به گزارش خبرنگار ایمنا، وقوع حوادث و بلایای طبیعی از مهمترین دغدغه‌ها و نگرانی‌های زندگی بشر به ویژه مردم کشورهای در حال توسعه است، بر اساس آمارهای منتشر شده از سوی سازمان‌های جهانی، سالانه نزدیک به ۵۰۰ هزار زلزله در جهان اتفاق می‌افتد که حدود ۱۰۰ هزار مورد آن احساس می‌شود، از این‌رو شناخت وقایع طبیعی راهکاری مؤثر در پیش‌بینی، پیشگیری و تقابل منطقی به شمار می‌رود، زیرا همان طور که وقوع زلزله تخریب‌های بسیاری را بر جامعه انسانی تحمیل می‌کند، این رخداد طبیعی؛ حیات‌وحش و محیط‌زیست را نیز متحمل آسیب‌های زیادی خواهد کرد، اما آن طور که باید مورد توجه قرار نمی‌گیرد، چرا که بارزترین اثر زلزله بر محیط‌زیست و حیات جانوری، تخریب زیستگاه است که درپی آن زیستگاه‌های طبیعی توانایی خود برای پشتیبانی زیستی جانداران و گیاهان را از دست می‌دهد.
دانشمندان زمین‌شناسی معتقدند، با وقوع زلزله، تغییر ساختار و شکل ظاهری زمین، تمام عوامل حیات جانوری تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد، به نحوی که با این رخداد طبیعی، منابع تغذیه‌ای و آبی جانوران تخریب می‌شود، پوشش گیاهی و چهره زیستگاه کامل دگرگون خواهد شد و به هر میزان شدت زلزله بیشتر باشد، بی‌گمان لرزه بر جان حیات زمین، اثر عمیق‌تری بر حیات وحش می‌گذارد، زیرا در زمان زلزله ممکن است بخشی از تنوع زیستی به علت نوع توانمندی در واکنش و حرکت از بین برود؛ به طوری که جانوران کندرو متحمل آسیب‌های بیشتری می‌شوند، البته اثرات آن بر حیات وحش تنها به زمان وقوع زلزله ختم نمی‌شود، چراکه پس از آن جامعه انسانی به دنبال بهسازی و بازسازی شرایط زندگی خود است و در این بین، زیستگاه حیات‌وحش و احیای آن کامل مغفول باقی می‌ماند و کمک‌رسانی به حیات‌وحش در اولویت دوم قرار می‌گیرد.
کارشناسان و متخصصان زیست محیطی ابراز داشته‌اند؛ بی‌شک می‌توان یکی از مهمترین اثرات زلزله را تشدید آلودگی‌های زیست‌محیطی همچون افزایش آلاینده‌های آب‌های سطحی و زیرزمینی، دفع غیراصولی پسماندهای ویژه صنعتی، آلودگی ناشی از زباله‌های عفونی و مهم‌تر از همه خطرات بالقوه نخاله‌های ساختمانی که به طور قطع واجد پسماندهای خطرناک است، برشمرد، از این‌رو محدودیت زمانی پس از رخداد زمین لرزه ایجاب می‌کند که با کمترین اتلاف زمانی، عملیات آواربرداری انجام گیرد و دپوی آوارها و نخاله‌ها که می‌تواند حاوی انواع و اقسام آلاینده‌های خطرناک نظیر فلزات سنگین، ترکیبات آلی پایدار سمی و سرطان‌زا باشد از یک‌سو و مواجهه محتمل مردم در سکونتگاه‌های جایگزین با این آلاینده‌ها از سوی دیگر، بر پیچیدگی و دشواری امر بیافزاید.
بر کسی پوشیده نیست که بلایای طبیعی، حقیقتی تلخ، اما اجتناب‌ناپذیر است و هیچ کشوری در جهان وجود ندارد که از زلزله مصون باشد، به طوری که برابر آمارهای سازمان ملل متحد، ایران یکی از کشورها بلاخیز دنیا است که بلایای طبیعی نظیر زلزله، سیل و طوفان بر آن خسارات سنگینی وارد می‌کند، زیرا کشور ایران بر روی کمربند جهانی زلزله آلپ هیمالیا قرار دارد و هر چند سال زلزله‌ای با بزرگی حدود ۷ ریشتر سبب آسیب‌های انسانی، تخریب ساختمان‌های مسکونی، شریان‌های حیاتی، تأسیسات صنعتی و اقتصادی، معضلات روانی و اجتماعی و در مجموع زیست محیطی می‌شود.
ایران امسال ۱۵ هزار بار لرزید
آن‌گونه که محمدحسن نامی، رئیس سازمان مدیریت بحران کشور طی هشتم آذر امسال اظهار کرده است؛ از ۶۴ مورد مخاطره طبیعی و سوانح غیرطبیعی، ۴۴ نمونه آن در کشور ایران اتفاق می‌افتد که سیلاب، زلزله، فرونشست، رانش زمین، خشکسالی سرمازدگی، ریزگرد و اختلافات شدید دمایی از مخرب‌ترین مخاطرات طبیعی ایران شناخته شده که مهمترین حوادث به لحاظ آسیب‌ها؛ سیلاب و زلزله است، به طوری که تا پایان آبان امسال حدود ۱۴ هزار ۵۰۰ تا ۱۴ هزار و ۸۰۰ زلزله با مقیاس بزرگ و کوچک در کشور رخ داده است، از این‌رو بر اساس مطالعات در ۲۲۰ سال گذشته در ایران، ۱۲ زلزله بالای ۷ ریشتر داشتیم و از این ۲۲۰ سال، داده‌های ۱۴۰ سال آن به صورت روایت تاریخی و ۸۰ سال بر پایه اسناد ژئوفیزیک ثبت شده، لذا این داده‌ها نشان می‌دهد اگر در ساخت و سازهای کشور مصالح ساختمانی تا ۸ ریشتر مقاوم باشد، زلزله دیگر یک بلا نیست و یک پدیده است.
پرتلفات‌ترین و معروف‌ترین زلزله‌های ایران
در همین راستا، مطابق مطالعات و آمارهای مستند؛ زلزله سرپل‌ذهاب در سال ۹۷ از آن وقایع تلخی است که در یاد مردم باقی ماند، زمین‌لرزه سرپل ذهاب به قدرت ۶.۳ درجه در مقیاس ریشتر در عمق ۷ کیلومتری زمین روز یکشنبه چهارم آذر ۱۳۹۷ استان کرمانشاه را به لرزه درآورد که طبق گفته جمعیت هلال احمر ایران این زلزله بیش از ۶۰۰ نفر فوتی داشت.
به این ترتیب؛ در شامگاه یکشنبه بیست‌ویکم آبان ۱۳۹۶ زلزله‌ای در نزدیکی ازگله، استان کرمانشاه در مرز ایران و عراق، در ۳۲ کیلومتری جنوب غربی شهر حلبچه عراق رخ داد که تعداد کشته‌های ایرانی بر اثر وقوع این زمین لرزه به ۶۲۰ نفر رسید، همچنین ۹ هزار و ۳۸۸ نفر مصدوم شده و حدود ۷۰ هزار نفر از ساکنان بی‌خانمان شدند.
لازم است بدانیم؛ زلزله اهر و ورزقان به وقت شنبه بیست‌ویکم مرداد ۱۳۹۱ منطقه ورزقان استان آذربایجان شرقی را لرزاند؛ بر اثر این زمین‌لرزه در شهرستان‌های اهر، ورزقان و هریس، ۳۰۶ نفر کشته و بیش از پنج هزار نفر مجروح شدند، در محدوده این زمین‌لرزه‌ها ۱۸ هزار و ۶۱۸ واحد مسکونی دچار آسیب شد که از این تعداد پنج هزار و ۳۲۹ واحد به‌طور کامل تخریب شدند، در مجموع ۴۱۰ روستا دچار خرابی شد و ۶۵ روستا به‌طور کامل از بین رفت.
در نهایت؛ زلزله مرگبار منطقه «بم» با بزرگی ۶.۶ ریشتر مرگ‌بارترین زلزله‌های ایران بود که در ساعت ۵:۲۶ بامداد روز جمعه پنجم دی ۱۳۸۲ به مدت ۱۲ ثانیه شهر بم و مناطق اطراف آن در شرق استان کرمان را لرزاند، به طوری که آمار تلفات رسمی این زلزله بیش از ۲۵ هزار نفر و مجروحان حدود ۵۰ هزار نفر اعلام شدند و بیش از ۱۰۰ هزار نفر نیز در این زلزله بی‌خانمان شدند، از این‌رو پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله به منظور ضرورت آگاهی و ارتقا فرهنگ عمومی در برابر زلزله این روز را به عنوان «روز ملی ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی» نام‌گذاری کرد، بنابراین وقوع زمین لرزه «بم» تبدیل شد به زنگ هشداری برای مدیریت کلان‌شهرها و نشانه‌ای از لزوم توجه به اصول علمی و مهندسی در ساخت و توسعه شهرها، چرا که براساس آمارها افزایش وقوع زلزله‌های بالای ۶ ریشتر در یک قرن اخیر در ایران گواه خطر بزرگی است که همواره تهدیدکننده زندگی بشر و حیات زیست‌محیطی شناخته شده، زیرا واقعیت تلخ‌تر آن است!!
به گفته کارشناسان؛ بازسازی شهرهای زلزله‌زده، بی‌گمان بدون توجه به حفظ محیط‌زیست از آلایندگی‌ها و زیستگاه حیات‌وحش، بهسازی می‌شوند و احیای آن کامل مغفول باقی می‌ماند و کمک‌رسانی به حیات‌وحش در اولویت دوم قرار می‌گیرد، در هر حال توجه به محیط‌زیست اهمیت ویژه‌ای دارد، چرا که زیستن آن، معیشت و درآمد ساکنان زمین را رقم می‌زند و بی‌توجهی سبب مشکلات بیشتر در آینده نزدیک خواهد شد، به نظر می‌رسد که آموزش محیط‌زیست در برنامه‌های مدیریت بحران ضروری است.
زباله‌ها مهمترین چالش پس از زلزله
تورج فتحی، معاون دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با بیان اینکه مهمترین مسئله زیست محیطی در مناطق زلزله‌زده، چالش زباله است، می‌گوید: از سالیان کهن با وقوع معروف‌ترین زلزله‌های همچون در مناطق رودبار، به ویژه بم، کرمانشاه و سایر نقاط کشور که به تجربیات شاهد آن بودیم، انباشت آلودگی زیست محیطی ناشی از زباله‌های عفونی و مهم‌تر از همه خطرات بالقوه نخاله‌های ساختمانی است که به‌طور قطع واجد پسماندهای خطرناک هستند.
وی پیرامون اینکه زباله‌های ناشی از اثرات زمین لرزه در مناطق مختلف تحت عنوان چند نوع زباله باید طبقه‌بندی شود، اظهار می‌کند: بی‌گمان در مرحله نخست نخاله‌های ساختمانی، تخریب بافت‌های مسکونی و آوار ابینه‌ها، مهمترین چالش زیست محیطی پس از وقوع زمین لرزه باشد که به میزان انبوهی در مناطق آسیب‌دیده تولید و انباشت خواهد شد که برای کاهش اثرات آلودگی‌ها این پسماندها در مناطق شهری و روستایی باید در شرایط مدیریت بحران طی برنامه‌ریزی‌های لازم، اقدامات اساسی و اصولی اجرایی شود، چرا که این‌گونه زباله‌های ناشی از زلزله، به درستی مدیریت و جمع‌آوری نمی‌شود.
معاون دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران می‌افزاید: با تخریب صددرصدی یا آسیب‌های جزئی در مناطق زلزله‌زده، مهمترین موضوع حفاظت از آلودگی‌های زیست محیطی، تخلیه زباله‌ها و نخاله‌های ساختمانی از نقاط وقوع زمین لرزه است که خروج آنها از شهرها و منطقه مسکونی آسیب‌دیده، نیازمند تعیین و پیش‌بینی منطقه‌ای خاص و ویژه‌ای است، به طوری که در زلزله «بم» شاهد بودیم که در هفته‌های نخست این زلزله مهیب، مدیریت صحیح و درستی در ارتباط با آوار و نخاله‌های ساختمانی وجود نداشت و با وجود حضور تیم‌های معین از استان‌های مختلف کشور، هر تیم برای تسریع آواربرداری با تجهیزات و ماشین‌آلات، نخاله‌های ساختمانی را از سطح شهر خارج کردند، اما هنگام خروج به دلیل نبود جایگاهی مشخص آنها را در هر جایی و نقطه‌ای تخلیه می‌کردند، به نحوی که هنگام بازسازی با مشکلات زیادی روبه‌رو شدند.
وی ادامه می‌دهد: با انباشت و تولید نخاله‌های ساختمانی پس از زمین‌لرزه در مناطق مسکونی باید در قالب مدیریت بحران به صورت مناسب، مکان‌یابی صحیح در مناطق پیرامون شهرها و روستاهای آسیب‌دیده اجرایی شود، یعنی مطالعات «مکان‌یابی زیست محیطی» در نقطه‌ای انتخاب و تعیین شود تا هنگام مدیریت حمل و جابه‌جایی پسماندها به منطقه مورد نظر، کمترین پیامدها و اثرات زیست محیطی را پیرامون مناطق شهری داشته باشد.
فتحی با بیان اینکه طی سال‌های اخیر پس از زمین‌لرزه‌ها در مناطق مختلف کشور به واسطه افزایش مصدومیت‌ها، آمارهای مرگ‌ومیر و تلفات انسانی اغلب قابل توجه بوده به نحوی که میزان و تولید پسماندهای عفونی، بیمارستانی و درمانی با انباشت زیادی در نقاط حادثه‌دیده مواجه می‌شود، می‌گوید: پسماندهای پزشکی و عفونی ناشی از زمین‌لرزه در طبقه‌بندی پسماند؛ جزو خطرناک‌ترین زباله‌ها شناخته می‌شود، لذا مدیریت حمل و دفع آنها در زمان‌های بحرانی باید به صورت ایمن و بهداشتی جمع‌آوری و به محل‌های مناسب حمل و انتقال داده تا با بی خطرسازی صحیح، بدون هیچ‌گونه اثرات و تبعات بهداشتی بر محیط‌زیست، دفع نهایی این زباله‌ها مدیریت شود.
وی اضافه می‌کند: در مجموع با وقوع زمین‌لرزه‌ها در شهرهای مختلف طی سال‌های گذشته همچون زلزله «بم» که از نزدیک شاهد رویدادها بودیم، تجربیات خوب و درستی از مدیریت پسماند زباله‌های عفونی و بیمارستانی نداشته‌ایم به طوری که پس از زلزله در این منطقه بسیاری از پسماندهای عفونی و درمانی با نخاله‌های ساختمانی مخلوط شدند به طوری که تبعات و اثرات آنها بسیار گسترده‌تر خواهد بود، لذا برنامه‌ریزی‌های لازم مدیریت بحران و اجرای دستوالعمل‌های آن در زمان حوادث امری ضروری است.
معاون دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران، پسماندهای عادی را یکی دیگر از زباله‌های زیست‌محیطی پس از وقوع زمین‌لرزه می‌داند و می‌افزاید: با پدیده زلزله کماکان کمک‌های امدادرسانی برای تأمین مایحتاج مردم آسیب‌دیده با تهیه بسته‌های موادغذایی تأمین می‌شود که به واسطه تولید بیش از حدنرمال این‌گونه پسماندهای عادی باید در قالب مدیریت بحران، عملیات بازیافت در منطقه‌ای مناسب اجرایی شود، به طوری که در زلزله منطقه بم شاهد بودیم که زباله‌های عادی و خانگی به صورت غیراصولی و بدون هیچ‌گونه برنامه‌ای پیرامون مناطق دفن می‌شدند، از این‌رو نبود برنامه‌ریزی و پیش‌بینی‌های لازم برای حمل، انتقال و دفن هرگونه زباله پی از زمین‌لرزه؛ هزینه‌های گزافی را در شرایط بازسازی متحمل خواهد کرد.
وی خاطرنشان می‌کند: چالش انواع پسماندها و زباله‌های پس از وقوع زلزله، جدا از آلودگی‌های احتمالی است که در منابع آب و خاک بسته به شرایط اقلیمی و جغرافیایی مناطق مختلف در کشور ممکن است، اتفاق بیفتد، لذا دستوالعمل‌ها اصولی برای جلوگیری از ایجاد آلودگی و تخریب محیط‌زیست در قالب مدیریت بحران مناطق باید به صورت جدی در دستور کار قرار گیرد تا از تبعات و اثرات تخریب‌ها و آلاینده‌های زیست‌محیطی پیشگیری شود. این ماحصل موضوعاتی است که در حوزه محیط زیستی انسانی پس از زمین لرزه‌ها در مناطق مختلف کشور شاهد آنها بودیم.
ضرورت پایش ایمنی ساختمان‌ها در برابر زلزله / لزوم تاب‌آوری سیستم‌های سازه سقف و نبود ساخت بناها روی گسل در اصفهان
منصور شیشه‌فروش، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا با بیان اینکه هرچند وقوع حوادث مختلف اجتناب‌ناپذیر است، اما بی‌شک می‌توان با رعایت قوانین و مقررات ایمنی مهم درصد آنها را به حداقل رساند، می‌گوید: در سال ۱۴۰۱ با ابلاغ دستورالعملی از وزارت کشور به سراسر استان‌ها، کارگروه پایش ایمنی ساختمان‌های مهم و بلندمرتبه با محوریت دبیرخانه اداره کل راه و شهرسازی با هدف بررسی چک لیست‌های تهیه شده توسط کارشناسان بر اساس دستورالعمل پایش ایمنی ساختمان‌ها در برابر زلزله، فرونشست، تاب‌آوری سیستم‌های سازه سقف و نبود ساخت بناها روی گسل در استان اصفهان هم تشکیل شد.
وی اظهار می‌کند: مطابق با چک لیست‌ها در برابر حریق که مشخصاً ساختمان‌های بلندمرتبه و مهم را از نظر دسترسی به خیابان‌های اطراف، امداد و نجات منطبق با ضوابط خاص خودروهای آتش‌نشانی، نصب درب‌های دودبند و تجهیزات کشف، اعلام و اطفای حریق، سیستم برق اضطراری، تابلوهای معرفی قوانین ساختمان ایمن، وضعیت مناسب عرض پله‌ها و نرده‌ها، روشنایی فضاهای عمومی ارتباط و خروج، راهنمایی خروج اضطراری، تعیین فاصله صحیح خروجی‌ها، تجهیزات ایمنی و محل نصب آسانسورها، قفل درهای اصلی ساختمان، تهویه موتورخانه، بام و اتاقک نگهبان، تعداد خاموش‌کنندگان در طبقات، شبکه آب آتش‌نشانی، نحو مناسب نصب جعبه کنتورها، سیستم‌های نشت گاز، کارگذاری پنجره‌ها بناها برای امدادرسانی افراد و سایر الزامات تعیین شده برای فضاها، اجزا و عناصر ساختمان‌ها در طراحی و ساخت ساختمان‌های بلند مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌دهد نیز باید رعایت شود.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان می‌افزاید: شناسایی ساختمان‌های ناایمن، چک لیست‌های اعلام شده توسط مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با موضوع بررسی وضعیت ساختمان در برابر زلزله و فروریزش، آتش‌سوزی، ملاک ارزیابی قرار گرفته و پس از ارزیابی و شناسایی ساختمان‌ها ناایمن و پرخطر، اطلاعات و مستندات جمع‌آوری و ارسال می‌شود، چرا که طی سال‌های اخیر وقوع حوادثی مانند ریزش ساختمان متروپل و آتش‌سوزی در پلاسکو و همچنین حادثه حریق خودرو در پارکینگ مجتمع مسکونی پنج طبقه در محله فرهنگ فولادشهر و سرایت به اقلام موجود در لابی ساختمان و دودزدگی در کل ساختمان، هشداری برای سایر مناطق کشور است.
وی ادامه می‌دهد: این دستورالعمل در خصوص شناسایی ساختمان‌های موجود، در حال گودبرداری و ساخت بر اساس گروه (ج) و (د) ماده ۱۲ آئین‌نامه اجرایی قانون نظام مهندسی با هر نوع کاربری اعم از خصوصی و دولتی است که هدف از تشکیل کارگروه پایش ایمنی با محوریت دبیرخانه اداره کل راه و شهرسازی، شناسایی ساختمان‌های ناایمن و ناپایدار در برابر زلزله، حریق، فرونشست و فروریزش و در نظر گرفتن راهکارهای قانونی برای رفع خطر و پایداری ساختمان‌های است که تاکید شده به منظور پیشگیری از حوادث و با استفاده از تمام ظرفیت‌های موجود از جمله سازمان‌های نظام مهندسی، شهرداری‌ها، دهیاری‌ها، بخشداری‌ها، اتحادیه‌های صنفی، ادارات کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سایر دستگاه‌ها نسبت به اجرای مفاد آئین‌نامه به صورت میدانی اقدامات لازم را انجام دهند.
شیشه‌فروش تصریح می‌کند: بر اساس این آئین‌نامه؛ مراجع صدور پروانه نسبت به شناسایی ساختمان‌های بدون پایان کار با اولویت ساختمان‌های بلندمرتبه، مهم و عمومی با توجه به نوع مخاطره، بررسی اطلاعات مستند بناها، فرایند اجرای چک‌لیست‌ها اقدام و در صورت وجود تخلف به ویژه در مسائل مربوط به ایمنی، پایداری و استحکام بنا در برابر زلزله و فروریزش با تشخیص کارشناس رسمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی و همکاری دیگر اعضای کارگروه، گزارش تخلفات این قبیل ساختمان‌ها را سریع برای صدور رأی مقتضی به کمیسیون‌های ماده ۱۰۰ ارجاع می‌دهد.
لازم به یادآوری است که ایران در کمربند زلزله جهانی قرار دارد و بلایای طبیعی و رخداد آنها خارج از اراده و اختیار ما است، لذا برای ایمنی از قهر طبیعت و پدیده‌های مخرب آن، استفاده از تجربیات دیگر کشورهای زلزله‌خیز و موفق در ساماندهی امور شهری و مقاوم‌سازی شهرها در مناطق زلزله‌خیز بیش از گذشته احساس می‌شود، از این‌رو بی‌گمان شناسایی مناطق حساس به زلزله و دوری از گسل‌ها جهت احداث مناطق مسکونی، تجاری و صنعتی، مقاوم سازی سازه‌ها و ابنیه‌های حیاتی، استفاده از مصالح سبک مناسب در قالب یک معماری نوین و ابتکاری و آموزش عمومی در مواجهه با زلزله و بعد از آن راهکارهای مناسبی برای مقابله با این پدیده طبیعی است، زیرا ایمنی ساختمان همیشه مهمترین بخش ساخت و سازها بوده و استفاده از بهترین تجهیزات و بالاترین سطح دانش در این زمینه می‌تواند جان هزاران و حتی میلیون‌ها نفر را نجات دهد، بنابراین حوادثی که ایمنی ساختمان و اعضای خانواده‌ی ما را به خطر بیندازد، تنها حوادث غیرمترقبه مانند زلزله، سیل و طوفان نیست؛ در واقع رعایت نکردن اصول ایمنی در ساختمان می‌تواند در هر زمان جان افراد ساکن ساختمان را به خطر بیندازد، البته در آن روی سکه اهمیت ایمنی در برابر زلزله و کاهش بلایای طبیعی به گفته کارشناسان و دوستداران محیط‌زیست؛ مطالعه جامع درباره اثرات وقوع زلزله در حیات‌وحش و رفع معضلات آلودگی‌های زیست محیطی است، زیرا هیچ‌گاه خسارت این نوع آلایندگی‌ها و پایش نیازهای تنوع زیستی پس از زلزله برآورد و دنبال نشده است، در حالی که زیستن جانداران در کنار جامعه بشری جزئی از چرخه بشریت است و باید مورد توجه قرار گیرد و از طرفی زندگی انسان نیز به این جانوران وابسته است و در چنین مواقعی باید نگاهی توأمان به جامعه بشری و حیات وحش اعمال شود و بعد از بازسازی حیات انسانی، حیات جانوری نیز مورد توجه قرار داده و امکان زندگی مجدد جانوران در زیستگاه‌های تخریب شده فراهم شود.
نظر شما