قربانیان قاتل بی‌صدا

به گزارش خبرنگار ایمنا، هفدهم ماه می مصادف با بیست‌وهفتم اردیبهشت‌ماه، توسط اتحادیه جهانی فشارخون بالا (World Hypertension League (WHL)) برای گسترش آگاهی درخصوص این بیماری، راه‌های پیشگیری، شناسایی و کنترل آن نام‌گذاری شده است و فرصتی برای ارتقای آگاهی، پیشگیری و کنترل فشارخون بالا را فراهم می‌کند.

فشارخون بالا عبارت است از افزایش فشار از جریان خون به دیواره رگ‌های خونی. فشار خون بالا «قاتل بی‌صدا» یا «قاتل خاموش» نامیده می‌شود؛ چراکه تا مراحل انتهایی اغلب هیچ علامتی ندارد. باید توجه داشت که فشار خون به‌طورطبیعی بر اثر استرس و فعالیت بدنی بالا می‌رود؛ اما فردی که دچار بیماری فشار خون بالا است هنگام استراحت نیز فشارخون بالاتر از حد طبیعی دارد.

فشار خون بالا، علت اصلی بروز بیماری‌های قلبی، عروقی و مرگ‌های زودرس است. براساس گزارش سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۵ از میان ۵۶.۴ میلیون مورد مرگ در جهان حدود ۱۵ میلیون به علت بیماری‌های قلبی، عروقی و سکته‌های قلبی و مغزی رخ داده است. این آمار نشان‌دهنده این است که بیماری‌های قلبی و عروقی کماکان نخستین علت مرگ در جهان محسوب می‌شود. یکی از مهم‌ترین عوامل بروز بیماری‌های قلبی و سکته‌های قلبی و مغزی، داشتن فشارخون بالا یا به اصطلاح عامیانه «فشار خون» است.

یکی از موانع مهم در کنترل مؤثر فشارخون بالا، اطلاع نداشتن افراد از ابتلاء به این بیماری است. طبق آمار و اطلاعات ارائه شده در سال گذشته، حدود سه نفر از هر ۱۰ بزرگسال در سراسر دنیا از بیماری فشارخون بالا رنج می‌برند و تقریباً ۱.۸ میلیارد نفر در دنیا فشارخون بالا دارند که ۵۰ درصد از آن‌ها کاملاً از وضعیت خود بی‌اطلاع هستند و افرادی که از وضعیت خود مطلع هستند، هیچ اقدامی برای درمان انجام نمی‌دهند.

اکثر افراد پس از حمله قلبی یا سکته مغزی از ابتلاء خود به این بیماری آگاه می‌شوند و تا قبل از درگیری جدی اعضای هدف با این بیماری، فرد با علائمی روبه‌رو نخواهد بود؛ اما با این حال می‌توان علائمی نظیر سردردهای شدید، تاری دید، نفس نفس زدن، خستگی مفرط، حالت تهوع دائمی و خون دماغ شدن را از علائم هشدار دهنده بالا بودن فشارخون در بدن دانست.

افزایش آگاهی از بالا بودن فشار خون و کنترل زودهنگام آن اهمیت بسیاری دارد؛ چراکه کنترل فشارخون بالا تا حدی خطر ابتلاء به عوارض جانبی کووید -۱۹ و مرگ‌ومیر ناشی از آن را پایین می‌آورد. شواهد حاکی است که افراد مبتلا به فشارخون بالا کنترل یا درمان نشده، در معرض خطر ابتلاء به انواع شدید بیماری کرونا هستند.

سهل‌انگاری افراد در برخورد با بیماری فشارخون بالا

مردی ۴۸ ساله و مبتلا به فشار خون به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: حدود پنج سال پیش با مراجعه به پزشک و معاینه به علت سرماخوردگی، مشکوک به فشارخون بالا شدم؛ این درحالی است که مادر من نیز به این بیماری مبتلا بود. پس از بررسی و اندازه‌گیری چندباره، ابتلای من به این بیماری تأیید شد و پس از آن حدود هشت ماه از دارو برای کنترل فشارخون خود استفاده کردم.

وی با بیان اینکه به پیشنهاد پزشک با مراجعه به متخصص تغذیه، رژیم غذایی خود را اصلاح و اضافه وزن خود را نیز کم کردم، افزود: روند کنترل فشارخون خود را حدود هشت تا ۹ ماه ادامه دادم اما پس از مدتی با فکر از بین رفتن و مبتلا نبودن به این بیماری پس از مصرف دارو و کنترل وزن، بدون تشخیص پزشک دارو را قطع کردم و رژیم غذایی خود را تغییر دادم.

این بیمار با بیان اینکه پس از گذشت زمانی درگیر تاری دید، احساس بالا بودن دمای بدن، سردردهای متعدد و تنگی نفس شدم، اما به این علائم اعتنایی نداشتم تا اینکه حدود دو ماه پیش سکته قلبی را تجربه کردم، ادامه داد: در واقع کنترل نکردن فشار خون بالا منجر به سکته قلبی شده بود.

وی با تاکید بر سهل‌انگاری خود در برخورد با این بیماری که منجر به پیشرفت آن و در نهایت سکته قلبی شده بود، خاطرنشان کرد: پس از این اتفاق دوباره مصرف دارو، ورزش و تحرکات فیزیکی، رعایت رژیم غذایی و دوری از استرس، اضطراب و عصبانیت را در پیش گرفتم؛ اما تأثیرات این بیماری بر اندام‌هایی نظیر قلب و چشم، کاملاً مشهود است.

ابتلاء به فشارخون بالا با افزایش سن

رامش حسین‌خانی مسئول برنامه پیشگیری و کنترل بیماری‌های قلبی، عروقی و دیابت معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، اظهار می‌کند: یکی از عوامل ایجادکننده بیماری فشار خون، فاکتور سن است. در واقع هرچه سن افزایش یابد، متعاقب آن احتمال ابتلاء به این بیماری بیشتر می‌شود؛ به طوری که در سن ۵۰ سالگی احتمال اینکه یک فرد تا آخر عمر مبتلا به این بیماری شود، حدود ۹۰ درصد است.

وی با بیان اینکه ژنتیک نیز در ابتلاء به این بیماری تأثیرگذار است؛ به طوری که در صورت ابتلای افراد درجه یک خانواده فرد به این بیماری، وی نیز بیشتر در معرض ابتلاء به این بیماری قرار داد، می‌افزاید: شیوع بیماری پرفشاری خون در خانم‌ها تا قبل از ۵۰ سالگی کمتر است اما پس از این سن آمار ابتلاء به آن، افزایش می‌یابد.

مسئول برنامه پیشگیری و کنترل بیماری‌های قلبی، عروقی معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با بیان اینکه برخی عوامل خطر در ابتلاء به این بیماری تأثیرگذار هستند، ادامه می‌دهد: از مهم‌ترین آنها می‌توان به اضافه وزن و چاقی اشاره کرد که این دو عامل خطر متعاقب رژیم غذایی نامناسب و کم تحرکی، ایجاد می‌شود و احتمال ابتلاء به فشارخون بالا را افزایش می‌دهد.

مصرف دو برابری نمک در اصفهان

وی با بیان اینکه یکی از فاکتورهای مهم در رژیم غذایی مصرف نمک است، تصریح می‌کند: مردم اصفهان در صورتی به طور متوسط در طول روز ۹ و نیم گرم نمک مصرف می‌کنند که میزان استاندارد این رقم برابر با پنج گرم است و تقریباً مصرفی دو برابر استاندارد جهانی دارند.

حسین‌خانی اضافه می‌کند: موادغذایی‌های تهیه شده خارج از منزل اعم از نان، دوغ، پنیر، کنسروها، انواع سس‌ها، غذاهای فرآوری شده نظیر سوسیس و کالباس و فست‌فودها دارای میزان نمک بالایی هستند و مجموعه این موارد میزان استفاده نمک را افزایش می‌دهد.

وی ادامه می‌دهد: برای طبخ غذا بیشتر از روغن‌های جامد استفاده می‌شود که علاوه بر داشتن ترانس، منجر به چاقی و اضافه وزن می‌شود، مصرف میوه‌جات و سبزیجات نیز در میان افراد جامعه پایین است در صورتی که باید مصرف آنها افزایش یابد.

جلوگیری از کم تحرکی در بزرگسالان و کودکان

مسئول برنامه کنترل بیماری‌های قلبی‌عروقی معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان اظهار می‌کند: برای جلوگیری از کم‌تحرکی، برای بزرگسالان بالای ۱۸ سال نیم‌ساعت ورزش یا پیاده‌روی با شدت متوسط در پنج روز از هفته یا حداقل سه روز توصیه می‌شود؛ نیم ساعت تحرک برای بزرگسالان در کودکان تبدیل به یک ساعت می‌شود و بیشتر در قالب بازی جای می‌گیرد.

وی با بیان اینکه مصرف الکل، سیگار و قلیان نیز منجر به افزایش شیوع فشارخون می‌شود، افزود: علاوه بر عوامل رفتاری بیان شده، برخی عوامل خطر دیگر نظیر چربی خون یا دیابت نیز وجود دارد که احتمال ابتلای افراد به فشارخون را افزایش می‌دهد و متعاقب افزایش شیوع این فاکتورها در جامعه، شیوع فشار خون بالا نیز بیشتر رواج یافته است.

ابتلای یک میلیون و ۲۲۰ هزار نفر در استان اصفهان به فشارخون

حسین‌خانی تصریح می‌کند: طبق مطالعه انجام شده در سال ۱۳۹۵ در استان اصفهان، ۲۵ درصد شهروندان بالای ۱۸ سال مبتلا به فشارخون بودند، ادامه داد: این مطالعه در سال ۹۹ تکرار شد که طی آن درصد اعلام شده به ۳۳.۶۳ درصد افزایش یافته بود و بیش از هر سه نفر بالای ۱۸ سال، یک نفر مبتلا به فشارخون بودند.

وی با بیان اینکه افزایش حدود هشت و نیم درصدی افراد مبتلا به بیماری فشار خون تنها در طی چهار سال فاجعه است، می‌گوید: تا حد امکان باید عوامل خطر کاهش یابد و مردم به سمت شیوه زندگی سالم سوق پیدا کنند. با توجه به میزان بالای شیوع این بیماری در سنین بالای ۱۸ سال، پیش‌بینی می‌شود حدود یک میلیون و ۲۲۰ هزار نفر در استان اصفهان مبتلا به فشار خون باشند.

یک سوم افراد از بیماری خود اطلاع ندارند

مسئول برنامه پیشگیری و کنترل بیماری‌های قلبی، عروقی معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان می‌افزاید: حدود یک سوم این افراد از بیماری خود اطلاع ندارند و ممکن است هر لحظه دچار سکته قلبی یا مغزی شده، با حال وخیم وارد اورژانس شوند. به علت فاقد علامت بودن، این بیماری به «قاتل خاموش» معروف است؛ بنابراین توصیه می‌شود افراد دارای فشار خون طبیعی سالانه برای اندازه‌گیری و غربالگری فشار خون خود، به مراکز سلامت دایر در محله‌ها مراجعه کنند.

وی ادامه داد: تشخیص بیماری فشارخون تنها در یک جلسه انجام نمی‌گیرد و فرد باید به صورت مداوم در یک بازه زمانی برای اندازه‌گیری فشار خون خود به پزشک مراجعه کند تا پزشک مربوطه میانگینی از فشارخون وی به دست آورد اما هستند افرادی که پس از مراجعه اولیه و مشکوک بودن به این بیماری دیگر به پزشک مراجعه نمی‌کنند.

پوشش درمانی ۵۷ درصدی مبتلایان این بیماری

حسین‌خانی با بیان اینکه پیگیری برای افراد مشکوک به این بیماری حائز اهمیت است تا در صورت ابتلاء به سرعت تحت درمان قرار گیرند، می‌گوید: تقریباً پوشش درمانی افراد مبتلا به این بیماری ۵۷ درصد است و ۴۳ درصد از بیماران مطلع از ابتلاء، برای درمان اقدام نمی‌کنند یا سعی در درمان خود با انواع گیاهان دارویی دارند؛ در صورتی که مراجعه نکردن به پزشک و مصرف نکردن دارو، اشتباه بزرگی است.

مسئول برنامه پیشگیری و کنترل بیماری‌های قلبی عروقی معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان اظهار می‌کند: به افراد مبتلا به این بیماری توصیه می‌شود هر سه ماه یک بار برای بررسی مجدد به پزشک مراجعه کنند و داروهای خود را مرتب استفاده کنند، این بیماری به طور کلی همه سلامت فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد و مهم‌ترین عوارض آن شامل سکته قلبی و مغزی، عوارض کلیوی و نارسایی کلیوی که منجر به دیالیز یا حتی پیوند کلیه می‌شود، است و حتی بر بینایی فرد نیز اثرگذار است.

احتمال بروز آلزایمر درپی فشار خون بالا

وی تصریح می‌کند: مشخص شده است که افراد دارای پرفشاری خون احتمال ابتلاء به آلزایمر نیز دارند، برای کنترل و جلوگیری از رخداد اتفاقات ناگوار برای افراد مبتلا به بیماری پرفشاری خون، بیماران به محض تشخیص باید تحت درمان قرار گیرند و به این علت که این بیماری یک بیماری مزمن است، افراد مبتلا باید تا آخر عمر داروهای خود را مصرف کنند.

حسین‌خانی خاطرنشان کرد: مشکلی در تأمین داروهای فشار خون وجود ندارد و شرکت‌های داروسازی نسل جدید داروها را ساخته و در بازار دارویی کشور ارائه کرده‌اند. برخی از اقلام دارویی تحت پوشش بیمه نبود که طی مدت اخیر تعداد زیادی از داروهای خوب این بیماری تحت پوشش بیمه قرار گرفته است و با توجه به اینکه بیش از ۹۰ درصد جمعیت ما تحت پوشش بیمه‌های درمانی هستند، می‌توانند از طریق بیمه داروهای خود را با قیمتی پایین‌تر تهیه کنند.

میزان فشار خون طبیعی

محمدرضا محمدحسنی فوق‌تخصص قلب و عروق به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: سیستم قلب و عروق برای اینکه به همه اندام‌ها خون‌رسانی داشته باشد، فشاری را ایجاد می‌کند تا خون در شریان‌ها پمپاژ شود. منظور از بیماری فشار خون، بیماری فشارخون شریانی سیستمیک است که در صورت ابتلاء به این بیماری فشارخون به صورت غیرطبیعی افزایش می‌یابد.

وی می‌افزاید: میزان میزان فشارخون طبیعی در کودکان تابع یک جدول است و فرد برای اطلاع از فشارخون طبیعی یک کودک، باید به آن جدول رجوع کند؛ اما در افراد بالغ فارغ از جنسیت در حالت استراحت و بدون هیجان، فشارخون باید ۱۲۰ روی ۸۰ میلی‌متر جیوه یا ۱۲ روی هشت سانتی‌متر جیوه باشد.

برخی عوارض پرفشاری خون کشنده است

این فوق‌تخصص قلب و عروق با بیان اینکه فشارخون شیوع نسبتاً بالایی دارد، می‌گوید: از هر پنج نفر یک نفر مبتلا به فشار خون بالا می‌شود که این آمار بالایی است. بالاتر رفتن فشارخون از حد طبیعی خود، معمولاً فاقد علامت است، درپی آن بسیاری از موارد فشارخون تشخیص داده نمی‌شود و شخص اطلاعی از بیماری خود ندارد و به همین علت به این بیماری قاتل خاموش گفته می‌شود.

وی ادامه می‌دهد: این بیماری زمانی علائم خود را بروز می‌دهد که مشکلات جدی برای اندام‌های هدف شامل قلب، کلیه، چشم، مغز و سرخرگ‌هایی نظیر آئورت ایجاد کند، برخی عوارض این بیماری نظیر سکته‌های مغزی می‌تواند کشنده باشد. فشارخون بالا به تنهایی فاقد علامت است اما گاهی می‌تواند منجر به ایجاد سردرد معمولاً در پس سر شود؛ البته این علائم خیلی پررنگ نیستند که بتوان به آنها اعتماد کرد.

محمدحسنی با بیان اینکه تشخیص بیماری فشارخون بالا بسیار ساده است و با دستگاه فشارسنج که در همه فروشگاه‌ها وجود دارد سنجیده می‌شود، تصریح می‌کند: توصیه می‌شود همه افراد در صورتی که فشارخون طبیعی دارند، یک بار در سال فشارخون خود را در شرایط استراحت و بدون هیجان چک کنند.

افزایش سن از فاکتورهای تأثیرگذار در ابتلاء به فشارخون بالا

وی اضافه می‌کند: ممکن است گاهی فشارخون بیمار در مطب مقداری بالا نشان داده شود، در صورتی که در منزل فشارخون روی حالت طبیعی قرار دارد؛ این مسئله «فشارخون بالای روپوش سفید» نام دارد و در واقع بر اثر حضور در مطب پزشک ممکن است فشارخون فرد بالا رود، در صورتی که فرد مبتلا به بیماری فشارخون نیست و صرفاً به علت هیجان و استرس، این فشارخون بالا را تجربه می‌کند.

این فوق تخصص قلب و عروق ادامه می‌دهد: بهتر است قبل از اندازه‌گیری فشارخون افراد ورزش نکنند، قهوه ننوشند، سیگار نکشند، مثانه خالی داشته باشند، روی صندلی بنشینند، پاهای خود را روی زمین صاف قرار دهند و آرام باشند؛ معمولاً در ابتدا فشار از بازوی چپ و راست اندازه‌گیری می‌شود و افراد در دفعات بعدی می‌توانند فشارخون را تنها در یکی از بازوها اندازه‌گیری کنند.

وی با بیان اینکه در صورت وجود عوامل خطر فرد بیشتر مستعد به ابتلاء به این بیماری می‌شود، اظهار می‌کند: سن یکی از فاکتورهای تأثیرگذار در ابتلاء به این بیماری است و با افزایش سن، خطر ابتلاء به بیماری فشارخون بالا نیز افزایش می‌یابد، فاکتور بعدی سابقه خانوادگی است؛ افرادی که در خانواده درجه یک خود این بیماری را مشاهده کرده‌اند، بیشتر در معرض ابتلاء به فشار خون قرار دارند.

بیماری‌ها و عوامل اقتصادی و اجتماعی، زمینه‌ساز ابتلاء به فشارخون بالا

این فوق‌تخصص قلب‌وعروق با بیان اینکه عادت‌های زندگی نیز بر ابتلاء به این بیماری تأثیرگذار هستند، تصریح می‌کند: افرادی که غذاهای ناسالم، دارای سدیم زیاد و پتاسیم کم می‌خورند، مصرف بالای فست‌فود و کافئین دارند، افراد دچار کم‌تحرکی، مصرف‌کنندگان سیگار و داروهای غیرمجاز، افراد بدون خواب کافی یا با خواب کم کیفیت نیز در معرض ابتلاء هستند.

وی با بیان اینکه افزایش فشارخون می‌تواند از عوارض استفاده برخی داروها نیز باشد، می‌افزاید: ابتلاء به برخی بیماری‌ها نظیر تیروئید، اضافه وزن و چاقی نیز زمینه افزایش فشارخون را فراهم می‌کنند. این بیماری در سنین میانسالی بیشتر در مردان و در سنین بالا بیشتر در خانم‌ها دیده می‌شود. برخی بر عوامل اقتصادی و اجتماعی در ابتلاء به این بیماری تاکید می‌کنند؛ تحصیلات، درآمد، محل زندگی و نوع شغل نیز می‌تواند در ابتلاء به این بیماری تأثیرگذار باشد.

عوارض بی‌توجهی به این بیماری

محمدحسنی ادامه می‌دهد: به طور کلی فشارخون بالا تشخیص داده نمی‌شود یا هنگام تشخیص آن بیمار به اندازه کافی به آن توجه نمی‌کند، دارو را استفاده نمی‌کند یا مصرف آن را قطع می‌کند، این بیماری در طولانی مدت فرد را دچار مشکلات جدی نظیر گشاد شدن سرخرگ‌های بدن، سکته مغزی و قلبی، بیماری‌های مزمن کلیوی، نارسایی کلیه و قلب و آسیب به شبکیه چشم، می‌کند.

وی تصریح می‌کند: به افراد مبتلا به فشارخون بالا، توصیه می‌شود داروی خود را به صورت منظم استفاده کنند و فشارخون خود را در منزل به صورت مداوم اندازه‌گیری و بررسی کنند، رژیم غذایی یکی از فاکتورهای مهم در ابتلاء و کنترل این بیماری است و افراد می‌توانند با متخصص تغذیه در این خصوص مشورت کنند تا رژیم غذایی کم نمک، کم شکر، با سدیم و کربوهیدرات پایین داشته باشند.

این فوق‌تخصص قلب‌وعروق با بیان اینکه استفاده از سبزیجات و میوه‌جات نیز به افراد توصیه می‌شود، خاطرنشان می‌کند: چاقی و اضافه وزن نیز از سایر عوامل تأثیرگذار است که زمینه‌ساز ابتلاء به فشارخون و مانعی برای کنترل آن می‌شود و افراد باید آن را اصلاح کنند. همچنین مواردی نظیر مدیریت و کنترل استرس و حذف دخانیات نیز باید مدنظر قرار گیرد.