به گزارش خبرگزاری ایمنا، رژیم‌های غذایی در دنیای ورزش نقش بسیار مهمی در بهبود عملکرد و تضمین سلامتی ورزشکاران دارند. با این حال برخی ورزشکاران به دلیل فشارهای رقابتی، اهداف بدنی غیرواقعی و اطلاعات نادرست به رژیم‌های غذایی خطرناکی روی می‌آورند که می‌تواند سلامت جسمی و روانی آن‌ها را تهدید کند. این نوع رژیم‌ها که به‌طور معمول به صورت نامتعادل و با محدودیت‌های شدید کالری، حذف گروه‌های غذایی اصلی و استفاده از روش‌های نامطمئن کاهش وزن تعریف می‌شود در کوتاه‌مدت ممکن است به اهداف مورد نظر دست پیدا کند، اما در بلندمدت آسیب‌های جبران‌ناپذیری را به بدن وارد می‌کند.
یکی از شایع‌ترین رژیم‌های خطرناک در میان ورزشکاران رژیم‌هایی است که بر محدودیت شدید کالری تمرکز دارد. این رژیم‌ها به ورزشکاران وعده می‌دهد که وزن خود را به سرعت کاهش دهند و به فرم بدنی ایده‌آل برسند، این در حالی است که کاهش بیش از حد کالری دریافتی می‌تواند منجر به کاهش سطح انرژی، ضعف عضلانی و کاهش عملکرد ورزشی شود. چنین رژیم‌هایی بدن را در معرض کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری قرار می‌دهد که ممکن است به مشکلاتی همچون ضعف سیستم ایمنی، کاهش تراکم استخوان و حتی نارسایی‌های قلبی منجر شود.
یکی دیگر از رژیم‌های خطرناک حذف کامل گروه‌های غذایی همچون کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها یا حتی پروتئین‌ها است. ورزشکارانی که از این نوع رژیم‌ها پیروی می‌کنند ممکن است با تصور اینکه با حذف یک گروه غذایی می‌توانند به کاهش وزن یا بهبود عملکرد ورزشی دست پیدا کنند، خود را در معرض آسیب‌های بسیاری قرار می‌دهند، اما در واقع بدن به تعادل مواد مغذی نیاز دارد و حذف هر یک از این گروه‌ها می‌تواند موجب اختلال در عملکرد طبیعی بدن شود. حذف کربوهیدرات‌ها که منبع اصلی انرژی بدن هستند می‌تواند منجر به خستگی زودرس، کاهش تمرکز و افت عملکرد ورزشی شود.
بعضی ورزشکاران نیز از رژیم‌هایی استفاده می‌کنند که به‌شدت وابسته به مصرف مکمل‌ها است. مکمل‌های غذایی در صورت استفاده صحیح و با مشورت متخصص تغذیه می‌توانند مفید باشد، اما جایگزین مناسبی برای یک رژیم غذایی کامل نیست. استفاده بیش از حد یا نادرست از مکمل‌ها می‌تواند منجر به مسمومیت، آسیب به کبد و کلیه‌ها یا مشکلات گوارشی شود. از سوی دیگر بعضی مکمل‌ها ممکن است حاوی مواد ممنوعه یا خطرناک باشد که می‌تواند به محرومیت از مسابقات یا حتی خطرات جدی سلامتی نیز منجر شود.
فشارهای اجتماعی و تبلیغات نیز نقش مهمی در گسترش رژیم‌های خطرناک در میان ورزشکاران دارد. رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی بیشتر تصاویر و پیام‌هایی را منتقل می‌کند که بدن ایده‌آل را به شکلی غیرواقعی نمایش می‌دهد. این امر موجب می‌شود که بسیاری از ورزشکاران به دنبال رژیم‌های غذایی افراطی باشند تا به این استانداردهای غیرمنطقی دست پیدا کرده است. نبود آگاهی کافی از تغذیه صحیح و اعتماد به منابع غیرمعتبر نیز می‌تواند مشکلات را تشدید کند.
پیامدهای روانی رژیم‌های خطرناک نباید نادیده گرفته شود؛ ورزشکارانی که تحت فشارهای روانی ناشی از رژیم‌های سخت قرار می‌گیرند ممکن است با مشکلاتی همچون اضطراب، افسردگی یا اختلالات خوردن همچون بی‌اشتهایی عصبی و پرخوری عصبی روبه‌رو شوند. این اختلالات نه‌تنها بر عملکرد ورزشی آن‌ها تأثیر می‌گذارد، بلکه کیفیت زندگی را نیز به‌شدت کاهش می‌دهد.
برای جلوگیری از افتادن در دام این رژیم‌های خطرناک آگاهی‌بخشی و آموزش ورزشکاران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. همکاری با متخصصان تغذیه ورزشی، برنامه‌ریزی صحیح غذایی و توجه به نیازهای فردی هر ورزشکار می‌تواند نقش مؤثری در حفظ سلامت و بهبود عملکرد آن‌ها داشته باشد، همچنین ایجاد فضایی که در آن فشارهای غیرواقعی کمتری بر ورزشکاران اعمال شود و استانداردهای زیبایی بدنی واقعی‌تر و منطقی‌تر تعریف شود، می‌تواند موجب کاهش تمایل به رژیم‌های خطرناک شود.
سلامت ورزشکاران باید اولویت اصلی باشد و هیچ هدف ورزشی یا بدنی نباید با به خطر انداختن سلامت جسمی و روانی به دست آید. رژیم‌های غذایی متعادل، همراه با تمرین‌های منظم و استراحت کافی بهترین راه برای دستیابی به عملکرد بهینه و حفظ سلامتی در دنیای ورزش است. با توجه به تأثیرات مخرب رژیم‌های خطرناک، آگاهی‌رسانی و تغییر نگرش نسبت به بدن ایده‌آل می‌تواند گامی مؤثر در پیشگیری از این معضل باشد.
تغذیه سالم عاملی مهم برای توانمندی ورزشکاران
شهاب اولیایی، کارشناس تغذیه و رژیم‌شناسی درباره تغذیه ورزشکاران به خبرنگار ایمنا می‌گوید: اهمیت تغذیه در ورزش‌های گوناگون مشهود است و هرچه فعالیت‌های بدنی بیشتر باشد نیاز به انرژی و مواد مغذی نیز به همان میزان افزایش می‌یابد. تغذیه اصولی و صحیح در پیشرفت و توسعه کارایی ورزشی مؤثر است. ورزشکاری که برنامه تغذیه‌ای مناسب داشته باشد توانمندی‌های خود را افزایش می‌دهد و می‌تواند در برنامه‌های تمرینی خود به‌طور مطلوب شرکت کند و عملکرد پایدار و مناسبی از خود در مسابقات و رقابت‌ها نشان دهد.
وی می‌افزاید: ورزشکاران با رعایت این اصول رشد و تکامل بدن خود را به حداکثر می‌رسانند و در مقابل بیماری‌ها مقاومت بیشتری دارند و در صورت ابتلاء به بیماری سریع‌تر بهبود می‌یابند. ورزشکارانی که به تغذیه نگاه علمی ندارند مزایای زیادی را از دست می‌دهند. بزرگترین صحنه نمایشی ورزشکاران رقابت‌های آن‌ها است و بسیاری از افراد هفته‌های متعدد برای کسب نتایج مطلوب تمرین می‌کنند، اما در صورتی که تغذیه صحیح نداشته باشند، عملکرد مطلوبی نخواهند داشت. در رقابت‌های ورزشی وزن بدن بر عملکرد ورزشی همچون ایجاد شتاب، تغییر سرعت و تغییر جهت تأثیر می‌گذارد و قسمتی از بدن که اجزای اصلی وزن خالص بدن را تشکیل می‌دهند عضلات و استخوان‌ها است و آنچه موجب کاهش یا افزایش وزن خالص بدن در ورزشکاران می‌شود وزن عضلات اسکلتی است.
آب یک موضوع مهم در تغذیه
کارشناس تغذیه خاطرنشان می‌کند: قسمتی دیگر از بدن توده چربی است که قادر به انجام چنین کاری نیست و برای تعیین کارایی یک ورزشکار باید میان وزن چربی و وزن عضلات تفاوت باشد. با توجه به اهمیت این موضوع هر برنامه کاهشی و افزایشی که منجر به کاهش وزن عضلات می‌شود نادرست است و باید افزایش در قسمت وزن بدن و کاهش در بخش توده چربی باشد. استفاده از رژیم‌های سخت، رژیم‌های غذایی کاهش وزن سریع، رژیم‌های تک‌خوری، فانتزی و مصرف نکردن مواد غذایی و مایعات در مدت طولانی نمونه‌هایی از رژیم‌های خطرناکی است که ورزشکاران معمولاً از آن‌ها برای کاهش وزن استفاده می‌کنند. بعضی از ورزشکاران برای کاهش وزن سریع اقدامات خطرناکی همچون مصرف کم آب و فعالیت‌های ورزشی شدید با لباس‌های پلاستیکی برای تعریق بیشتر انجام می‌دهند و انجام هم‌زمان این دو کار پیامدهای منفی بسیاری را برای بدن به همراه دارد.
وی ادامه می‌دهد: اگر یک تا دو درصد آب بدن کم شود عملکرد هوازی کاهش پیدا می‌کند و اگر این مقدار به سه تا چهار درصد برسد تأثیر منفی بر ظرفیت‌های هوازی، بی‌هوازی، تعریق و سایر عوامل فیزیولوژیکی می‌گذارد و در صورتی که این مقدار به ۷ تا ۸ درصد افزایش پیدا کند، بدن دچار گرمای طاقت‌فرسا می‌شود و ورزشکار نمی‌تواند به فعالیت ورزشی خود ادامه دهد و در صورت ادامه‌دادن بازدهی مطلوب و اثربخشی ندارد و درنهایت تسلط ورزشکار نسبت به عملکرد ورزشی از دست می‌رود.
عوارض سنگین رژیم‌های سخت
اولیایی عنوان می‌کند: رژیم‌های سخت و تک‌خوری نیز نمونه‌هایی از رژیم‌های نادرست ورزشکاران برای کاهش وزن سریع است که پیامدهایی همچون کاهش ایمنی بدن، افزایش ابتلاء به بیماری‌های عفونی، کاهش حجم و استحکام و قدرت ارتجاعی عضلات، ریزش مو، مشکلات گوارشی و پرخاشگری را به همراه دارد، همچنین ورزشکارانی که به رژیم‌های پرپروتئین روی می‌آورند در طولانی‌مدت دچار آسیب‌های کبدی، ریزش مو، یبوست، هموروئید و بدبویی تنفس می‌شوند. افزایش ابتلاء به سنگ‌های کلیوی و نقرس نیز از جمله عوارض رژیم‌های پروتئینی است.
وی تصریح می‌کند: رژیم‌هایی که امروزه با عنوان کتوژنیک شناخته می‌شوند (کاهش شدید کربوهیدارت و افزایش دریافت چربی) نیز منجر به کاهش سطح عملکرد ذهن و بدن، مشکلات خواب، ریتم نامنظم قلب و کاهش سطح مواد مغذی از جمله ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز بدن می‌شود که عملکرد یک ورزشکار را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بعضی از ورزشکاران نیز به صورت خودسرانه داروها و مکمل‌های غیرقانونی را برای کاهش وزن مصرف می‌کنند، این داروها نیز روی سیستم مرکزی اعصاب و اشتها تأثیر می‌گذارند و از دسته آمفتامین‌ها هستند و روان‌گردان‌های شیشه نمونه‌ای از این داروها است و مصرف این مواد در نهایت اعتیاد و عوارض بسیاری را به‌دنبال دارد.
تنوع، تعادل و تناسب، اصول مهم تغذیه‌ای
کارشناس تغذیه بیان می‌کند: بهترین رژیم‌غذایی برای یک ورزشکار از اصول تنوع، تعادل و تناسب پیروی می‌کند. چنین رژیمی به سن افراد، شرایط جسمی، اقتصادی، فیزیولوژیک، علاقه‌مندی‌ها و نیازهای افراد توجه می‌کند. به‌طور کلی کاهش وزن هرچه تدریجی‌تر باشد سالم‌تر است و امکان بازگشت وزن قبلی را نیز کاهش می‌دهد. توده عضلانی بدن مهم‌ترین بافت بدن به‌ویژه برای ورزشکاران است و رژیم‌های غذایی نباید منجر به تحلیل این عضلات شود.
وی یادآور می‌شود: مکمل‌های غذایی تکمیل کننده یک رژیم هستند و یک ورزشکار در ابتدا باید نیازهای بدن خود را از طریق مواد غذایی تأمین کند و اگر کمبودی باشد از مکمل‌ها به صورت اصولی و تحت نظر متخصصین استفاده کند، چرا که استفاده خودسرانه از مکمل‌ها موجب اوردوز یا تجمع بیش از حد ویتامین‌ها به‌ویژه ویتامین‌های محلول در چربی و انباشته شدن مواد معدنی در بدن و اختلال در جذب آن‌ها می‌شود.
مرگ در اثر مصرف نادرست مکمل‌ها
اولیایی تاکید می‌کند: به طور کلی مصرف مکمل اگر اصولی باشد تأثیر مثبت دارد و درصورتی که ورزشکاران خودسرانه از آن‌ها استفاده کنند شاهد پیامدهای منفی زیادی خواهند بود. ورزشکاران باید به تغذیه خود اندازه تمرین اهمیت دهند و در این مورد از متخصصین تغذیه ورزشی استفاده کنند. مربیان نیز باید توصیه‌های تغذیه‌ای اصولی را به شاگردان خود داشته باشند و بدون آگاهی و اطلاعات صحیح به ورزشکاران رژیم غیرعلمی و تجربی و توصیه تغذیه‌ای ندهند و در این امر از کارشناسان تغذیه کمک بگیرند.
وی خاطرنشان می‌کند: اسحاق قویدل و بیت‌الله عباسپور از جمله ورزشکارانی هستند که به احتمال زیاد در اثر استفاده نادرست از مکمل‌ها یا مصرف مکمل‌های غیراستاندارد و داروهای هورمونی مبتلا به بیماری شدند و در نهایت جان خود را در جوانی از دست دادند. هدف ورزش سلامتی است و در فعالیت‌های بدنی و ورزشی هر اقدامی که سلامتی را به خطر بیندازد محکوم است.
رژیم‌های غذایی خطرناک برای ورزشکاران
منصور رضایی، متخصص تغذیه و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، درباره رژیم‌های رایج ورزشکاران به خبرنگار ایمنا می‌گوید: یکی از رژیم‌های رایج در میان ورزشکاران پرپروتئین است، این درحالی است که متخصصان تغذیه تاکید بر سه‌گانه‌سوزی (قند، چربی، پروتئین) بدن انسان دارند، چراکه مصرف نکردن این مواد منجر به مصرف پروتئین برای سوخت‌وساز بدن می‌شود و به همین دلیل رژیم‌های پرپروتئین در کنار پرهزینه‌بودن آسیب‌زا و غیرعلمی نیز است.
وی می‌افزاید: هنگامی که پروتئین در بدن شکسته می‌شود متابولیت‌هایی را تولید می‌کند که ابتدا از طریق کبد و سپس از کلیه خارج می‌شود و این امر موجب مطلوب نبودن دوران میان‌سالی و بزرگسالی ورزشکاران می‌شود. مکمل‌های غذایی نیز در رژیم‌های غذایی ورزشکاران نقش مؤثری را ایفا می‌کند.
آلودگی‌های هورمونی مکمل‌ها
کارشناس تغذیه عنوان می‌کند: بسیاری از این مکمل‌ها آلودگی‌های هورمونی دارند و برای حجم‌گرفتن بدن از هورمون‌های انابولیک (کورتون، انسولین و…) در آن‌ها استفاده می‌شود و به‌طور معمول این موارد در طولانی‌مدت به بدن آسیب می‌رساند. بهتر است ورزشکارانی که از اینگونه رژیم‌ها استفاده می‌کنند، آب بیشتری را مصرف کنند، چراکه به دفع ضایعات ناشی از سوختن پروتئین در بدن کمک می‌کند.
وی خاطرنشان می‌کند: ورزشکاران به دو دسته استقامتی و قدرتی تقسیم‌بندی می‌شوند و رژیم‌های این دو گروه متفاوت است. قندهای آهسته رهش همچون نشاسته برای ورزشکاران استقامتی (بسکتبال، والیبال، فوتبال، دوومیدانی و شنا) و برای ورزش‌های قدرتی همچون وزنه‌برداری قندهای ساده (شیره میوه‌ها، خرما و عسل) مناسب هستند.
نقش پررنگ تنوع در تغذیه ورزشکاران
رضایی بیان می‌کند: نکته حائز اهمیت در رژیم‌های غذایی ورزشکاران نخوردن غذاهای سنگین است، چراکه با مصرف غذاهای سنگین کیفیت کار عضلات کاهش می‌یابد و افراد دچار سوءهاضمه می‌شوند. بهتر است وعده‌های مصرفی به شش وعده سبک تقسیم شود. بدن ورزشکاران هنگام تمرین آب و املاح خود را ازدست می‌دهد و این کمبود آب باید پس از تمرین با کمک میوه‌ها و سبزیجات پوره‌شده جبران شود.
وی بیان می‌کند: ورزش سنگین موجب تولید رادیکال‌های آزاد در بدن می‌شود و باید به کمک آنتی‌اکسیدان موجود در میوه‌ها و سبزیجات جبران شود تا از آسیب‌های احتمالی پیشگیری شود. رژیم کتوژنیک و حذف وعده‌های غذایی نیز از رایج‌ترین رژیم‌های غذایی ورزشکاران است. یکی از اصول مهم تغذیه تنوع است و این اصل باید در رژیم‌های غذایی نیز مورد توجه قرار گیرد و ورزشکاران نباید بعضی از گروه‌های غذایی را حذف کنند و بعضی دیگر را بیش از اندازه مصرف کنند.
متخصص تغذیه حرف اول را می‌زند
عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی تصریح می‌کند: رژیم‌غذایی سالم بر عملکرد جسمی و روحی ورزشکار تأثیر می‌گذارد. رژیم‌های غذایی ناسالم در کوتاه مدت تأثیراتی همچون پرخاشگری، بی‌حوصلگی، عصبانیت و ریزش مو را به همراه دارد و در طولانی‌مدت نیز موجب آسیب به کبد می‌شود و در بزرگسالی احتمال ابتلاء به بیماری‌های کلیوی، کبدی و گوارشی در آن‌ها بالا است، به همین دلیل در علم پزشکی ورزش‌های همگانی توصیه می‌شود، چراکه در ورزش‌های حرفه‌ای مصرف مکمل‌های ناشناخته زیاد است و از سوی دیگر استرس و فشار روانی بر فرد تأثیرات منفی می‌گذارد و منجر به فرسودگی بدن می‌شود.
وی یادآور می‌شود: مکمل‌ها مواد پروتئینی هستند که موجب افزایش حجم عضلات می‌شود. همان‌طور که گفته شد آلودگی در این مکمل‌های ورزشی برای جذب جوانان زیاد است، به همین دلیل پس از چند هفته مصرف این مواد اعتیاد به آن‌ها ایجاد می‌شود. ورزشکاران باید تحت نظر افراد متخصص قرار گیرند و از منبع‌های پروتئینی سالم همچون ماست، پنیر، حبوبات و تخم‌مرغ استفاده کنند.
رضایی تاکید می‌کند: در نهایت نکته بسیار مهم در رژیم‌های غذایی ورزشکاران استفاده از افراد متخصص تغذیه در تیم‌های باشگاهی و ورزشی است و در ورزش باید به دنبال سلامتی بود و به همین دلیل ورزش‌های رقابتی مشکلاتی را برای سلامت جسم و روان ایجاد می‌کند.
به گزارش ایمنا، کارشناسان کشور بر این باور هستند که رعایت اصول تغذیه‌ای تحت نظر متخصصان تغذیه و شخصی‌سازی رژیم‌های غذایی بر اساس نیازهای بدن از مهم‌ترین موضوعاتی است که ورزشکاران باید در تغذیه از آن پیروی کنند تا عملکرد ورزشی خود را بهبود بخشیده و از آسیب‌های احتمالی جلوگیری کنند.
نظر شما