به گزارش ایمنا روز ۲۳ آوریل هر سال به عنوان روز جهانی کتاب و حق مؤلف از سوی اتحادیه بین‌المللی ناشران، دولت اسپانیا و فدراسیون روسیه به بیست وهشتمین اجلاس کنفرانس عمومی یونسکو در سال ۱۹۹۵ (۱۳۷۴) پیشنهاد شد و در این کنفرانس به تصویب رسید.
تاریخ روز جهانی کتاب و حق مؤلف
هرسال روز ۲۳ آوریل روز جهانی کتاب و حق مؤلف نامیده می‌شود، ۲۳ آوریل سال ۲۰۲۰ برابر با ۴ اردیبهشت ۱۳۹۹ است.
تاریخچه روز جهانی کتاب
بیست و سوم آوریل مصادف با درگذشت ۳ تن از نویسندگانی است که نقش مهمی در فرهنگ و ادبیات جهان برعهده داشته‌اند؛ یعنی ویلیام شکسپیر، سروانتس و اینکا گارسیلاسو دولاوگا؛ در ابتدا یک کتاب فروش کاتالونیایی تصمیم گرفت، روز تولد سروانتس نویسنده دون کیشوت را به روزی برای ترویج کتابخوانی تبدیل کند، از جمله دلایل انتخاب این روز سنت مردم کاتالونیای اسپانیا است که هر سال در این روز با فروش هر کتاب یک گل رُز به خریدار داده می‌شود.
از سال ۱۹۲۳ میلادی تلاش برای ترویج روز جهانی کتاب آغاز شد و کم کم گسترش یافت تا ۱۹۹۵ میلادی که دولت و اتحادیه ناشران اسپانیا در بیست و هشتمین اجلاس یونسکو پیشنهاد روز جهانی کتاب را مطرح کردند و فدراسیون روسیه هم در همان اجلاس عنوان حق مؤلف (نشرانه) را نیز به آن افزود؛ پیشنهادی که در همان جلسه تصویب شد و اینک سال هاست که در روز مرگ و تولد سه تن از مشاهیر ادبیات جهان برای کتاب و حقوق مؤلف نویسنده‌اش ارج و قربی ویژه در نظر گرفته می‌شود.
اولین تلاش یونسکو برای ترویج نقش مهم کتاب در جهان، انعقاد موافقتنامه فلورانس در سال ۱۹۵۰ است. این موافقتنامه جریان آزاد کالاها و مواد فرهنگی، آموزشی و علمی را تشویق می‌کند. متعاقب آن یونسکو سلسله مطالعاتی را با عنوان کتاب برای همه آغاز کرد. این مطالعات، کمبود فاحش کتاب در کشورهای در حال توسعه و شکاف عمیق بین این کشورها را با کشورهای پیشرفته نشان داد و دخالت بیشتر یونسکو را در این زمینه مطرح ساخت.
بین سالهای ۱۹۶۶ تا ۱۹۷۷ کنفرانس‌های متعددی با عنوان گسترش کتاب و کتابخوانی توسط سازمان یونسکو برگزار شد اما مهمترین اقدام یونسکو اعلام سال ۱۹۷۲ به عنوان سال جهانی کتاب با شعار کتاب برای همه است. هدف اصلی آن اقدام، آگاه‌سازی افکار عمومی نسبت به اهمیت کتاب و کتابخوانی بود. این اقدام با اقبال و موفقیت فراوانی روبه‌رو شد. بیش از ۱۰۰ کشور، کمیتة ملی تشکیل دادند و بودجه بخش کتاب در پاره‌ای از کشورها افزایش یافت.
هدف روز جهانی کتاب
هدف از اختصاص روزی برای بزرگداشت کتاب و حق مؤلف، تجلیل جهانی از کتاب و مؤلفین، تشویق همگان و به‌خصوص جوانان برای کشف لذت خواندن، تقدیر و حمایت از کسانی که در رشد و اعتلای فرهنگی و اجتماعی جامعه بشری نقش و سهم بسزایی داشته‌اند، توسعة صنعت نشر، ترویج جریان آزاد کتاب و تضمین دسترسی عموم به آن و بالاخره جلب توجه سازمانها، انجمن‌ها، نهادهای دولتی و خصوصی به این آسان‌ترین و ارزنده‌ترین روش کسب دانش، بیان احساس و اندیشه و قدیمی‌ترین وسیلة ارتباط معنوی و کلید توسعة آموزش پایه، مبارزه با فقر و توسعه فراگیر است.
اهداف یونسکو در زمینة گسترش و توسعة کتاب را می‌توان به صورت زیر خلاصه کرد:
- ترویج سیاست‌های ملی کتاب به عنوان بخشی از یک نگرش جامع و فراگیر در مورد توسعة کتاب
- توجه به انتشارات آموزشی و عمومی به عنوان دو عنصر مهم و جدانشدنی بخش کتاب
- پرکردن شکاف آموزشی و اطلاعاتی موجود بین کشورهای شمال و جنوب، و جنوب جنوب
- توجه به کلیة عوامل و عناصر مؤثر در تولید و توزیع کتاب
- تجدید نظر در تعاریف و ضوابط کنونی مربوط به کتاب
- برقراری گفتگوی سازنده بین بخشی دولتی و خصوصی در زمینة کتاب
- حمایت از توسعة صنعت انتشارات محلی با اعطای کمک به آنها
حق مؤلف چیست؟
حق مؤلف که در زبان انگلیسی به آن Copyright می‌گویند و در املای معمول فارسی بیشتر به صورت «کپی رایت» می‌نویسند. به این صورت که فردی که اثری را پدید می‌آورد، معمولاً قانون‌های کشورها، او را پدید آورنده (نویسنده، مؤلف، مصنف، مدون، شاعر، آهنگساز، نقاش، ترانه سرا و مانند آنها) می‌شناسند و حقوقی را به لحاظ پدید آمدن اثرش برای او در نظر می‌گیرند و به رسمیت می‌شناسند، مشروط بر آنکه اثر اصالت داشته باشد و از آثار گذشتگان و دیگران در پدید آوردن آن، استفاده غیر مجاز نشده باشد.
قوانین حمایت از حق مؤلف در ایران
- نخستین قانون رسمی اما ضمنی حق مؤلف در ایران، سال ۱۳۰۴ به تصویب رسید.
- قانون حمایت از حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان، مصوب ۱۳۴۸
- قانون ترجمه وتکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی، مصوب ۱۳۵۲
- قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه‌ای مصوب ۱۳۷۹ و آئین نامه اجرایی آن مصوب ۱۳۸۳
- قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲
- در سال ۱۳۹۰ نیز پیش نویس لایحه جامع حمایت از حقوق مالکیت ادبی و هنری و حقوق مرتبط از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به دولت تقدیم شد و در جلسه کمیسیون فرعی در ۲/ ۴/ ۹۲ به تصویب رسید که در صورت تصویب نهایی جایگزین قوانین فعلی حق تکثیر ایران خواهد شد.
کنوانسیون برن برای حمایت از آثار ادبی و هنری
کنوانسیون برن برای حمایت از آثار ادبی و هنری، یک موافقتنامه بین‌المللی در خصوص حق تکثیر است که اولین بار در شهر برن در سوئیس در سپتامبر سال ۱۸۸۶ (شهریور ۱۲۶۵ شمسی) تصویب شد. کنوانسیون برن کشورهای امضاکننده را ملزم می‌کند که آثار پدیدآورندگان سایر کشورهای امضاکننده را همچون آثار پدیدآورندگان تبعه خود مورد حمایتکپی‌رایتقرار دهد.
دلایل وضعیت نامطلوب حق مؤلف در ایران
وضعیت قوانین داخلی حق مؤلف به دلایل ذیل از شرایط نامطلوبی برخوردار است:
- قدیمی بودن قوانین و عدم پیش‌بینی شرایط جدید به ویژه در فضای مجازی
- عدم تناسب و هماهنگی بین نظام حق مؤلف ایران با قوانین جهانی
- عدم پایبندی ناشران به حقوق مادی و معنوی نویسندگان و اجرای قوانین حق مؤلف
- عدم تأثیر قوانین حق مؤلف داخلی در حفظ حقوق پدید آورندگان ایرانی و جلوگیری از تکثیر غیرمجاز آنها
- سودمند نبودن قوانین حق مؤلف داخلی در اقتصاد نشر ایران
- عدم پایبندی پدیدآورندگان به قوانین حق مؤلف
اثرات وضع حق مؤلف بر نظام ترجمه آثار در ایران
- افزایش ترجمه‌های تکراری و اتلاف سرمایه ناشر
- کاهش کیفیت کتاب‌های ترجمه شده
نظر شما