چگونه روان‌شناسی غذا انتخاب‌های ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد؟

به گزارش خبرگزاری ایمنا، روانشناسی غذا به بررسی عواملی می‌پردازد که بر انتخاب غذا، عادات غذایی و رابطه انسان با غذا تأثیر می‌گذارند؛ این حوزه به دنبال درک چرایی و چگونگی رفتارها در رابطه با غذا و یافتن راه‌هایی برای بهبود عادات غذایی و ارتقای سلامت کلی است.

تأثیر احساسات بر انتخاب غذا، از موضوعات مهم در روانشناسی غذا به شمار می‌رود؛ احساساتی مانند استرس، اضطراب، خستگی و کسالت می‌توانند بر انتخاب غذا و عادات غذایی ما تأثیر بگذارند، به عنوان مثال، افراد در هنگام استرس ممکن است به غذاهای ناسالم و پر کالری تمایل بیشتری داشته باشند؛ در واقع رابطه بین احساسات و انتخاب غذا موضوعی پیچیده و چندوجهی است که سال‌ها توسط متخصصان تغذیه و روانشناسان مورد مطالعه قرار گرفته است، بنابراین احساسات ما می‌توانند نقش قابل توجهی در نوع و مقدار غذای ما داشته باشند.

احساسات منفی همچون استرس می‌تواند منجر به پرخوری، انتخاب غذاهای ناسالم و افزایش میل به غذاهای چرب و شیرین شود، چراکه هورمون کورتیزول که در پاسخ به استرس آزاد می‌شود، می‌تواند اشتها را تحریک کند و ذخیره چربی را افزایش دهد؛ اضطراب نیز موجب پرخوری یا کم‌خوری خواهد شد و افراد مضطرب ممکن است از غذا به عنوان راهی برای مقابله با اضطراب خود استفاده کنند، همچنین افسردگی فرد را دچار بی‌علاقگی به غذا و کاهش اشتها می‌کند، به‌طوری که افراد افسرده ممکن است به غذاهای ناسالم تمایل بیشتری پیدا کنند؛ خستگی را هم می‌توان در زمره عواملی دانست که فرد را به سمت انتخاب غذای ناسالم و و پرخوری می‌کشاند، زیرا افراد خسته انگیزه کمتری برای پخت و پز غذای سالم دارند.

احساسات مثبت بر خلاف احساسات منفی منجر به انتخاب غذاهای سالم‌تر و لذت بردن بیشتر از غذا می‌شود؛ شادی و رضایت از زندگی ارتباط مستقیمی با انتخاب‌های غذایی سالم‌تر دارد، همچنین آرامش می‌تواند به افراد کمک کند تا انتخاب‌های غذایی آگاهانه‌تر داشته باشند و از پرخوری جلوگیری کنند، بنابراین با توجه به اهمیت مباحث مربوط به روان‌شناسی غذا با شهرزاد محمدزاده، روان‌شناس متخصص تغذیه به گفت‌وگو پرداختیم که شرح آن را در ادامه می‌خوانید:

ایمنا: چه راهکارهایی برای مقابله با تأثیر احساسات بر انتخاب غذا وجود دارد؟

محمدزاده: اولین قدم برای مقابله با تأثیر احساسات بر انتخاب غذا، آگاهی از احساسات خود است، به عبارت دیگر، هر کسی خودش می‌تواند متوجه شود که چه زمانی از غذا به عنوان راهی برای مقابله با احساسات خود استفاده می‌کند؛ در این میان راه‌های سالمی برای مقابله با احساسات خود مانند ورزش، مدیتیشن، صحبت با دوستان یا خانواده وجود دارد که می‌توان آن‌ها را به‌کار برد.

برنامه‌ریزی برای وعده‌های غذایی و میان وعده‌ها می‌تواند به شما کمک کند تا انتخاب‌های غذایی سالم‌تری داشته باشید، اما باید توجه داشت که خرید مواد غذایی سالم، انتخاب‌های سالم‌تری پیش روی شما خواهد گذاشت و آن چیزی که از اهمیت زیادی برخوردار است "پخت و پز غذای سالم" در خانه خواهد بود؛ همچنین خوردن غذا با آگاهی و به آرامی و لذت بردن از طعم و مزه آن گام مؤثری برای مقابله با تأثیر احساسات بر انتخاب غذا به حساب می‌آید.

به یاد داشته باشید که انتخاب‌های غذایی شما فقط به احساسات شما بستگی ندارد، عوامل دیگری مانند عادات غذایی، فرهنگ، دسترسی به غذا و وضعیت اقتصادی نیز می‌توانند بر انتخاب‌های غذایی تأثیر بگذارند.

ایمنا: فرهنگ و جامعه چه تأثیراتی بر عادات غذایی می‌گذارد؟

محمدزاده: فرهنگ و جامعه نقش مهمی در شکل‌گیری عادات غذایی ما دارند؛ هنجارهای اجتماعی، باورهای فرهنگی و دسترسی به غذا می‌توانند به‌طور مستقیم و غیر مستقیم انتخاب غذا و عادات غذایی ما را تحت تأثیر قرار دهند؛ بسیاری از فرهنگ‌ها، ممنوعیت‌ها و ترجیحات غذایی خاص خود را دارند که به طور مستقیم بر عادات غذایی افراد تأثیر می‌گذارند، به عنوان نمونه در دین اسلام، خوردن گوشت خوک ممنوع است و در هندوئیسم، گاو حیوانی مقدس بوده و خوردن گوشت آن ممنوع به حساب می‌آید، همچنین آداب و رسوم و مناسبت‌های مختلف، غذاهای خاص خود را به همراه خواهد داشت؛ در ایران، در شب یلدا، انار و هندوانه از جمله خوراکی‌های رایج هستند؛ لازم به ذکر است که روش‌های پخت و پز رایج در هر فرهنگ، بر عادات غذایی نیز تأثیر می‌گذارند.

نقش وضعیت اقتصادی جامعه، بر دسترسی افراد به غذاهای مختلف و انتخاب‌های غذایی آن‌هاقابل انکار نیست، در جوامع فقیر، افراد به دلیل کمبود منابع مالی، به غذاهای سالم و مغذی دسترسی کمتری دارند، همچنین ارزش‌ها و باورهای هر جامعه، بر عادات غذایی افراد تأثیر می‌گذارند، به عنوان نمونه در جوامعی که به تناسب اندام اهمیت می‌دهند، افراد تمایل بیشتری به خوردن غذاهای سالم و کم‌چرب دارند؛ در این میان رسانه‌ها، از جمله تلویزیون، رادیو و اینترنت، از نقش تأثیرگذاری برخوردار هستند؛ مواد غذایی ناسالم، تنها با یک تبلیغات ساده می‌تواند افراد را به سمت خود بکشاند.

در ژاپن، خوردن غذا با چاپستیک (چوب غذاخوری) رایج است؛ در مکزیک، غذاهای تند و پر ادویه بسیار محبوب هستند؛ در ایتالیا، پاستا و پیتزا از جمله غذاهای ملی محسوب می‌شوند؛ در ایران، خوردن صبحانه مفصل و شام سبک رایج است.

ایمنا: عوامل شناختی چه تأثیراتی بر بر انتخاب غذا می‌گذارد؟

محمدزاده: افکار و باورهای ما در مورد غذا می‌توانند بر انتخاب غذا و عادات غذایی ما تأثیر بگذارند؛ افرادی که معتقدند که غذاهای سالم بی‌مزه هستند، ممکن است تمایل کمتری به خوردن این غذاها داشته باشند، همچنین اختلالات خوردن، مانند پرخوری عصبی و بی‌اشتهایی عصبی، بیماری‌های روانی جدی هستند که می‌توانند سلامت جسمی و روانی افراد را به خطر اندازند؛ چاقی نیز یک بیماری مزمن است که به عوامل متعددی از جمله ژنتیک، محیط زیست و رفتارهای غذایی مربوط می‌شود، از این رو روانشناسی غذا می‌تواند در زمینه‌های مختلفی از جمله بهبود عادات غذایی، پیشگیری و درمان اختلالات خوردن، مدیریت وزن و ارتقای سلامت عمومی کاربرد داشته باشد.

ایمنا: چرا افراد هنگام استرس به غذاهای ناسالم تمایل بیشتری دارند و چه راهکاری برای این موضوع دارید؟

محمدزاده: میل به غذاهای ناسالم در هنگام استرس به چند عامل مختلف از جمله هورمون‌ها، عوامل روانی و عوامل اجتماعی مربوط می‌شود؛ کورتیزول یا همان "هورمون استرس" که سطح آن در هنگام استرس افزایش می‌یابد و می‌تواند موجب افزایش اشتها و میل به غذاهای پرچرب و پرشکر شود؛ دوپامین یا همان "هورمون لذت" که در پاسخ به غذاهای خوشمزه ترشح می‌شود، زیرا غذاهای ناسالم به‌طور معمول طعم قوی‌تری دارند و دوپامین بیشتری آزاد می‌کنند که می‌تواند بین فرد و غذا وابستگی شدید ایجاد کند.

در توضیح عامل روانی دخیل در تمایل به غذاهای ناسالم هنگام استرس باید گفت که برخی افراد برای مقابله با احساسات منفی مانند استرس، اضطراب، غم یا خستگی به غذا خوردن روی می‌آورند، این نوع خوردن می‌تواند به پرخوری و انتخاب غذاهای ناسالم منجر شود، همچنین استرس می‌تواند تمرکز را مختل کند و موجب شود افراد در انتخاب غذا دقت کمتری داشته باشند و به جای غذاهای سالم، به سراغ غذاهای ناسالم بروند.

عوامل اجتماعی که افراد را به سمت مصرف غذاهای ناسالم می‌کشاند، در دسترس‌تر و ارزان‌تر بودن غذاهای ناسالم است که تبلیغات مداوم غذاهای ناسالم می‌تواند میل به این نوع غذاها را افزایش دهد.

با استفاده از تکنیک‌های مدیریت استرس مانند ورزش، مدیتیشن، یوگا یا تنفس عمیق می‌توانید سطح هورمون کورتیزول را در بدن خود کاهش دهید و میل به غذاهای ناسالم را کم کنید؛ سعی کنید غذاهای سالم و مغذی را در دسترس خود قرار دهید تا در هنگام استرس به جای غذاهای ناسالم به سراغ آن‌هابروید، همچنین به هنگام غذا خوردن به طعم، بو و بافت غذا توجه کنید و به آرامی غذا بخورید؛ اگر با پرخوری عصبی یا مشکلات مشابه دست و پنجه نرم می‌کنید، از یک متخصص تغذیه یا روانشناس کمک بگیرید.

ایمنا: چه عواملی موجب بروز اختلالات خوردن می‌شود؟

محمدزاده: اختلالات خوردن، گروهی از بیماری‌های روانی هستند که با رفتارهای ناسالم و افکار مخرب در مورد غذا و وزن بدن مشخص می‌شوند، این اختلالات می‌توانند عواقب جدی برای سلامت جسمی و روانی فرد داشته باشند؛ عوامل متعددی در بروز اختلالات خوردن نقش دارند، این عوامل به طور کلی به سه دسته ژنتیکی، روانی و اجتماعی تقسیم می‌شوند.

مطالعات نشان داده است که افراد دارای سابقه خانوادگی اختلالات خوردن، بیشتر در معرض خطر ابتلاء به این بیماری‌ها هستند، بعضی از عوامل روانی که می‌توانند خطر ابتلاء به اختلالات خوردن را افزایش کمال‌گرایی، عزت نفس پایین است؛ کمال‌گرایی، تمایل به بی‌نقص بودن در همه چیز است؛ افراد کمال‌گرا ممکن است به شدت در مورد وزن و شکل بدن خود نگران باشند و برای رسیدن به یک تصویر ایده‌آل از خود، به رفتارهای ناسالم غذایی متوسل شوند، همچنین عزت نفس پایین، به معنای عدم اعتماد به نفس و احساس ارزشمند نبودن است؛ افراد دارای عزت نفس پایین ممکن است از ظاهر خود ناراضی باشند و برای جبران این نارضایتی، به رفتارهای ناسالم غذایی متوسل شوند.

یکی از فشارهای اجتماعی که موجب بروز اختلالات خوردن می‌شود، رسانه‌ها هستند؛ به این معنا که رسانه‌ها تصویری ایده‌آل از بدن را به نمایش می‌گذارند که ممکن است برای بسیاری از افراد دست‌نیافتنی باشد و این امر می‌تواند منجر به نارضایتی از بدن و رفتارهای ناسالم غذایی شود.

تشخیص اختلالات خوردن توسط یک متخصص بهداشت‌روان انجام می‌شود؛ درمان اختلالات خوردن به‌طور معمول شامل ترکیبی از درمان‌های روان‌شناختی و دارویی است.