کتابخانه سیار، راهی خلاق برای ترویج کتابخوانی شهروندان

به گزارش سرویس ترجمه خبرگزاری ایمنا، کتابخانه‌ها یکی از مهم‌ترین فضاها برای هر شهری هستند که در بعضی نقاط جهان شکاف بزرگی در زمینه آن‌ها وجود دارد، زیرا به‌رغم وجود کتابخانه‌های عمومی در سراسر جهان، در بعضی نقاط کمیاب هستند و کودکان به‌دلیل مواردی هم‌چون مسافت نمی‌توانند به اندازه کافی از فضاهای کتابخانه‌های عمومی بهره ببرند. تاریخ نشان می‌دهد که بشر این نقصان را با گسترش مفهوم کتابخانه‌های سیار در سراسر جهان جبران کرده است.

کتابخانه سیار چیست؟

کتابخانه سیار وسیله‌نقلیه‌ای است که برای استفاده به‌عنوان کتابخانه در نقاطی طراحی شده است که دسترسی به آن دشوار یا غیرممکن است. این کتابخانه‌ها در طول تاریخ با نام‌های واگن کتابخانه، واگن کتاب، کامیون کتاب، کتابخانه روی چرخ و خدمات خودکار کتاب نیز شناخته شده‌اند، اما رسالت همه آن‌ها یکی است و شامل انتقال کتاب‌ها به خوانندگان بالقوه و ارائه خدمات کتابخانه‌ای به مردم در مکان‌های دیگر (مانند مناطق دورافتاده) یا خاص (مانند ساکنان خانه‌های سالمندان) می‌شود تا دسترسی کتابخانه‌های سنتی را گسترش دهند. خدمات و کتابخانه‌های سیار (مانند دسترسی به اینترنت، کتاب‌های چاپی بزرگ و کتاب‌های صوتی) ممکن است بر اساس مکان‌ها و جمعیت‌های هدف خود سفارشی‌سازی شوند. این خدمات با استفاده از وسایل حمل‌ونقل مختلف از جمله دوچرخه، گاری، وسایل‌نقلیه موتوری، قطار، کشتی‌های آبی و واگن‌ها، همچنین حیواناتی مانند شتر، الاغ، فیل، اسب و قاطر ارائه می‌شوند.

تاریخچه کتابخانه‌های سیار

بیش از ۱۰۰ سال است که کتابخانه‌های سیار به مناطق روستایی، شهری، حومه‌ای و قبیله‌ای خدمت کرده‌اند و دسترسی به اطلاعات و منابع یادگیری مادام‌العمر را برای همه طبقات اجتماعی و جوامع سراسر جهان فراهم کرده‌اند. این کتابخانه‌ها تاریخچه‌ای طولانی دارند که به دهه ۱۸۵۰ بازمی‌گردد؛ زمانی که مجموعه‌ای از اسب‌های حامل کتاب در انگلستان آغاز به کار کردند. یک گاری به نام کتابخانه پرامبولینگ در سال ۱۸۵۹ نیز یکی از اولین کتابخانه‌های سیار ثبت شده‌ای است که در خیابان‌های وارینگتون انگلستان تردد داشت. این کتابخانه‌ها در سال ۱۹۰۵ به ایالات متحده وارد و در مریلند ظاهر شد. ایده آن به یک کتابدار به نام مری لمیست تیتکامب نسبت داده شده است که معتقد بود واگن‌های متحرک کتاب راهی برای دسترسی ساکنان روستایی به کتاب است و در کنار این امر مزایای زیادی هم‌چون تقویت دوستی‌ها را به‌دنبال دارد.

با توجه به این‌که حدود ۵۰ درصد از شهرستان واشنگتن در مناطق دورافتاده خارج از هاگرستون زندگی می‌کردند، وی مصمم بود به کل شهر خدمات‌رسانی کند و به‌عنوان اولین طرح کتابخانه‌های سیار آمریکایی، واگنی را طراحی کرد که توسط دو اسب کشیده می‌شد و قفسه‌های بیرونی آن تقریباً ۲۰۰ کتاب را حمل می‌کرد. واشنگتن در سال ۱۹۱۲ میزبان اولین کتابخانه‌های سیار موتوری بود.

کتابخانه‌های سیار در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ به اوج خود رسید که ایالات متحده پذیرای حداقل دوهزار کتابخانه سیار بود. این تعداد تا سال ۲۰۱۵ به ۶۴۷ مورد کاهش داشت. با این حال بر اساس گزارش بررسی کتابخانه‌های عمومی در سال ۲۰۱۹ توسط مؤسسه خدمات موزه و کتابخانه، حدود ۶ درصد از کتابخانه‌های عمومی یک یا چند کتابخانه سیار را اداره می‌کردند که تعداد آن‌ها به ۶۷۱ مورد می‌رسید.

برای چندین دهه نیز کنتاکی به‌طور مداوم با بیشترین کتابخانه‌های سیار در جایگاه اول ایالتی قرار گرفته بود. در غرب کنتاکی، کتابدار ساندرا هنسی که رانندگی با کتاب‌ها را در سال ۱۹۹۵ آغاز کرد، کتاب‌ها را به مراکز نگهداری از کودکان، پیش‌دبستانی‌ها و روستاها حمل می‌کرد. کتابخانه‌های سیار کتابخانه عمومی شهرستان گریوز همچنین به ساکنان روستایی اینترنت پرسرعت نیز ارائه می‌دهد. در سال ۲۰۱۷ هنسی تقریباً ۱۶۰۰ کتاب ماهانه تحویل می‌داد که تقریباً یک چهارم کتاب‌های امانت‌گرفته شده کتابخانه شهرستان را تشکیل می‌دهد. علاوه بر پر کردن قفسه‌ها با کتاب، بعضی از کتاب‌خانه‌های سیار دی‌وی‌دی، بازی، مجلات و موسیقی را نیز حمل می‌کردند.

کتابخانه‌های سیار دنیا را به روش‌های مختلفی طی می‌کنند. برای مثال پروژه کتابخانه شتر از روستاهای پاکستان آغاز به کار کرد، بوکبیتن، کتابخانه شناور شهرستان استکهلم است که در سال ۱۹۵۳ تأسیس شد و تقریباً سه‌هزار کتاب و چندین کتابدار را با کشتی به ۲۳ جزیره مختلف سوئد حمل می‌کند. یک معلم مدرسه در لاگلوریا از سال ۱۹۹۷ با الاغ به حومه کلمبیا سفر می‌کند تا برای دانش‌آموزان سراسر کشور کتاب ببرد و با افزایش الاغ‌ها و قفسه‌های چوبی متصل به زین‌های آن‌ها تعداد کتاب‌ها را از ۷۰ به بیش از هفت‌هزار رسانده است. با این حال محبوب‌ترین انواع کتابخانه‌های سیار اتوبوس‌های کوچک، کامیون‌ها و وانت‌ها هستند.

کتابخانه‌های سیار در سراسر جهان

کتابخانه‌های سیار در حالت کلی در حال تکامل هستند و در سراسر جهان با استقبال چشمگیری مواجه شده‌اند. این محبوبیت را اتوبوس‌کتابخانه‌ها در لاگوس، کانتینر کتابخانه‌ها در هلند و الاغ‌کتابخانه‌ها در کلمبیا نشان می‌دهند که در حال گسترش دانش را در جوامع خود هستند.

کتابخانه‌های سیار سراسر جهان با سفر از مکانی به مکان دیگر قصد دارند مزایای مطالعه را برای کسانی که به کتاب دسترسی ندارند، به ارمغان بیاورند. این ایده از اوایل قرن نوزدهم وجود داشته است و به‌رغم توسعه چشمگیر کتاب‌های الکترونیکی و دسترسی گسترده به اینترنت هنوز هم پابرجا هستند. آن‌ها نه‌تنها با ارائه کتاب، بلکه با برگزاری کارگاه‌ها و کلاس‌های آموزشی یا صرفاً برقراری ارتباطات انسانی برای افرادی که در مناطق دورافتاده زندگی می‌کنند، با نیازهای جوامع خود سازگار می‌شوند.

نیجریه

ساختن بزرگ‌ترین کتابخانه سیار آفریقا رؤیای بزرگ و دست‌نیافتنی بود که یک روان‌شناس آموزشی و کارآفرین اجتماعی در سال ۲۰۰۴ مطرح کرد و در قالب چهار اتوبوس در نیجریه راه‌اندازی شد که تاکنون سه‌هزار کودک از خدمات آن استفاده کرده‌اند. کتابخانه سیار آی‌رید اولین کتابخانه سیار آفریقا است و با واکنش مثبت و بازخورد بالای والدین و کودکان مواجه شده است. هرچند اصرار شوراهای محلی به پرداخت هزینه برای فعالیت موجب تأخیر در خدمات‌رسانی آن شد، در حال حاضر هر کودکی که از آن بازدید می‌کند، می‌تواند از میان حدود ۱۳ هزار کتاب انتخاب و همراه با آن یک کیف کتابخانه و یک دفتر دریافت کند که در آن نظر خود را درباره کتابی بنویسد که به امانت گرفته است. تیم ۱۲ نفره آی‌رید همچنین میزبان کارگاه‌هایی برای آموزش کودکان در مورد موضوعاتی مانند توسعه پایدار با استفاده از آهنگ، نمایش و هنر است و قصد دارند برای افزایش ناوگان خود در آینده درخواست کمک‌های مالی بدهند که آن‌ها را قادر می‌سازد فعالیت خود را به سراسر نیجریه گسترش دهند.

سوریه

کودکان در مناطق روستایی استان‌های ادلب و حلب سوریه میزبان کتابخانه‌ای سیار هستند که با ورود به مدارس، مساجد و سایر مکان‌های عمومی، پروژه‌ای به راه انداخت که هدف آن تشویق آموزش کودکان از طریق مطالعه در مناطقی بود که بسیاری از مدارس آن به دلیل شرایط مجبور به تعطیلی شده بودند، چراکه خواندن کتاب حس نشاط را القا و به جوانان کمک می‌کند راه خود را به سوی آینده بیابند. جوانان با دسترسی به کتاب‌ها به نکات جالب یا موارد مورد علاقه خود پی می‌برند و به بهبود آینده کمک می‌کنند. تیم هفت نفره کتابخانه سیار سوریه تاکنون که به‌عنوان بخشی از سازمان غیردولتی توسعه پایدار سوریه توانسته است با قفسه‌های پر از کتاب‌های کودکان به هزاران کودک سوری دسترسی پیدا کند.

هلند

بیب‌باس که برای کودکان بین چهار تا ۱۲ سال در منطقه زانستریک هلند طراحی شده، یک کتابخانه سیار منحصربه‌فرد مناسب است. طراحی این اتوبوس بر اساس یک کانتینر حمل‌ونقل ۱۲ متری استاندارد صورت گرفته که گسترش پیدا می‌کند تا بتواند همه کتاب‌ها را در خود جای دهد و کانتینر را به مکانی با کف شیشه‌ای برای مطالعه و بازی با رایانه‌ها تبدیل کند. اتوبوس پس از توسعه می‌تواند یک کلاس کامل از کودکان را در خود جای دهد.

طراحی خاص و هوشمندانه این اتوبوس با هدف مناسب‌سازی برای تردد در خیابان‌های باریک هلند انجام گرفته است و خدمات آن در مجموع هر سال به حدود ۱۰ هزار دانش‌آموز در هلند ارائه می‌شود این کتابخانه به صورت ماهانه به هر نقطه از منطقه سر می‌زند تا نوجوانانی که در مدارس ابتدایی منطقه تحصیل می‌کنند به مجموعه گسترده‌ای از کتاب‌های رایگان دسترسی داشته باشند.

آرژانتین

سلاح‌های آموزش جمعی عنوان کتابخانه سیار بوئنوس آیرس با این مفهوم فوق‌العاده هوشمندانه است که کتاب‌ها به‌جای تخریب، می‌توانند پدیده‌ای مثبت را بیافرینند. طرح هنری این کتابخانه آن را به یکی از بزرگ‌ترین سوژه‌های اینترنتی تبدیل کرده است. بسیاری از کاربران نمی‌دانند که این ماشین جالب که سوژه عکاسان بسیار است، در خیابان‌های بوئنوس آیرس آرژانتین کتاب‌های رایگان توزیع می‌کند. منابع تأمین این کتابخانه، کتاب‌های اهدایی خصوصی است و کتاب‌ها به هر شخص علاقه‌مندی تقدیم می‌شود که برای دریافت به فوق‌العاده‌ترین تانک جهان نزدیک می‌شود.

آلمان

لوگوس هوپ بزرگترین کتابخانه شناور در جهان و متعلق به یک سازمان خیریه مستقر در آلمان با هدف ارائه کتاب‌های خوب برای همه است. این کشتی در سراسر جهان سفر، ادبیات خوب را تبلیغ و برای امور خیریه پول جمع‌آوری می‌کند. روی عرشه آن می‌توان از نمایشگاه کتاب بازدید کرد که بیش از هفت‌هزار جلد کتاب از آموزش گرفته تا فناوری، تاریخ، فلسفه، هنر و داستان را به نمایش می‌گذارد.

این کشتی به اندازه‌ای بزرگ است که در هر زمان می‌تواند تا هزار بازدیدکننده را در خود جای دهد و تقریباً ۵۰۰ خدمه و مهمان را در ۲۰۰ کابین خود اسکان می‌دهد.

جمهوری چک

یک واگن تراموای قدیمی در برنوی جمهوری چک به یک کتابخانه سیار رنگی پویا تبدیل شده است. این ترامواکتابخانه هر روز در یک مسیر ۷۰ کیلومتری حرکت می‌کند و نه تنها در مورد خدمات کتابخانه، بلکه مهم‌تر از همه در مورد مزایای خواندن دیجیتالی آموزش می‌دهد. بازدیدکنندگان می‌توانند کدهای QR را با تلفن همراه خود اسکن کنند تا به وب‌سایت کتابخانه دسترسی پیدا کنند، به جست‌وجو در فهرست بپردازند و نمونه‌های رایگان کتاب‌های الکترونیکی انتخابی خود را دانلود کنند. این پروژه ابتکاری در دوازدهمین جایزه بین‌المللی ایفلا در سال ۲۰۱۴ رتبه اول را کسب کرد.

ترجمه از مریم زمانی، خبرنگار ایمنا