به گزارش خبرنگار ایمنا، کودکان به طور طبیعی تا قبل از شش سالگی رفتارهای پرتنش و پرهیجان از خود بروز می‌دهند، اما وجود بیش‌فعالی در بین برخی کودکان واقعیتی فطری و ذاتی است، باید والدین به جای سرزنش خود یا کودک به طور اصولی و آگاهانه با آن مقابله کنند. اگر برای بیش فعالی کودکان راه‌های درمانی مناسب و به موقع استفاده نشود ممکن است این اختلال تا نوجوانی و حتی میانسالی ادامه پیدا کند.
نوجوان بیش فعال احساس می‌کند متفاوت است و سلیقه‌ها، ارزش‌ها و خواسته‌های متفاوت دارد. بیشتر پزشکان و روانشناسان که بیماران مبتلا به بیش فعالی را درمان می‌کنند درمی‌یابند درمان افرادی که دوره درمان را از کودکی آغاز کرده و آن را ادامه داده‌اند به مراتب آسان‌تر از درمان فردی است که قبل از این هرگز کار درمانی نداشته است. در بررسی بیشتر این اختلال، علل و علائم بیش فعالی و چگونگی مداخلات درمانی برای کودکان بیش فعال با محسن لعلی، روانشناس و عضو شورای نظام روانشناسی استان اصفهان گفت‌وگویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید:
اختلال بیش فعالی چیست و تا چه حد در بین کودکان شیوع دارد؟
بیش فعالی بیشتر در دوران کودکی و دبستان است، از شش تا ۱۲ سالگی دوره سنی است که بیش فعالی کودکان بیشتر تشخیص داده می‌شود. اما برخی خانواده‌ها هر شیطنت کودک را نشانه بیش فعالی می‌دانند در حالی که گاهی اوقات پر جنب و جوشی نشانه سلامت کودک است. در حقیقت بسیاری از مشکلات کودکان در ظاهر با هم یکسان است ولی ریشه هر رفتار در هر کودکی متفاوت است. شیوع بیش فعالی در بین نوجوانان ۸/۲ درصد و در بین کودکان ۸ تا ۱۰ درصد است و در پسرها دو برابر دخترها گزارش می‌شود. بیش فعالی در نوجوانان و بزرگسالان یک اختلال عصبی و رشدی است و بیشتر به این دلیل است که عملکرد مغزی این گروه از فرزندان نسبت به بقیه عملکردهای آنها به درستی کار نمی‌کند. دقت، توجه و خودکنترلی ندارند و در صورت درمان نشدن به موقع وارد مرحله بزرگسالی می‌شوند.
علائم بیش فعالی در بین نوجوانان چیست؟
بیش فعالی به سه دسته بیش فعال نوع نقص توجه، بیش فعال نوع پرتحرک و بیش فعال ترکیبی تقسیم می‌شود. بیش فعال نوع نقص توجه بیش فعالی است که بیشتر مشکلات مربوط به دقت، توجه، تمرکز و مسائلی از این قبیل دارد که این نوع از بیش فعالی را مردم چندان تشخیص نمی‌دهند. اما بیش فعالی نوع دوم پرتحرکی و پر جنب‌وجوشی است که کودک آرام و قراری ندارد و مرتب تحرک دارد. علائم بیش فعالی در نوجوانان هم علائم بی‌توجهی است که دقت، تمرکز و توجه آنها پایین است. نوجوانانی که نمی‌توانند به درستی گوش دهند و وقتیذبا آنها صحبت می‌کنند والدین این گلایه را دارند که اصلاً به حرف آنها گوش نمی‌دهند و معمولاً حواس پرت هستند. یعنی نوجوان زیاد به جزئیات توجه نمی‌کند، فراموش‌کاری، گم کردن وسایل و بی دقتی در مدیریت زمان دارد. اما نوع پرتحرکی بیش فعالی نوجوان ناتوانی در آرام نشستن، دائم حرف زدن، صبر و حوصله نداشتن و تکانشی رفتار کردن است.
کدام علائم بین گروه نوجوانان بیشتر مشاهده می‌شود؟
علائم پرتحرکی و نقص توجه بیشتر در نوجوانان وجود دارد که این علائم مربوط به نوع ترکیبی است. وقتی که فرزند از سنین کودکی بالاتر رفته و به مرحله نوجوانی می‌رسد بیشتر نقص توجه دارد و نوجوان معمولاً در تمرکز و توجه دچار مشکل است. بی‌نظمی، بهم ریختگی و شلختگی از ویژگی‌ها و خصوصیت‌های دوران نوجوانی است و در بین نوجوانان بیش فعال این صفت افزایش بیشتری دارد. همچنین این گروه از نوجوانان در روابط بین فردی خود مشکل دارند، معمولاً کارهای تکانشی انجام می‌دهند، نسنجیده حرف می‌زنند و عجولانه تصمیم می‌گیرند. اگر شش مورد این علائم به مدت شش ماه در نوجوان وجود داشته باشد می‌توانیم او را بیش فعال بدانیم.
مهمترین اقدام والدین برای این نوع فرزندان چیست؟
سنین ۱۱ تا ۲۱ سالگی را رده سنی نوجوانی می‌دانیم و در بین پسران معمولاً دو تا سه برابر بیشتر از دختران بیش فعالی داریم. مهمترین قدم والدین برای چنین فرزندانی قبول مشکل است و اینکه باید رفتار فرزندشان توسط یک متخصص ارزیابی شود تا با توجه به شواهد و بررسی‌ها مشخص شود که فرزند آنها بیش فعال هست یا اختلال دیگری دارد و در صورت بیش فعالی درمان‌های خاص او شروع شود. در بخش تشخیص باید بدانیم که تشخیص‌های افتراقی بسیار مهم است. ممکن است نوجوان اختلال رفتاری یا مشکلات لجبازی داشته باشد. اگر علائمی مانند بی‌دقتی، تمرکز نداشتن، تکانشی رفتار کردن، لجبازی کردن مشکلات حرکتی، یکجا نشستن و بی‌نظمی داشته باشد نشان دهنده بیش فعالی است.
دلایل تأثیرگذار در بروز بیش فعالی فرزندان چیست؟
آلودگی هوا، نارس و زودرس بودن نوزاد در بروز بیماری بیش فعالی مؤثر است اما نکته‌ای که در دنیا روی آن تاکید می‌شود می‌گویند این گروه از کودکان کارکرد مغزشان مانند کودکان دیگر نیست. مصرف بیش از حد تعدادی از خوراکی‌ها مانند شیرینی‌ها، مواد کافئین دار، کاکائو در بیش فعال شدن فرزندان مؤثر است. اما نکته اصلی این که گاهی اوقات جنب و جوش زیاد از حد دست فرزند نیست و نباید والدین این موضوع را مرتب به او گوشزد کنند. باید والدین آگاه باشند چنانچه فرزند بیش فعال آنها مانند ربات مرتب در حال تحرک بوده و جنب و جوش بسیاری دارد و به حرف آنها گوش نمی‌دهد به دلیل عملکرد مغز اوست.
کدام اختلالات همراه با بیش فعالی بروز می‌کند؟
ممکن است اختلالاتی مانند افسردگی با بیش فعالی همراه باشد و تشخیص این موارد بر عهده متخصصان این حوزه است. گاهی اوقات در بین کودکان دو یا سه ساله برخی مبتلا به اوتیسم هستند. گاهی اوقات کودکان لجباز هستند اما بیش فعال نیستند. در نوجوانی هم اختلال بیش فعالی با اختلالات اضطراب، افسردگی و مشکلات بین فردی همراه می‌شود. اختلال بیش فعالی نوجوان ممکن است با بیماری‌های دیگری همراه باشد که برای جداسازی این موارد نیاز به تشخیص افراد متخصص و با تجربه این حوزه است.
اگر خانواده‌ای در مراجعه به روانشناس برای درمان نوجوان بیش فعال نتیجه نگرفت چه کند؟
عقل سالم به انسان می‌گوید که در مراجعه به روانشناس برای درمان اختلال باید نتیجه گرفت و چنانچه با دو یا سه بار مراجعه این اتفاق نیفتد چند علت دارد. یکی اینکه یا روانشناس و مشاور علم کافی ندارد یا فرد بیمار به درستی از توصیه‌های مشاور تبعیت نمی‌کند و تنها حضور فیزیکی و مراجعه به مطب روانپزشک را کافی می‌داند. در صورتی که بحث اصلی این است که در مشاوره، خانواده همراه درمانگر باشند و توجه به این نکته مهم را در اولویت قرار دهند. به خانواده‌ها توصیه می‌کنیم پیش هر روانشناسی که می‌روند درمان باید دارای پروتکل، شیوه علمی و مبتنی بر اصول باشد و تنها نصیحت کردن درمان مشاوره‌ای نیست.
والدین برای تعامل بیشتر با نوجوان بیش فعال چه مواردی را مورد توجه قرار دهند؟
هیچ اختلالی را نمی‌توان گفت درمان قطعی دارد، در مورد اختلالات روانی بیشتر بحث روی مدیریت رفتار است و بهترین درمان بیش فعالی در دوران کودکی است و اگر این گونه اختلالات زود تشخیص داده شوند روند درمان هم بهتر پیش می‌رود. درمان نوجوان و آموزش‌های روانی والدین نیز مهم است که در جلسه‌های روانشناسی به والدین این آموزش‌ها ارائه می‌شود. برای نوجوان برنامه‌ریزی روزانه در طول هفته و به طور کلی مدیریت زمان لازم است، می‌توانند از درمان‌های مکمل مانند دارو هم کمک بگیرند. همچنین باید والدین توجه کنند نوجوان بیش فعال را به اصول رفتاری مانند نظم که قبلاً عادت نداشته عادت دهند. باید والدین با تعامل رفتار منظم بودن را به نوجوان بیاموزند و این به صورت یک الگوی عادتی نهادینه شود، باید راهبردها را به نوجوان بیش فعال بیاموزند تا دقت و تمرکز او را بالا ببرند.
اگر اختلال بیش فعالی به موقع درمان نشود چه عواقبی دارد؟
بیش فعالی نوجوانی یک اختلال تحولی بوده که از کودکی شروع شده و در مراحل رشد خود را نشان می‌دهد، نکته دیگر اینکه بیش فعال‌ها نیاز به خانواده درمانی برای کنترل این اختلال دارند و باید برای تکمیل درمان از شیوه‌های درمانی دیگر هم استفاده کنیم. اگر این علائم درست تشخیص داده نشده و به موقع درمان نشود می‌تواند روی عملکرد تحصیلی، روابط بین فردی و خانوادگی او تأثیرگذار باشد، مهمترین تأثیری که تأخیر در درمان دارد افت عملکرد تحصیلی است، یعنی از پیشرفت تحصیلی کودک و نوجوان جلوگیری می‌کند. دومین مورد هم مشکلات بین فردی است که یکی از نشانه‌های بیش فعالی تکانشی حرف زدن است که این موضوع باعث از بین رفتن روابط بین فردی می‌شود. گاهی اوقات نوجوان بیش فعال رشته‌های تحصیلی یا بعدها شغل خود را مرتب تغییر می‌دهد که این مورد هم ممکن است مشکلات خانوادگی خاصی ایجاد کند.
مداخلات درمانی برای نوجوانان بیش فعال چگونه است؟
مهمترین بخش درمان در کودک و نوجوان بیش فعال دارو درمانی با داروهای محرک است، اما درمان روانشناختی که طولانی مدت بوده و احتیاج به صبر و حوصله دارد در حیطه کار روانشناسان است که مردم با مراجعه به روانشناس باید این درمان‌ها را پذیرا باشند. بهتر است خانواده‌ها به روانشناسان و مشاورانی مراجعه کنند که پروانه کار از سازمان نظام روانشناسی ایران و بهزیستی دارند.
برای یک فرد بیش فعال مداخلات چند وجهی است و معمولاً با دارو، مداخلات فردی و خانوادگی همراه است. برای درمان نوجوان ۱۸ یا ۱۹ ساله سهم عمده مداخلات بیشتر فردی با روش‌های مبنی بر درمان‌های شناختی و رفتاری است تا بتوان به او بخشی از تکنیک‌ها، مهارت‌های زندگی و اجتماعی را آموزش داد. برخی تمرین‌ها و آموزش‌ها را روانشناسان به نوجوان می‌آموزند تا دقت و تمرکز آنها افزایش پیدا کند.
نکته بعدی آموزش مهارت‌های مؤثر در مطالعه است تا پیشرفت تحصیلی آنها متوقف نشود، روانشناسان تکنیک‌ها و راهبردهای مطالعه را برای بالا بردن عملکرد تحصیلی نوجوان به او یاد می‌دهند. اما آنچه دیده می‌شود این است که مردم دنبال درمان آنی و مصرف دارو هستند، اثرات دارو کوتاه مدت است و باید پدر و مادر با فرزندان بیش فعال همراهی کنند و به او در روند درمان کمک کنند. ابزار و وسایل کمک آموزشی فرزندان بیش فعال و مبتلا به اختلال یادگیری متفاوت است به دلیل اینکه نباید ابزار و وسیله‌ای باشد که حواس پرتی نوجوان را بیشتر کند.
نظر شما