم آموزش سوادرسانه‌ای و تربیت دیجیتالی دانش‌آموزان در تمام پایه‌های تحصیلی و به صورت تلفیقی با دروس مختلف صورت گیرد.

به نظر می‌رسد، مطرح شدن هوش مصنوعی به عنوان فناوری جدید در دنیای مدرن امروز، نگرانی‌ها و امیدواری‌هایی را با خود به همراه داشته است، اگرچه با سرعت سریع رشد و ورود آن به زندگی عموم مردم نیاز است خود را برای روبه‌رویی با آن آماده کنیم، چراکه اگر آمادگی نداشته باشیم به راحتی از آن تأثیر می‌پذیریم و این می‌تواند تأثیرات مخربی به دنبال داشته باشد، البته اینگونه نیست که بخواهیم به طور کامل از این فناوری‌ها فاصله بگیریم، بلکه باید با استفاده صحیح و درست از آن بتوانیم زندگی را تسهیل کنیم و استفاده مناسبی از آن داشته باشیم.

با وجود اینکه هنوز هوش مصنوعی در آموزش مدارس ورود پیدا نکرده است، سبک آموزش سنتی با چالش‌هایی روبه‌رو شده که نشان‌دهنده لزوم تغییر در شیوه آموزش سنتی و بهبود و ارتقای آن به سبک‌های نوین است، با توجه به توانایی شخصی‌سازی آموزش توسط هوش مصنوعی بر مبنای تفاوت‌های فردی، می‌توان مدعی شد که به تدریج شیوه‌های آموزش سنتی کم‌رنگ‌تر می‌شود، همچنین استفاده از هوش مصنوعی نیاز به کاربران هوشمندی دارد که بتواند به خوبی و با روش صحیح از امکانات این فناوری بهره ببرد که این امر نیازمند ارائه آموزش‌های مناسب به معلمان و دانش‌آموزان است.