سراب فرار از خانه

به گزارش خبرنگار ایمنا، فرار از خانه و ترک اعضای خانواده، دوری و بازنگشتن به منزل، بدون اجازه از والدین یا وصی قانونی، در واقع نوعی واکنش نسبت به شرایطی است که از نظر فرد نامساعد، غیرقابل تحمل و بعضاً تغییرناپذیر است. این عمل معمولاً به عنوان یک مکانیسم دفاعی به منظور کاهش ناخوشایندی و خلاصی از محرک‌های آزاردهنده و مضر و دستیابی به خواسته‌های موردنظر و عموماً آرزوهای دور و دراز، انجام می‌شود.

براساس آمار سازمان بهداشت جهانی، سالانه یک میلیون نوجوان ۱۳ تا ۱۹ ساله از خانه فرار می‌کنند که ۷۴ درصد آن‌ها، دختر هستند. دختران فراری، به کسانی اطلاق می‌شود که به دلایل مختلفی از خانه و خانواده خود فرار می‌کنند و به جامعه پناه می‌برند. پدیده «دختران فراری» معضلی اجتماعی در تمام جهان است که طی سال‌های اخیر، بیش‌ازپیش دیده می‌شود.

انواع فرار از منزل

فرار از خانه برحسب موضوعات مختلف به اطلاع خانواده، تعداد همراهان، مدت زمان، مبدأ و مقصد و میزان تکرار، قابل تقسیم‌بندی است. اقدام به فرار، هم از سوی پسران و مردان متأهل و هم از سوی دختران و زنان متأهل انجام می‌شود. دلایل چنین اقدامی توسط مردان متأهل و پسران با یکدیگر متفاوت است. این افراد به علت خشونت، مفاسد اخلاقی همسر یا والدین یا مفاسد اخلاقی خود از خانه متواری می‌شوند. در بیشتر موارد اقدام به فرار به طور ناگهانی، بدون خبر و اطلاع اعضای خانواده صورت می‌گیرد اما در برخی شرایط، فرد قصد خود را به صورت تهدید به فرار اطلاع می‌دهد.

در شرایطی گاهی ممکن است که اقدام به فرار به همراهی فردی از جنس مخالف با زمینه دوستی و قرار ملاقات انجام شود. به‌تازگی مواردی از فرارهای گروهی نیز در بین دختران مشاهده شده است؛ اما اغلب دختران به تنهایی فرار می‌کنند. در برخی شرایط فرد پس از فرار و مواجهه با مشکلاتی نظیر عدم امنیت و فراهم نبودن امکانات زندگی، پشیمان می‌شود و در صورت خوش‌اقبالی، با کمترین لطمات روحی و جسمی توسط نیروهای امنیتی، شناسایی و در مدت زمان کوتاهی به خانه بازمی‌گردد.

در چنین وضعیتی به نظر می‌رسد دلایل فرد جهت فرار چندان منطقی نبوده یا فرد برنامه و هدف معینی برای فرار نداشته است. دسته‌ای از دختران فراری نیز به دلیل شرایط واقعاً نامساعد خانه، حاضر به بازگشت نیستند و برای جلوگیری از این کار از نام مستعار استفاده می‌کنند یا می‌گویند که خانواده‌ای ندارند. اغلب فرارها از شهرستان‌ها به مرکز یا شهرهای بزرگ انجام می‌شود؛ هرچند مبدأ و مقصد معدودی از فرارها نیز بالعکس است و گاهی نیز از شهرهای کوچک و بزرگ به قصد عزیمت به کشورهای دیگر اتفاق می‌افتد. برخی از دختران برای نخستین بار اقدام به فرار می‌کنند و دسته‌ای دیگر علی‌رغم تلاش‌های مددکاران جهت بازگشت به محیط خانه و خانواده، دوباره از محیط خانه می‌گریزند.

عوامل و محرک‌های فرار از منزل

فقر اقتصادی، بسترساز بسیاری از جرایم در بسیاری از جوامع است و گاهی حتی بزرگ‌ترین جرایم، انگیزه اقتصادی در پی دارد و بزرگ‌ترین جنایت‌ها به علت مسائل اقتصادی صورت پذیرفته است. بالا رفتن مصارف زندگی، کمبود درآمد، بیکاری و فقر از عوامل مهم در افزایش گراف جرایم دریک جامعه است.

این عامل به دو شکل می‌تواند زمینه را برای فرار از منزل آماده سازد؛ به طوری که شخص فراری یا به دلیل دشواری‌های اقتصادی که دارد یا به علت دستیابی به اقتصاد مرفه، اقدام به فرار از منزل می‌کند. در نوع اول شخص به علت دشواری‌های اقتصادی که او را در محاصره قرار داده، اقدام به ترک اعضای خانواده می‌کند؛ اما در نوع دوم، حرص به داشتن مال بیشتر شخص را وادار به این می‌کند که برای گردآوری هرچه بیشتر پول و داشتن یک اقتصاد مرفه رقابتی، اقدام به فرار از منزل کند. خشونت‌های خانوادگی یا بدرفتاری خانوادگی از دیگر عوامل فرار از منزل در جوامع به شمار می‌رود و ممکن است فرد این عمل را تنها راه ممکن برای نجات از خشونت علیه خود بداند. خشونت خانوادگی تا به حال یکی از عوامل عمده در قضایای فرار از منزل بوده که حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد موارد فرار از منزل را به خود اختصاص داده است.

پایین بودن سطح تعلیمی افراد و خانواده‌ها و ندانستن مهارت‌های زندگی از دیگر عوامل اقدام به فرار از منزل است. این عامل، می‌تواند بستری باشد برای خشونت و نبود توجه به خواسته‌های افراد در خانواده و از سوی دیگر، توانایی افراد را در سنجش نتایج احتمالی و بعدی اقدامات تا حد قابل ملاحظه‌ای کاهش دهد. ازدواج اجباری و قبل از وقت نیز از دیگر مواردی است که در جامعه منجربه بروز مشکلات خانوادگی می‌شود. آگاهی زنان در زمینه جلوگیری از ازدواج قبل از وقت و اجباری امری مهم است، ازدواج اجباری و قبل از وقت علاوه بر صدمات مهلک که بر قوام خانواده وارد می‌کند، عامل مهمی در ایجاد خشونت خانوادگی است.

علل فرار نوجوانان از منزل

بیشتر دلایلی که کودکان با استناد به آن‌ها اقدام به فرار از منزل می‌کنند، شامل مورد سوءاستفاده قرار گرفتن (خشونت خانواده)، جدایی، طلاق والدین یا آمدن نامادری ناپدری جدید به خانواده، مرگ شخصی در خانواده، تولد نوزادی جدید یا نگرانی‌های مالی خانواده، مصرف الکل یا مواد مخدر توسط والدین و کودکان، مشکلات، شکست یا اخراج از مدرسه و فشار هم سن و سالان است. این‌ها مشکلاتی است که بسیاری از کودکان و نوجوانان با آن روبه‌رو می‌شوند. برای مقابله با تمام این مشکلات به جای فرار راه‌های دیگری وجود دارد.

کودکان یا نوجوانانی که به فرار از خانه فکر می‌کنند، احتمالاً نمی‌دانند که چطور مشکلات سخت را حل کنند یا بزرگ‌تری ندارند که به آن‌ها کمک کند. گاهی اوقات یک مشکل بزرگ واقعی می‌تواند باعث شود که فکر کنند فرار کردن، تنها انتخاب آن‌ها است. متأسفانه مشکلاتی که کودکان یا نوجوانان به خاطر آن از خانه فرار کرده‌اند، با مشکلات دیگری حتی مشکلات بزرگ‌تر مانند زندگی در خیابان جایگزین می‌شود.

همکاری با گروه‌های خلاف پیش از هر چیز فرد را درگیر مشکلات قانونی می‌کند. به‌علاوه ممکن است خانواده به دنبال فرد بگردند و در بسیاری از مکان‌ها پلیس به دنبال پیدا کردن فرد باشد. ایجاد سوءپیشینه، سابقه بازداشت یا حتی زندانی شدن از جمله مشکلاتی است که بسیاری از نوجوانان به دلیل همکاری با گروه‌های خلاف درگیر آن می‌شوند.

چالش‌ها و واقعیت‌های جدی پس از ترک منزل

یکی از چالش‌های جدی پس از فرار که باید به آن دقت شود نحوه ایجاد درآمد و گذراندن زندگی است. از سوی دیگر جامعه نگاه منفی نسبت به دختران و پسران فراری دارد. هنگامی‌که فرد تصمیم به فرار از خانه می‌گیرد، باید بپذیرد که خود را برای یک عمر درگیر قضاوت‌های دیگران می‌کند. بسیاری از اعضای جامعه از هر نوع برخورد با این افراد اجتناب می‌کنند. دوستی، خریدوفروش و به‌خصوص ازدواج معمولاً مشکلات بسیاری را برای این افراد به همراه خواهد داشت.

وقتی در مورد فرار کردن فکر می‌کنید احتمالاً تصور می‌کنید در دنیای بیرون هیچ قانونی وجود نخواهد داشت، والدینی نیستند که به شما بگویند چه کنید، و هیچ دعوایی نخواهید داشت اما در واقعیت، فرار کردن هر چیزی می‌تواند باشد به‌جز تفریح. کودکان و نوجوانانی که فرار می‌کنند با مشکلات جدی مانند نداشتن پول، غذایی برای خوردن، محیط امنی برای خوابیدن یا شخص خاصی برای مراقبت از آنها مواجه می‌شوند.

افراد بدون خانه و هیچ پولی بی‌چاره و بی‌امید می‌شوند و برای رسیدن به خواسته‌های ابتدایی خود هر کاری می‌کنند؛ به همین دلیل، آنها اغلب خود را در موقعیت‌های پرخطری پیدا می‌کنند که حتی برای بزرگ‌ترها می‌تواند ترسناک باشد. فرزندان فراری نسبت به فرزندانی که در خانه زندگی می‌کنند درگیر جرم‌های خطرناک بیشتری می‌شوند. بچه‌هایی که در خیابان زندگی می‌کنند اغلب مجبور به دزدی می‌شوند تا بتوانند به نیازهای اولیه خود پاسخ دهند. خیلی از آنها در طول روز به مصرف مواد و الکل روی می‌آورند چون به مرور افسرده می‌شوند و احساس می‌کنند هیچکس از آنان مراقبت نمی‌کند. بسیاری از آنها مجبور می‌شوند برای به دست آوردن پول کارهایی انجام دهند که در حالت طبیعی هیچ وقت آن را انجام نمی‌دادند.

راه جبران برای بازگشت به خانه هموار است

بسیاری از دختران یا پسران فراری با وجود پشیمانی از کرده خود به علت تداوم شرایطی که باعث فرار آنها شده یا ترس از شدت یافتن برخوردها، هرگز به خانه بازنمی‌گردند. چنین افرادی براثر فشارهای ناشی از شرایط سخت زندگی، فقر، آزار و اذیت جسمی، محدودیت‌های غیرمنطقی، تحقیر، دوستی با جنس مخالف، کمبود محبت از سوی خانواده و اثبات وجود یا ازدواج مجدد والدین از خانه و کاشانه خود دست می‌کشند.

دلایل فرار از منزل در ایران عمدتاً به مشکلات خانوادگی از جمله درگیری خانواده با موضوع اعتیاد، خشونت و درگیری، تعارض و تنش مربوط می‌شود، که این مسائل نه تنها در ایران، بلکه در سایر کشورها نیز دلایل فرار از منزل محسوب می‌شوند. افراد باید بدانند راه برای بازگشت به خانه همواره هموار است و محیطی امن‌تر از خانه انتظار وجود آنها را نمی‌کشد.

راهکارهای پیشگیری از فرار فرزندان از منزل

فضای نامناسب خانواده مهم‌ترین دلیل برای فرار از خانه است. والدین مستبد گاهی اوقات شرایط را برای فرزندان خود سخت می‌کنند. نوجوانان بیش از هر چیز به دنبال پیدا کردن استقلال خود هستند؛ وقتی رفتار والدین همیشه این استقلال را از بین می‌برد و به نوجوان اجازه نظر دادن نمی‌دهد یکی از راهکارهایی که به ذهن آن‌ها می‌رسد ترک کردن این شرایط برای همیشه است.

انتقادهای بیش‌ازحد، کمال‌گرایی والدین یا بحران‌هایی که در یک خانه اتفاق می‌افتد همگی می‌توانند دلیلی برای فرار از خانه باشند. به خاطر داشته باشید که ذهن نوجوانان هنوز به اندازه یک بزرگسال رشد نکرده است. به همین خاطر آن‌ها بیش از آنکه به دنبال راهی برای حل کردن مسائل باشند به فرار از شرایط فکر می‌کنند. پس اولین قدم برای جلوگیری از فرار از خانه این است که فضای خانواده را در یک شرایط بهتری قرار بدهید و برای رسیدن به این هدف بهتر است از یک مشاور متخصص کمک بگیرید.

بسیاری از نوجوانان از اینکه بخواهند با خانواده خود صحبت کنند، می‌ترسند. آن‌ها احساس می‌کنند والدین حرف‌هایشان را نمی‌فهمند یا حتی ممکن است انتهای صحبت کردن به بحث و دعوا برسد. به همین خاطر به‌طورکلی از صحبت کردن دوری می‌کنند. این درحالی است که صحبت کردن شما را تا حد زیادی در جریان افکار نوجوان قرار می‌دهد.

گاهی اوقات نوجوانان درگیر مشکلاتی می‌شوند که اگر راجع به آن‌ها صحبت کرده بودند به‌راحتی قابل‌حل بود اما به دلیل ترسی که از صحبت دارند سعی می‌کنند به تنهایی راهکاری برای مشکل خود پیدا کنند. این کار گاهی شرایط را آن‌قدر پیچیده می‌کند که آن‌ها احساس می‌کنند دیگر راهی بجز فرار برای آنها باقی نمانده است. درواقع آن‌ها از برخورد شما پس از شنیدن مشکل می‌ترسند و به همین خاطر به فرار فکر می‌کنند.

برای جلوگیری از این موضوع سعی کنید صحبت درباره مشکلات را به فرزند خود یاد بدهید. هربار که اتفاقی می‌افتد از آن‌ها بخواهید راجع به آن صحبت کنند. به‌علاوه سعی کنید خود نیز راه‌های گوش دادن فعال را یاد بگیرید. اگر می‌خواهید فرزندان به صحبت از مشکلات تشویق شوند باید نتیجه خوبی از این کار بگیرند. سعی کنید به‌خوبی سخنان نوجوان را گوش کنید، با آن‌ها همدلی داشته باشید و بدون اینکه از صحبت‌های آنها عصبانی یا مضطرب شوید، با یکدیگر راهکاری منطقی پیدا کنید.

به فرزند خود نشان دهید که او را دوست دارید

یکی از نیازهای اساسی همه افراد این است که دیگران ما را دوست داشته باشند. این دوست داشته شدن باید به‌گونه‌ای باشد که احساس کنیم لازم نیست جلوی طرف مقابل نقش بازی کنیم. به عبارتی همه می‌خواهیم یک نفر ما را همان‌طور که هستیم دوست داشته باشد؛ این نیاز در نوجوانان نیز وجود دارد و والدین مهم‌ترین کسانی هستند که باید آن را برطرف کنند.

اگر می‌خواهید فرزند شما محیط خانه را جای امنی احساس کند باید بتوانید احساس دوست‌داشتنی بودن را حتی وقتی خطایی کرده است به او بدهید. بسیاری از مواقع فرار از خانه به این خاطر اتفاق می‌افتد که نوجوان نسبت به احساس والدین در مورد خود شک می‌کند. برای اینکه جلوی آن را بگیرید به فرزند خود نشان دهید که همیشه و هرطور که باشد برای شما عزیز است. در این صورت آن‌ها هم اگر اشتباهی کنند شهامت پذیرش آن را دارند و دیگر به دلیل ترس از پیامدها به فرار از خانه فکر نمی‌کنند.

هر خانواده‌ای ممکن است گاهی اوقات با مشکلات خاصی روبه‌رو شود. بیماری یا مرگ یکی از اعضا، بحران‌های مالی و بسیاری از مسائل دیگر ممکن است خانواده را در شرایط نامطلوبی قرار دهد. بسیاری از نوجوانان در این زمان‌ها تحمل فشار را ندارند و ممکن است هر رفتاری از آن‌ها سر بزند. یکی از راهکارها برای جلوگیری از فرار از منزل این است که در بحران‌ها با فرزندان خود صحبت کنید و به او نشان دهید که هنوز هم حواس شما به او هست. یکی از این بحران‌ها طلاق است؛ بسیاری از مواقع از بین رفتن خانواده نوجوان و همین‌طور ازدواج مجدد پدر یا مادر باعث می‌شود که نوجوانان به فکر فرار از خانه بیفتند. در این شرایط والدین وظیفه دارند در کنار تمام مشکلاتی که با آن مواجه شده‌اند از فرزند خود نیز مراقبت کنند.

با نوجوان همدلی داشته باشید

تصور کنید در شرایطی قرار گرفته‌اید که هیچ‌کس حرف‌های شما را نمی‌فهمد؛ چقدر می‌توانید بودن در چنین شرایطی را تحمل کنید؟ همه ما دیر یا زود از بودن در چنین وضعیتی خسته می‌شویم و تصمیم می‌گیریم که جمع را ترک کنیم. این اتفاق برای بسیاری از نوجوانان هم خواهد افتاد. وقتی آن‌ها احساس کنند هیچ‌کس متوجه احساسات و خواسته‌های آنها نیست یا برای افکار آن‌ها ارزشی قائل نمی‌شوند، تصمیم می‌گیرند که محیط خانه را ترک کنند. پس اگر می‌خواهید از فرار فرزندان خود جلوگیری کنید یکی از راهکارها این است که با او همدلی داشته باشید. احساسات فرزندان خود را درک کنید و به آن‌ها به‌درستی پاسخ دهید. سعی کنید در کارهای مختلف نظر آن‌ها را بپرسید و همین‌طور به آن‌ها اجازه بدهید برای بسیاری از مسائل خودشان تصمیم بگیرند.

یکی از مهم‌ترین راهکارها برای جلوگیری از فرار از خانه این است که به تهدیدهای فرزندان خود توجه داشته باشید، اگرچه بسیاری از مواقع صحبت‌های آن‌ها تنها برای جلب‌توجه است اما با این حال دقت داشته باشید که یکی از نشانه‌های فرار از خانه در آینده این است که فرزند از آن صحبت می‌کند. در چنین شرایطی بهتر است با او صحبت کنید و بفهمید دلیل او برای مطرح کردن این حرف‌ها چیست و سپس سعی کنید با کمک یکدیگر راهکاری منطقی برای شرایط پیدا کنید.