به گزارش خبرگزاری ایمنا، در دنیای امروز که رسانه‌ها هر لحظه و از هر سو افکار و زندگی ما را احاطه کرده‌اند، داشتن سواد رسانه‌ای دیگر تنها یک انتخاب نیست، بلکه ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است؛ با رشد بی‌سابقه منابع خبری و اطلاعاتی در فضای دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی، توانایی تحلیل، تشخیص و درک صحیح از محتوای رسانه‌ای اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است.
آموزش سواد رسانه‌ای به افراد کمک می‌کند تا از مصرف‌کننده‌ای منفعل به مخاطبی آگاه و فعال تبدیل شوند، به‌دور از تأثیرپذیری‌های سطحی، اطلاعات را ارزیابی و به‌درستی پردازش کنند. در همین راستا به بررسی اهمیت و نیاز به یادگیری سواد رسانه‌ای در جامعه امروز پرداختیم و با دو نفر از کارشناسان حوزه رسانه گفت‌وگو کردیم که در ادامه آن را می‌خوانیم:
تولید رسانه‌ای فرایند مردمی به خود گرفته است
حمید ضیائی‌پور، کارشناس حوزه رسانه به خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: به‌طور کلی شیوه تولید و انتشار محتوا در فضای رسانه‌ای نسبت به دو دهه قبل به‌طور کامل تغییر کرده است؛ به‌طوری که پیش‌تر انحصار تولید محتوا در اختیار رسانه‌های رسمی همچون رادیو، تلویزیون یا موسساتی که تولید فیلم، ویدئو، سریال و نمایش‌ها را داشتند بود، اما اکنون با توجه به فراگیر شدن فناوری‌های ارتباطی و آسان شدن فرایند تولید محتوا و همچنین پیشرفت تکنولوژی‌های تولید و تدوین فیلم، عکس و ویدئو این فرایند دستخوش تغییر شده است.
وی با بیان اینکه امروزه همه شهروندان امکان استفاده و تولید چنین محتواهایی را دارند، ادامه می‌دهد: امروزه در دنیا شاهد پدیده‌ای به نام روزنامه‌نگاری شهروندی هستیم، یعنی هر شهروند می‌تواند بر اساس استعدادها یا بر اساس نیازمندی‌ها و توانمندی‌های خود ویدئویی را تولید و منتشر کند که بستر انتشار آن نیز ساده و از طریق شبکه‌های اجتماعی همچون اینستاگرام، یوتیوب، تلگرام و مواردی از این دست همچون پیام‌رسان‌های ایرانی است.
کارشناس رسانه تصریح می‌کند: با این فرایند، اصلی‌ترین پدیده‌ای که اتفاق افتاده همین است که تولید و انتشار محتوا از انحصار رسانه‌های رسمی خارج شده و فرایند مردمی به خود گرفته است.
افزایش سواد رسانه‌ای و احساس مسئولیت اجتماعی در بین مردم، راه‌حل گذر از گمراهی است
وی می‌افزاید: باید توجه کرد که در رسانه‌های رسمی دانش و مهارت این کار وجود داشت و فرایندی به نام دروازه‌بانی وجود داشت، یعنی مدیری، دبیری، گروهی، سردبیری و مدیر شبکه‌ای بودند که این‌ها را کنترل می‌کردند و در دنیای ژورنالیسم دروازه‌بانی مطرح بود که هم راستی‌آزمایی، هم مصلحت‌سنجی و هم ویرایش و ویراستاری انجام می‌داد، یعنی اگر اشکالات، مشکلات، تبعات و مسائلی در آن وجود داشت رفت و رجوع می‌شد.
ضیائی‌پور می‌گوید: در روزنامه‌نگاری شهروندی، تولیدکننده، صدابردار، گرافیست و مواردی از این دست، کار یک نفر است یا تعداد محدودی هستند، بنابراین فرایند دروازه‌بانی و کنترل کردن محتوا تا حد زیادی حذف شده و همین موضوع موجب شده است که محتوای نامناسب یا محتواهای نادرست یا دارای تبعات اجتماعی در این فضاها منتشر شود.
وی اظهار می‌کند: راه‌حل این مشکل افزایش سواد رسانه‌ای و احساس مسئولیت اجتماعی بین مردم است؛ یعنی اگر تولیدکنندگان محتوا آموزش ببینند، دانش رسانه‌ای کافی داشته و احساس مسئولیت اجتماعی نیز داشته باشند، تا حد زیادی از آسیب‌هایی که ممکن است از این ناحیه به جامعه وارد شود، جلوگیری می‌شود.
کارشناس رسانه با اشاره به اینکه با پیشرفت تکنولوژی جامعه دچار آسیب‌هایی می‌شود، ادامه می‌دهد: بخشی از سواد رسانه‌ای معطوف به تولیدکنندگان و منتشرکنندگان محتوا می‌شود و بخشی از سواد رسانه معطوف به مخاطبان و گیرندگان اطلاعات است، یعنی اگر خود افراد، مردم، مصرف‌کنندگان و بازدیدکنندگان اطلاعات، سواد رسانه‌ای کافی داشته باشند، تا حد زیادی می‌توان جلوی آسیب‌های احتمالی را گرفت.
ضیائی‌پور می‌افزاید: در مواردی همچون بزهکاری، کلاهبرداری، انحراف اجتماعی، جرایم، موارد مفسدانگیزی که جرم صورت می‌گیرد، باید همچون تمام دنیا سیستم‌های امنیتی، قضائی و پلیسی وارد عمل شوند، اما در سایر موارد که مربوط به سبک زندگی اجتماعی، فرهنگی و مسائل دیگر است، خود مردم با آن کنار می‌آیند و دستگاه‌های حاکمیتی به‌طور معمول سعی می‌کنند دانش مردم را بالا ببرند.
سواد رسانه‌ای در نقش واکسیناسیون
وی می‌گوید: دستگاه‌ها با رویکرد آموزشی مردم را واکسینه می‌کنند؛ چراکه امروزه جلوی روند تکنولوژی را نمی‌شود گرفت، این یک روند جهانی است و ابزارها به‌ویژه هوش مصنوعی به‌سادگی تولیداتی را آماده و منتشر می‌کنند، به‌طوری که افراد با کمک آن حتی متن را به ویدئو و عکس را به ویدئو تبدیل کنند که این موج بزرگی است.
کارشناس رسانه با بیان اینکه باید دانش، سواد رسانه‌ای و مهارت‌های کار با رسانه برای استفاده از آن در جامعه گسترش پیدا کند تا نقش واکسیناسیون و پیشگیری از آسیب‌ها را داشته باشد، اظهار می‌کند: بخشی از این کار توسط رسانه‌های عمومی آموزش داده می‌شود، همچنین نظام آموزشی وارد کار می‌شود و از کودکی با بچه‌ها کار می‌کند. از طرفی بخشی نیز توسط دستگاه‌های حاکمیتی دنبال می‌شود همچون وزارت فرهنگ و ارشاد، سازمان صدا و نهادهای دیگری که به‌نوعی در این موضوع دخیل هستند و می‌توانند با توسعه فرهنگ سواد رسانه‌ای و مسئولیت اجتماعی تا حد زیادی جلوی این‌ها را بگیرند.
فضای مجازی ما را به نقطه انحرافی می‌برد
فرشته روح‌افزا، از دیگر کارشناسان حوزه فضای مجازی با بیان اینکه تولیدات فضای مجازی به‌طور معمول اسناد معتبر علمی ندارد، اظهار می‌کند: هیچ‌وقت یک انسان دانشمند، جامعه‌شناس یا روان‌شناس قوی نمی‌آید مطالب خود را در فضای مجازی بگذارد، بلکه در دانشگاه‌ها و مکان‌های مختلف روی آن بحث می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: بیشتر مطالبی که در فضای مجازی می‌آید، مباحث بی‌اعتبار و گاهی تجربیات شخصی افراد است و گاهی نیز الگویی گرفته‌شده از کشورهای خارجی است؛ در حالی که به سبک زندگی ایرانی نمی‌خورد و ما نمی‌توانیم آن‌ها را بپذیریم.
کارشناس رسانه تصریح می‌کند: گاهی از آنجایی که نمی‌شود تمام موضوعات همچون روابط در خارج از کشور و مواردی از این دست را مستقیم بیان کنند، آن را از طریق قالب‌های موجه‌تری همچون مراقبت از خانواده بیان می‌کنند و اینجاست که به خانواده‌ها لطمه می‌زند؛ یعنی به جای اینکه موضوعات را عاقلانه وارد بحث‌های بنیادی و منطقی کند، وارد بحث‌های محرک‌آمیز می‌کند.
وی با اشاره به اینکه فضای مجازی در همه کشورهای دنیا و حتی کشورهایی که اعلام نمی‌کنند، کنترل می‌شود و این‌طور نیست که همه افراد بتوانند هر اطلاعاتی را بارگذاری کنند و رواج دهند، می‌افزاید: گاهی در فضای رسانه‌ای روایت‌هایی را بیان می‌کنند یا داستان‌هایی را تعریف می‌کنند که حقیقت ندارد؛ اما از آنجایی که افراد می‌خواهند سود خود را از شبکه مجازی ببرند، این نوع انحرافات اندیشه‌ای را ایجاد می‌کنند. در همین راستا افرادی که تمایل دارند در مسیر صحیح و درستی حرکت کنند، باید هم خودشان هم خانواده‌شان کتاب مطالعه کنند و کتاب بخوانند.
روح‌افزا می‌گوید: آن‌قدر می‌شود در فضای مجازی حرف‌های غیرمستند زد و به افراد منتسب کرد که متوجه آن نمی‌شویم؛ در همین راستا می‌توان گفت که فضای مجازی، فضای امنی از لحاظ گرفتن اطلاعات نیست.
وی اظهار می‌کند: اگر واقعاً می‌خواهید بفهمید و بدانید، به فرموده رهبری کتاب بخوانید؛ چراکه کتاب بسیار با فضای مجازی فرق می‌کند زیرا در کتاب‌ها نکات انحرافی نیست، اما فضای مجازی وقت‌گیر است و ما را به نقطه انحرافی می‌برد.
در کشورهای خارجی اجازه می‌دهند خانواده‌ها فرزندانشان را کنترل کنند
کارشناس رسانه ادامه می‌دهد: فضای مجازی ما را می‌کشد؛ یعنی سیستم هوشمندی که در فضای اینترنتی وجود دارد انسان را با خود می‌کشد تا جایی که می‌بینیم مقدار زیادی از متنی را خوانده‌ایم که نمی‌تواند کمکمان کند، تنوع زیادی دارد و پراکنده است و بعضی اوقات نیز تحت عنوان نجات خانواده منحرف‌کننده است و به صورت غیرمستقیم فساد دارد.
روح‌افزا می‌افزاید: پشتوانه این تولیدات حساب‌شده است و نمی‌توان گفت که یک انسان دلسوز می‌خواهد مردم را در جریان بگذارد، البته گاهی صددرصد اینگونه نیست، اما بیشتر اوقات اینگونه است، چراکه این یک روش حاکم در دنیا و فضای مجازی است.
وی با بیان اینکه در بسیاری کشورها برای استفاده از فضای مجازی قانون وضع می‌کنند، می‌گوید: امروزه اگر روی هوش مصنوعی و مواردی از این دست کار اساسی نکنیم و تمرکز نداشته باشیم سرانجام خوبی نخواهد داشت؛ به‌طوری که یک مورد از این‌ها به کل کشور لطمه خواهد زد.
کارشناس رسانه با اشاره به اینکه بارها درخواست کردیم که فضای مجازی اهمیت زیادی دارد و باید کنترل شود، اظهار می‌کند: ما نباید تنها مقلد باشیم، چراکه امروزه در کشورهایی همچون انگلستان کودکان آی‌پی دارند و اجازه ندارند وارد فضای مجازی به هر صورت و آزادانه شوند یا هر کاری بخواهند انجام دهند؛ حتی دانشجوهای مقطع کارشناسی نمی‌توانند به بعضی مکان‌ها بروند و در حد جایگاه خود اجازه حضور در فضای مجازی را دارند.
وی ادامه می‌دهد: در کشورهای خارجی اجازه می‌دهند خانواده‌ها کودکانشان را کنترل کنند، یعنی ارتباطات بچه‌ها را در فضای مجازی به اطلاع خانواده‌ها می‌رسانند، از این‌رو در کشورهایی که خودشان تولیدکننده بستر فضای مجازی هستند، اینگونه برخورد می‌کنند و حتی می‌گویند افراد زیر ۱۶ سال نمی‌توانند به این فضا وارد شوند.
وقتی به بچه خود غذا می‌دهید، کنار او یک ظرف سم هم می‌گذارید؟
روح‌افزا با اشاره به آفات فضای مجازی تصریح می‌کند: وقتی یک گلدان گل می‌گیرید باید مراقب آن باشید، چند وقت یک‌بار علف‌های هرز آن را بگیرید و سم‌پاشی کنید. مگر می‌شود اینقدر نسبت به فضای مجازی که قدرتمند است بی‌توجه بود؟
وی می‌افزاید: اهداف مختلف و گرایش‌های مختلفی همچون سکولار، مذهبی، فرق یا ادیان همه می‌خواهند خود را اثبات و طرفدار پیدا کنند و کار خود را در فضای مجازی انجام می‌دهند. در همین راستا ما باید آن را کنترل کنیم. مگر بچه‌های ما، جوانان ما و حتی خانواده‌هایی که تشکیل می‌شود، چند بار شانس ۱۷ سالگی، ۱۵ سالگی و ۲۰ سالگی را دارند که بخواهند در این فضا گم شوند، اشتباه کنند و غرق شوند؟
کارشناس رسانه اظهار می‌کند: در فضای مجازی داستان‌سرایی‌های بسیار جذاب، روابط غلط و گاهی آموزش‌های نادرستی ارائه می‌شود که می‌تواند افراد را به سمت مسیر اشتباه انحراف دهد و ما متوجه نیستیم.
روح‌افزا با بیان اینکه همین روند موجب ولنگاری فرهنگی می‌شود، ادامه می‌دهد: شبیخون همچون فیلم و انواع کلیپ‌ها به‌ویژه در فضای اینستاگرام بیداد می‌کند، در همین راستا باید در کشور خودمان کار فرهنگی کنیم تا بتوانیم فرهنگ اصیل و ناب خود یعنی فرهنگ اسلامی و ایرانی را انتقال دهیم.
وی تصریح می‌کند: آیا وقتی به بچه خود غذا می‌دادید، کنار او یک ظرف سم هم می‌گذارید و می‌گوئید از این هم می‌توانی استفاده کنی؟ مگر امکان دارد فضای مجازی را رها کرد؟ وقتی چنین صحبتی را بیان می‌کنیم با این اتهام روبه‌رو می‌شویم که دوست دارید مردم عقب برگردند و شما تندرویید! در صورتی که ما با سواد به‌روز موافق هستیم اما نه با آفت‌های آن.
فضای مجازی در ظاهر پسندیده اما در باطن آلوده
کارشناس رسانه می‌افزاید: امروزه همه پایان‌نامه‌ها، مقاله‌ها و به‌طور کلی بیشتر امور با فضای مجازی ردوبدل می‌شود و این فضا مفید است، اما سواد رسانه‌ای که بدون بعضی محدودیت‌ها، همچون خانه‌ای است که هر کسی را در خانه خود راه می‌دهیم.
وی می‌گوید: با ورود چنین سمومی در ذهن، دیگر چطور می‌توان فضای فکری نوجوانان، جوانان و حتی خودمان را به‌راحتی پاک کنیم؟ چطور درست و حقیقت را یاد بگیرند؟ وقتی بدنی مسموم می‌شود باید به سلامت جسمی خود برسد و دیگر نمی‌تواند قهرمان ورزشی شود و مقام‌های بالاتری را برای ذهن و جایگاه خود کسب کند.
روح‌افزا با بیان اینکه فضای مجازی بسیار آسیب دارد، اظهار می‌کند: دانش‌آموزان ما باید به فضای مجازی بروند و نمی‌شود که وارد این فضا نشوند، اما باید آموزش دهیم که از چه چیز فضای مجازی استفاده کنند و آموزش سواد رسانه‌ای ببینند.
وی با اشاره به اینکه آموزش سواد رسانه‌ای در دانشگاه و مدارس الزامی است، ادامه می‌دهد: فضای مجازی در ظاهر پسندیده، اما در باطن آلوده است؛ در همین راستا باید گفت که هر چیزی را نمی‌شود از هر جا و هر کسی گرفت.
به گزارش ایمنا، با رشد سریع فناوری و شبکه‌های اجتماعی، هر فرد می‌تواند به راحتی تولیدکننده محتوا باشد که این امر به گسترش شایعات، اطلاعات غلط و اخبار دروغ دامن می‌زند. در این میان، سواد رسانه‌ای به عنوان ابزاری ضروری ظاهر می‌شود تا بتوانیم اطلاعات درست را از نادرست متمایز کنیم و تحت تأثیر تبلیغات نادرست یا شایعات قرار نگیریم.
با آموختن مهارت‌های سواد رسانه‌ای، نه‌تنها می‌توانیم از صحت اطلاعات مطمئن شویم، بلکه قدرت آن را خواهیم داشت که بینش انتقادی پیدا کنیم و در رویارویی با هرگونه محتوای غیرعلمی و نامعتبر، آگاهانه واکنش نشان دهیم. آموزش و تقویت سواد رسانه‌ای در جامعه امروز یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است. این مهارت به ما کمک می‌کند تا با دیدی باز و آگاهانه با اطلاعات برخورد کنیم و در برابر شایعات، اخبار دروغین و محتوای بی‌اساس مقاومت کنیم.
سواد رسانه‌ای نه‌تنها به تقویت قدرت تحلیل و تفکر انتقادی ما می‌انجامد، بلکه ما را در برابر تأثیرات منفی رسانه‌های نامعتبر محافظت و به رشد آگاهی جمعی کمک می‌کند. با تکیه بر سواد رسانه‌ای، می‌توانیم جامعه‌ای آگاه‌تر، مسئول‌تر و مقاوم‌تر در برابر بحران‌های اطلاعاتی داشته باشیم.
گزارش از: زهراسادات سلطانی
نظر شما