روز جهانی چای ۱۴۰۰ + انواع، خواص و تاریخچه چایی در ایران

به گزارش ایمنا، چای دومین نوشیدنی معروف و محبوب در سراسر دنیا پس از آب است و نزدیک به ۱۸ تا ۲۰ میلیون فنجان چای هر روز در دنیا مصرف می‌شود. چای از تغییراتی که در مراحل مختلف روی برگ گیاه آن انجام می‌شود به‌وجود می‌آید؛ این نوشیدنی به دلیل مقداری کافئین، محرکی بسیار ملایم است.

روز جهانی چای

برای اولین بار در سال ۲۰۰۵ در دهلی نو (هند) روز ۱۵ دسامبر را به عنوان روز جهانی چای نامگذاری کردند و جشن گرفتند. هدف از نامگذاری این روز به عنوان روز جهانی چای و برگزاری مراسم، جلب توجه دولت و شهروندان به اهمیت تولید این محصول، تجارت و تأثیر آن بر زندگی کارگران، چای کاران و زحمتکشان صنعت تولید چای است.

از سال ۲۰۰۶ میلادی به بعد سایر کشورهای چای خیز همچون بنگلادش، سریلانکا، نپال، ویتنام، اندونزی، کنیا، مالاوی، مالزی، اوگاندا، هند و تانزانیا و… از روز جهانی چای استقبال کردند و تا به امروز همه ساله با بزرگداشت روز جهانی چای و برگزاری جشن، توسعه پرورش این گیاه ارزشمند و افزایش تولید و صادرات آن را مهم می‌شمارند.

روز جهانی چای در ایران

برای اولین بار در ایران بزرگداشت روز جهانی چای در آذرماه سال ۹۴ در دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان در ایران برگزار شد.

تاریخچه چای

بوته چای برای نخستین بار در چین و در حدود پنج هزار سال پیش شناخته شد و به تدریج خواص درمانی آن کشف شد؛ علاوه بر آن از چای برای مصارف رنگ‌آمیزی نیز استفاده می‌شد. هلندی‌ها در سده هفدهم چای را از چین به اروپا بردند. در اروپا چای در مغازه‌های عطاری عرضه می‌شد. «نیکولاس تولپ» پزشک هلندی در کتاب خود تحت عنوان مشاهدات پزشکی در سال ۱۶۴۱ اعلام کرد:

در قرن ۱۸ زمانی که ملکه انگلیسی چای را به عنوان نوشیدنی صبحانه خود انتخاب کرد، مُد بر مباحث پزشکی غلبه کرد.

نوشیدن چای برای مدتی در مستعمرات انگلیس در آمریکا تحریم شد. زمانی که بریتانیایی‌ها بر خریداران چای حتی برای اهداف درمانی، مالیات تحمیل کردند، مستعمره نشینان در برخی جوامع به اعتراض برخاستند، بعدها همین معترضان تندخو مخفیانه سوار کشتی‌های بریتانیایی شدند و صندوق‌های چای را به «لنگرگاه بوستون» بردند و با بهای ارزان‌تری فروختند.

چای در ایران

آقا محمدخان قاجار کاشف السلطنه و مشهور به چای کار که با نام «پدر چای ایران» شناخته می‌شود، نخستین کسی بود که کشت چای را در ایران رواج داد.

کاشف السلطنه که برای مقاصد آموزشی به هند سفر کرده بود با صنعت چای آشنا شد و قبل از مراجعت به ایران، مقداری تخم چای را به همراه چهار هزار گلدان چای، قهوه، تخم کنف، دارچین، فلفل، میخک، هل، انبه، گنه گنه، کافور، ریشه زردچوبه، زنجبیل و… تهیه کرد و در سال ۱۲۸۵ شمسی با مشقت بسیار آنها را به ایران آورد چرا که در آن زمان صنعت چای انحصاری بود و خارج کردن بذر این گیاه از هند غیر قانونی محسوب می‌شد. برخی گفته‌اند که قوانلو کاشف السلطنه مقداری از تخم چای را در عصای خود پنهان کرد و به این شکل چای را به ایران وارد کرد. بنابراین از نوشیدن و کشت چای در ایران (لاهیجان) کمتر از دو قرن است که می‌گذرد.

افسانه‌های پیدایش چای

طبق یک افسانه، شاهزاده (بودهی دراما) که نخستین مدرسه آئین ذن را در هند تأسیس کرد در سال ۵۲۰ میلادی از هند به چین رفت. بودهی در حال فراگرفتن اصول کامل‌تری از ذن بود با خودش عهد کرد که ۹ سال تمام نخوابد و این ۹ سال را به تعمق و تفکر بگذراند. اما سرانجام پلک‌هایش روی هم افتاد، بودهی پلک‌هایش را برید و روی زمین انداخت. در جایی که پلک‌ها افتاده بودند درخت چای رویید و طبق این افسانه درخت چای هدیه‌ای برای کسانی است که به مراقبه می‌نشینند.

یک افسانه چینی وجود دارد که بر اساس آن یکی از امپراطوران چین فردی خطاکار را تنبیه و از شهر تبعید می‌کند. این فرد در بیابان‌ها و جنگل‌ها سرگردان شده و از شدت خستگی و گرسنگی ناتوان و ضعیف می‌شود. پس از چند روز گذران زندگی در جنگل، تصمیم می‌گیرد تا از برگ درختان تغذیه کند. یکی از درختان را که به ظاهر برگ بهتری داشته انتخاب کرده و شروع به خوردن برگ‌های آن می‌کند. پس از مدتی احساس گرسنگی او از بین رفته و در کمال تعجب توان از دست رفته را بازیافته و کاملاً بهبود می‌یابد. فرد تبعیدشده بعد از چند روز مخفیانه به شهر برمی‌گردد امپراطور نیز از ماجرا خبردار شده و فرد را احضار می‌کند تا ماجرای نجات او و آن درخت شفابخش را از زبان خودش بشنود. بعد از این ماجرا، امپراطور طبیبان دربار را فرامی‌خواند تا درخت جادویی را پیدا کرده و پس از تحقیق و بررسی، از برگ‌های آن در طبابت استفاده کنند.

در افسانه‌ای دیگر از کشف خواص چای توسط شکارچیان صحبت شده است. در روزگاران گذشته شکارچیان برای شکار به جنگل رفته و گوشت‌های شکار را درون ظرفی قرار داده و روی آن را با شاخه و برگ‌های درخت چای می‌پوشانند تا سالم بماند و توسط حیوانات خورده نشود. آنها دوباره به دنبال شکار رفته و وقتی بازمی‌گردند متوجه می‌شوند که گوشت‌ها له شده‌اند. این موضوع را با طبیبان شهر خود در میان می‌گذارند. بعدها طبیبان کشف می‌کنند که برگ درخت چای برای هضم غذا و کمک به پخت سریع گوشت بسیار مؤثر است.

در افسانه چینی دیگری، شن یونگ امپراطور چینی بر این باور داشت که بهترین راه مصرف آب، جوشاندن آن است که یک روز به طور ناگهانی در داخل آب در حال جوش چند برگ چای افتاد که امپراتور آن را انتخاب کرد و از طعم و مزه آن خوشش آمد و در چین چای مرسوم شد.

انواع چای

چای سیاه (Black Tea)

این نوع چای، به‌طور کامل اکسیده شده است و رنگ آن مایل به قرمز تا مایل به قهوه‌ای و قهوه‌ای تیره است. چای سیاه، بیشترین نوع چای مصرفی در غرب و نقاطی از شرق جهان به شمار می‌رود. در هر فنجان از چای سیاه، حدود ۴۰ تا ۶۰ میلی‌گرم کافئین وجود دارد. کشور چین دو گروه بزرگ از چای سیاه را تولید می‌کند یکی چای شمال چین و دیگری چای سیاه ایالت «یونان» چین.

انواع چای سیاه عبارتند از:

• آسام: طعم مالت مانند
• سیلان: طعم قوی‌تر و حاوی عطر دهنده‌ها یا شکلات
• دارجلین: نوع باکیفیت‌تری از چای که در مناطق کوهستانی هند کشت می‌شه. دربردارنده عناصر میوه‌ای و گل‌ها
• ارل گری: طعم ترنج و مرکبات
• کی مون: شیرین و میوه‌ای در آنهویی چین
• کنیان: ظاهری تیره و طعمی تیز
• ماسالا: با انواع ادویه‌ها مانند هل، میخک و دانه‌های فلفل طعم‌دار شده
• یون نان: طعم شکلاتی، مالت گونه و تند

چای سفید (White Tea)

چای سفید از گلبرگ‌های تازه گیاه چای تولید می‌شود. چای سفید در نور طبیعی آفتاب خشک شده و اکسیده نمی‌شوند. کم‌ترین میزان کافئین در چای سفید موجود است و مهم‌ترین مرکز کشت چای سفید در جهان، در استان (فوجیان) چین قرار دارد. اگر برای اولین بار چای سفید را بنوشید، تقریباً احساسی بی‌مزه و شبیه به آب وجود دارد ولی بعد از مدتی در دهان و نفستان احساس یک مزه‌ی شیرین ملایم خواهید کرد.

چای زرد (Yellow Tea)

چای زرد یک نوع چای کم‌تر شناخته‌شده و نسبت به برخی از انواع دیگر تا حدودی گران قیمت تر است. مراحل فرآوری برگ چای زرد شبیه به مراحل فرآوری برگ چای سیاه است با این تفاوت که پوشش دادن برگ‌های چای توسط قرار دادن آن‌ها در نوعی بسته‌بندی‌های خاص و گاهی همراه با بخار دادن، یکی از مراحل اضافی فرآوری این نوع از چای است. در حقیقت، عمل اکسیداسیون در این چای، بسیار آهسته‌تر صورت می‌گیرد و در نتیجه چای زرد دارای طعمی ملایم‌تر از چای سبز می‌شود.

چای سبز (Green Tea)

رنگ آن سبز تیره و طعم آن نسبت به چای سیاه ملایم‌تر است. چای سبز، کافئین کمی دارد و ایجاد عصبانیت یا بی خوابی نمی‌کند، تصفیه‌کننده و مفرح است. چای سبز چینی حدود ۳۰ تا ۳۵ میلی‌گرم کافئین در هر فنجان دارد. چای سبزهایی که در آخر نام آن‌ها «چی» (به معنای چای) می‌آید ژاپنی هستند و نام انواع چای سبز چینی اشاره به منطقه‌ی کشت آن‌ها دارد.

چای اُلانگ (Oolong)

این چای، یک نوع چای نیمه اکسیده شده است که براقی و شادابی چای سبز و خصوصیات فیزیکی و درهمیِ چای سیاه را دارد و از لحاظ طبقه‌بندی، بین چای سیاه و چای سبز قرار می‌گیرد. میزان کافئین آن متوسط بوده و بین میزان کافئین چای سبز و چای سیاه است. مهم‌ترین مرکز کشت و فراوری انواع شگفت‌انگیز چای اُلانگ، کشور تایوان و چین است.

چای پوئر (Puerah)

چای پوئر از نوعی تخمیر خاص چای سبز حاصل می‌شود و تخمیر آن حدود ۶ ماه تا یک سال طول می‌کشد. چای پوئر، مزه‌ای تند دارد و حتی می‌تواند از چای سیاه هم پررنگ‌تر باشد. یک فنجان از چای پوئر دارای ۶۰ تا ۷۰ میلی‌گرم کافئین است. این نوع چای، دارای خواص پزشکی است. ازجمله، کاهش دهنده‌ی تری گلیسیرید و کلسترول، کمک‌کننده به تولید بزاق، کمک‌کننده به هضم غذا است. به‌طور انحصاری در منطقه‌ی Puerah استان «یونان» چین رشد می‌کند.

چای یربا ماته (Yerba Mahtay)

چای یربا ماته یک نوع چای و نوشیدنی باستانی و پزشکی است که جنبه‌ی فرهنگی دارد. انواع مختلف این نوع چای از سوی سرخپوستان «گورانی» GUARANI آمریکای جنوبی به جهان معرفی شده است. ک فنجان از چای یربا ماته حدود ۳۵ میلی‌گرم کافئین وجود دارد. این چای، سالم، هوشیار کننده و تقویت کننده‌ی اعصاب است و خواص مفید زیادی دارد.

چای سرخ (Rooibos)

این چای، متعلق به آفریقای جنوبی است. چای سرخ، یک نوع چای گیاهی و فاقد کافئین است و برگ‌هایی سوزنی شکل دارد. رویبوس را با استفاده از برگ‌های یک درختچه به نام آسپالاتوس لینیرایز (Aspalathus linearis) درست می‌کنند که معمولاً در سواحل غربیِ آفریقای جنوبی رشد می‌کند. برای زیاد کردن طعمش آن را اکسیده می‌کنند و این عمل، رنگ آن را از سبز به قرمز تغییر می‌دهد. رویبوس سبز هم وجود دارد که تخمیر نشده است. این نوع رویبوس گران‌تر بوده و طعم علفی بیشتری نسبت به نسخه‌ی سنتی آن دارد. نکته‌ی دیگر رویبوس سبز این است که آنتی‌اکسیدان های بیشتری نسبت به رویبوس قرمز سنتی دارد. این مدل چای برای سلامتی بدن مفید است.

چای گیاهی یا دم نوش (Herbal)

گاه آنچه به عنوان چای گیاهی یا دم نوش خوانده می‌شود معمولاً فاقد کافئین است و از انواع گیاهان تشکیل شده است که نوشیدنی‌های محبوب مردم در نقاط مختلف جهان را تشکیل می‌دهد و بیش‌تر به خاطر خواص درمانی و سلامتی نوشیده می‌شود. شکوفه‌ها، ساقه‌ها و ریشه‌های گیاهان مختلف مانند زنجبیل و چوب دارچین از این جمله هستند.

دانستنی‌های چای

• چای سبز سرشار از آنتی‌اکسیدان است و هنگامی که با آب ترکیب می‌شود، سلامت بدن را از هر لحاظ افزایش می‌دهد.
• برای تولید ۱ لیتر قهوه، به ۱۱۲۰ میلی لیتر آب نیاز است اما برای تولید یک لیتر چای، فقط به ۱۲۰ لیتر آب نیاز است.
• چای در انگلستان اولین بار در سال ۱۳۵۷ معرفی شد و خیلی در بین مردم محبوبیت نداشت و کالای گران قیمتی بوده است.
• در بعضی از نقاط چین هنگامی که برای مهمان چای می‌آورند، او دو یا سه انگشتش را سه دفعه روی میز می‌زند که این حرکت نشان دهنده سپاسگزاری برای نوشیدنی چای است.
• در بیشتر نقاط جهان چای یک نوشیدنی مهم است که در طول روز مصرف می‌شود و علامت مهمان نوازی است.
• چای سیاه رایج‌ترین نوشیدنی در کشور انگلستان و اروپا است.
• چای سیاه تقریباً ۷۵ درصد چای مصرفی جهان را تشکیل می‌دهد.
• مطالعات اخیر، مخصوصاً چای سبز را راهی برای کاهش ابتلاء به سرطان، بهبود تنفس، از بین بردن بوی بد دهان، کاهش خطر ابتلاء به بیماری‌های قلبی، کاهش فشار خون، کمک به کنترل وزن و کشتن باکتری و ویروس می‌دانند.
• شستن برگ چای، کافئین آن را تا حد زیادی از بین می‌برد.
• یک فنجان چای تقریباً نصف یک فنجان قهوه کافئین دارد.
• بسیاری از کسانی که عاشق چای بودند، چای کیسه‌ای را بدترین نوع اختراع برای قرن بیستم می‌دانستند، زیرا آنها عقیده داشتند دانه‌های چای باید در مدت زمان مخصوص خودش دم بکشد.
• چای کیسه‌ای و چای یخی در سال ۱۹۰۴ تولید شد.
• بعضی از مشاوران خانواده عقیده دارند که زن و شوهر هنگام جر و بحث باید بحث را متوقف کرده و کمی چای بنوشند زیرا چای از لحاظ ذهنی آنها را آرام می‌کند.
• گران قیمت ترین چای جهان، نوعی چای کمیاب در کشور چین است.
• بیش از ۳ میلیون تن چای هر سال در کل جهان تولید می‌شود.
• در زمان‌های خیلی دور در بعضی از نقاط کشور چین، مراسمی برگزار می‌شد که در آن شیر را داخل فنجان چای می‌ریختند و عقیده داشتند که مصرف این نوشیدنی برایشان خوش شانسی می‌آورد.
• مردم ایران در روز ۱۶۵ میلیون فنجان چای مصرف می‌کنند که در سال برابر با ۶۲ میلیارد فنجان می‌شود.
• بیشتر چای جهان در کوهستان‌هایی با ارتفاع ۹۱۴ الی ۲۱۰۰ متر بالای سطح دریا پرورش داده می‌شود و بیشتر پرورش گیاه چای در مناطق مرطوب انجام می‌گردد.
• کشورهای تولید کننده چای، بیشتر آرژانتین، ایران، چین، هند، اندونزی، کنیا، سریلانکا و تانزانیا هستند.
• اگر برگ‌های گیاه چای چیده نشود، این گیاه به یک درخت تبدیل خواهد شد.
• چای سیاه در چین به چای قرمز هم معروف است.
• تقریباً ۱۵۰۰ نوع چای مختلف در جهان وجود دارد.
• چای سبز بعد از چای سیاه دومین نوشیدنی گرم رایج است که هر دو را معمولاً با قند مصرف می‌کنند.