به گزارش خبرگزاری ایمنا، عصر حاضر تحت عنوان عصر سلطه ارتباطات نامیده شده است و امروزه اینترنت و، به عنوان یکی از مهمترین ابزار تعامل، اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی، نقش مهمی در ایجاد تحولات دارد و به طور جد بر عقاید، تفکرات و ارزش‌های افراد تأثیرگذار است.
بر اساس آمارهای موجود، در سال ۲۰۱۹ حدود ۵.۳ میلیارد کاربر رسانه‌های اجتماعی، در سراسر جهان وجود داشت که برابر با ۴۵ درصد جمعیت جهان بود، همچنین براساس اطلاعات منتشرشده توسط مرکز آمار ایران در آبان‌ماه ۱۳۹۵، مشخص شد ۸۸.۲ درصد خانوارها به رادیو، ۹۹.۳ درصد خانوارها به تلویزیون، ۹۸.۷ درصد به تلفن، ۵۷.۴ درصد به رایانه، ۵۵.۵ درصد به اینترنت و ۹۵.۸ درصد به اینترنت پرسرعت دسترسی داشته‌اند.
به طور کلی، آمارهای مذکور قطع به یقین با شیوع بیماری کرونا، آموزش‌های غیرحضوری، قرنطینه و ارتباط با نزدیکان از راه دور افزایش چشمگیری یافته است و کودکان و نوجوانان یکی از اقشار تحت تأثیر این حوزه به شمار می‌روند.
اینترنت و فضای مجازی کاربردهای گوناگونی دارد و می‌توان اذعان داشت که مدیریتی بر اطلاعات منتشر شده در این فضای وجود ندارد، در واقع اطلاعات مرتبط با حوزه کودک و نوجوان جدای اطاعات مرتبط با حوزه بزرگسالان است و دسترسی آزاد به تمام اطلاعات فضای مجازی، از معضلاتی است که می‌تواند هویت کودکان و نوجوانان را دچار بحران سازد.
با همه‌گیری بیماری کرونا در سراسر جهان و کشور ایران، تقریباً تمام کودکان و نوجوانان به این فضا دسترسی پیدا کردند و بسیاری از آنها به طور ناگهانی و بدون داشتن آموزش سواد رسانه‌ای تحت تأثیر بمباران اطلاعاتی قرار گرفتند، در این بین برخی از والدین آنها نیز اطلاعات کافی از این فضا نداشتند و فعالیت کودکان و نوجوان به نوعی بدون نظارت، در این فضا ادامه داشت.
شکاف بین نسلی خانواده‌ها
به گفته بسیاری از متخصصان، آگاهی نداشتن والدین و ارتقا نیافتن سواد آنها در استفاده از رسانه، اینترنت و فضای مجازی چالش‌های بسیاری به همراه دارد و یکی از این چالش‌ها پدید آمدن شکاف بین نسلی است، از مظاهر مهم این پدیده، تغییر موقعیت اجتماعی نسل جوان معاصر، به شکلی بی‌سابقه و تأثیر سنت و اقتدار جامعه بزرگسال بر افزایش آگاهی و مهارت نسل جوان‌تر در حال کاهش است، توانایی نسل جدید در مواجهه با زندگی مدرن و در مقابل، ناتوانی و نداشتن مهارت نسل‌های بزرگسال با این پدیده و ناکارآمدی نظام آموزشی و نهادهای فرهنگی دیگر در وفق دادن خود با تحولات پرشتاب و پیچیده عصر جدید، از ابعاد مهم تغییر موقعیت نسل‌های جوان معاصر به شمار می‌روند.
شکاف یا تفاوت نسلی به عواملی مانند میزان نوگرایی، میزان اعتماد فرزندان نسبت به عملکرد والدین و تازگی حرف‌های والدین، فردگرایی نسل فرزندان و متغیرهای زمینه‌ای شامل سن، جنسیت، پایگاه اجتماعی اقتصادی و منشأ اجتماعی، مربوط می‌شود.
امروزه خانواده‌ها، به واسطه تنوع رسانه‌ای آسیب‌پذیرتر از گذشته شده‌اند و از سوی دیگر امروز، رسانه‌ها سهم قابل توجهی در تحصیل و اوقات فراغت فرزندان را به خود اختصاص داده‌اند، همچنین والدین نقشی تعیین‌کننده در آموزش و پرورش فرزندان خود دارند و باید با مجهز شدن به دانش و مهارتی به نام سواد رسانه‌ای، آسیب‌های فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی را کاهش دهند و از آنها در راستای آموزش و پرورش فرزندان خود استفاده کنند.
سواد رسانه‌ای، نوعی درک از نقش تأثیرگذار رسانه‌ها در اجتماع و به ویژه در میان خانواده‌ها است، ضعف سواد رسانه‌ای والدین می‌تواند منجر به اعتیاد و دلتنگی اینترنتی فرزندان، ایجاد آسیب‌های جسمی و روحی برای آنها، ایجاد فاصله اطلاعاتی و تضاد رفتاری میان والدین و فرزندان شود و در نتیجه خانواده حقیقی جای خود را به خانواده مجازی می‌دهد، از همین رو، انسیه خزعلی، معاون رئیس جمهور در امور زنان و خانواده، «شکاف و تفاوت بین نسلی خانواده‌ها» و «نداشتن سواد رسانه‌ای کافی والدین» را از آسیب‌های بزرگ خانواده‌ها برشمرد و اظهار کرد: برای برقراری عدالت آموزشی، کم شدن فاصله طبقات و روزآمد شدن اطلاعات والدین، ضرورت دارد والدین آموزش‌های لازم را ببینند.
لزوم به روز شدن والدین و افزایش سواد رسانه‌ای آنها
سرهنگ علی‌محمد رجبی، رئیس مرکز پیشگیری از جرایم سایبری پلیس فتا، نیز اظهار می‌کند: همراهی و هماهنگی والدین با سیستم آموزش مجازی وزارت آموزش و پرورش نه تنها باعث بالا رفتن سطح آموزش و یادگیری دانش‌آموزان می‌شود بلکه بهترین مانع برای جلوگیری از تهدیدها و آسیب‌های فضای مجازی علیه دانش‌آموزان است.
وی با تاکید بر ناآشنایی و اطلاعات کم برخی خانواده‌ها در خصوص تهدیدها و آسیب‌های فضای مجازی، می‌افزاید: آموزش مجازی دانش‌آموزان می‌طلبد تا والدین برای همراهی و مصونیت دانش‌آموزان، دانش و اطلاعات خود را در زمینه فضای مجازی و تهدیدها و آسیب‌های آن به روز کنند.
رئیس مرکز پیشگیری از جرایم سایبری پلیس فتا تصریح می‌کند: به روز شدن والدین و افزایش سواد رسانه‌ای آنها با توجه به منابع آموزشی موجود در اینترنت و سایت پلیس فتا کار سختی نیست و والدین در این خصوص نگران نباشند.
وی با اشاره به استفاده از آموزش مجازی و افزایش زمان استفاده دانش‌آموزان از اینترنت، ادامه می‌دهد: آشنا کردن کودکان و نوجوانان با تهدیدها و آسیب‌های فضای مجازی از سوی والدین یک ضرورت است و والدین برای کاهش تهدیدها و آسیب‌های فضای مجازی می‌توانند با استفاده از ابزارهای کنترلی، نظارت دقیق‌تری بر فعالیت و رفتار مجازی دانش‌آموزان داشته باشند.
اهمیت سطح دسترسی دانش‌آموزان در فضای مجازی
سرهنگ رجبی با تأکید بر توجه به رژیم مصرف اینترنت، می‌گوید: حضور کنترل نشده و استفاده زیاد از فضای مجازی علاوه بر آسیب‌های جسمانی، صدمات روحی و روانی مثل اعتیاد اینترنتی را در پی خواهد داشت.
وی اضافه می‌کند: والدین باید بر زمان استفاده از اینترنت از سوی دانش‌آموزان نظارت ویژه داشته باشند و آموزش مجازی دروس نباید باعث شود که تمام زمان دانش‌آموزان در فضای مجازی سپری شود.
رئیس مرکز پیشگیری از جرایم سایبری پلیس فتا با تاکید بر سطح دسترسی دانش‌آموزان در فضای مجازی، اظهار می‌کند: والدین از نصب پروکسی و فیلترشکن از سوی دانش‌آموزان جلوگیری کنند چراکه نصب و اجرای این نرم‌افزارها سطح دسترسی کودکان و نوجوانان را به محتواهای نامناسب بازمی کند و باعث آسیب‌های روحی و روانی دانش‌آموزان می‌شود.
وی با بیان اینکه حفظ حریم خصوصی از سوی دانش‌آموزان در آموزش مجازی یک ضرورت است، می‌افزاید: پاک بودن دستگاه‌هایی که دانش‌آموز قرار است از طریق آن به اینترنت متصل و آموزش ببیند یک ضرورت است چراکه ذخیره بودن تصاویر شخصی و خانوادگی و اطلاعات مهم کاری والدین در این دستگاه‌ها با توجه به دسترسی کودکان، برای حفظ این اطلاعات محرمانه و خصوصی خطرناک است و در صورت غفلت دانش‌آموز احتمال به سرقت رفتن این اطلاعات و یا افشای ناخواسته آنها وجود دارد.
رسانه و اینترنت، از ملزومات زندگی امروزی است
مصطفی زارعی، کارشناس رسانه در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، اظهار می‌کند: رسانه و اینترنت از بابت اینکه خود به یکی از ملزومات زندگی تبدیل شده است، نقشی نظیر تغذیه دارد و تمام افراد به صورت روزانه برای ارتباطات اجتماعی، خانوادگی و کاری خود از آن استفاده می‌کنند، رسانه نمی‌تواند بی موضع باشد و هر پیام رسانه‌ای منتشر شده توسط یک رسانه، به‌طورقطع دارای اهدافی است که ممکن است آشکار یا پنهان باشند.
وی با بیان اینکه پیام‌های رسانه براساس فرهنگ یک جامعه، مثبت یا منفی تلقی می‌شود، می‌افزاید: به علت همه‌گیر و روزمره شدن رسانه در زندگی افراد، نمی‌توان گفت یک قشر سنی، بیشترین تاثیرپذیری را از رسانه دارند و هر پیام ارسالی از سمت رسانه، مخاطب مخصوص خود را دارد و پیام منتقل شده از طریق رسانه حائز اهمیت است، هنگامی که اعتبارزدایی از یک رسانه ملی صورت گیرد یا تناقض رفتاری و خبر وجود داشته باشد، اعتبار رسانه در نظر مخاطب، سلب شده و سایر رسانه‌ها با تولید پیام، جایگزین خلأ ایجاد شده برای مخاطب می‌شوند.
لزوم افزایش سرانه سواد رسانه‌ای و در دسترس بودن رسانه قابل اعتماد
این کارشناس رسانه با تاکید بر لزوم در دسترس بودن رسانه قابل اعتماد برای جامعه مخاطب و بازنگری برای پر کردن خلاءهای رسانه‌ای، ادامه می‌دهد: تأثیرگذاری رسانه شدت و ضعف خواهد داشت و نکته حائز اهمیت، زمان بروز شدت و ضعف تأثیرگذاری است، افراد جامعه از سنین پایین باید آموزش ببینند تا سرانه سواد رسانه‌ای افزایش یابد، چراکه با افزایش سواد رسانه‌ای، سوالاتی در ذهن شکل می‌گیرد که به کشف هدف تولید یک پیام، می‌انجامد و قبل از اثرگذاری پیام ارسالی، تحلیلی راجع به پیام به دست می‌آید.
شکستن همه مرزها؛ ویژگی بارز رسانه و اینترنت
علیرضا شریفی یزدی، جامعه‌شناس در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، درباره اهمیت وجود رسانه‌ها در جامعه امروزی، اظهار می‌کند: والدین امروزه به سه دسته تقسیم و شامل والدین درجه یک مانند پدر، مادر، خواهر و برادر، والدین درجه دو نظیر مربیان و معلمان و والدین درجه سه یعنی رسانه، می‌شوند و درواقع رسانه به عنوان یک والد درجه سه در تربیت افراد عمل می‌کند و تأثیر به‌سزایی در این زمینه دارد، رسانه مانند والدین در شکل‌گیری شخصیت و هویت فرد تأثیرگذار است.
وی می‌افزاید: رسانه در حقیقت به عنوان قدرتمندترین ابراز ارتباط سریع که ویژگی بارز آن، شکستن تمام مرزهای اجتماعی، قومیتی و جغرافیایی است، محسوب می‌شود و درحال‌حاضر شبکه‌های اجتماعی، بالاترین میزان نفوذ را در سراسر جهان به خود اختصاص داده است.
این جامعه‌شناس تصریح می‌کند: مدت زمانی است که در کشورهای توسعه‌یافته، مقوله سواد رسانه‌ای در دستور کار سیستم آموزشی قرار گرفته، درحالی‌که در برخی کشورهای در حال توسعه اقدامات چندانی در این خصوص انجام نشده است که به تبع آن، بخش زیادی از مردم جامعه سواد رسانه‌ای بالایی ندارند و میزان تأثیرپذیری منفی آنها از انواع رسانه، می‌تواند بیشتر از کشورهای توسعه‌یافته باشد.
جذابیت یک رسانه در پی انسداد نداشتن اطلاعات
وی با بیان اینکه مهمترین عامل درباره تحت تأثیر یک رسانه قرار گرفتن، جذابیت آن است، ادامه می‌دهد: رسانه‌های دیداری به شدت بر افراد تأثیرگذار است، به‌طوری‌که مغز انسان را منفعل می‌کند و ذهن در برابر رسانه‌های دیداری حالت اکتیو و فعالی ندارد؛ حالات مطرح شده به علت جذابیت نوع رسانه، میزان سواد رسانه‌ای و نبود چرخش آزاد اطلاعات رخ می‌دهد.
شریفی‌یزدی با بیان اینکه جذابیت یک رسانه منجر به راحت‌تر پذیرفته شدن پیام ارسالی می‌شود، می‌گوید: در برخی کشورهای جهان چرخش آزاد اطلاعات وجود ندارد و افراد درگیر انسداد اطلاعات هستند؛ این موضوع منجر به گرایش افراد به رسانه‌هایی می‌شود که احساس می‌کنند در آنها انسداد اطلاعات وجود ندارد و از نظر محتوایی جذاب‌تر است.
نبود قوانین جهت استفاده دانش‌آموز از فضای مجازی
مریم ژاله، رئیس اداره مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی اداره کل آموزش و پرورش استان اصفهان، نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، در خصوص تبعات حضور فرزندان در فضای مجازی به واسطه آموزش و کلاس‌های غیرحضوری آنها، اظهار می‌کند: با شیوع ویروس کرونا، فصل جدیدی در زندگی کودکان و نوجوانان به خصوص در حوزه آموزش رقم خورد و در پی تعطیلی مدارس ناشی از شرایط اپیدمی کرونا، متولیان تعلیم و تربیت به منظور جلوگیری از توقف و ایجاد خلل در آموزش، از طریق تولید محتوا در فضای مجازی موجب استمرار و تداوم امور درسی دانش‌آموزان شدند.
وی با بیان اینکه ورود به مدرسه مجازی برای تداوم فرآیند تعلیم و تربیت از همان ابتدا با مخالفت برخی خانواده‌ها روبه‌رو شد، می‌افزاید: به دلیل سطح پایین شناخت دانش‌آموزان و والدین نسبت به سواد رسانه‌ای این ورود باعث یک شوک در عرصه تعلیم و تربیت کشور و سبب افزایش نگرانی و تمایل نداشتن والدینی شد که فرزند آنها تا قبل از شیوع کرونا و غیرحضوری شدن آموزش مدارس به‌رغم تمکن مالی حق استفاده از گوشی همراه را نداشت.
رئیس اداره مشاوره و مراقبت در برابر آسیب‌های اجتماعی اداره کل آموزش و پرورش استان اصفهان تصریح می‌کند: اگر چه آموزش به روش مجازی دارای فایده‌هایی چون استفاده از روش‌های نوین آموزشی در زمان بحران است، اما مدیریت نداشتن والدین در کنترل و نظارت بر رفتار فرزند و غفلت از ارتقای سواد رسانه خود و فرزند، می‌تواند باعث تشدید چالش‌ها و آسیب‌های مدرسه مجازی شود.
وی با اشاره به اینکه چالش‌ها و آسیب‌های مدرسه مجازی را می‌توان در سه حیطه خانوادگی، فردی و تحصیلی بررسی کرد، ادامه می‌دهد: از مهمترین چالش‌ها و آسیب‌های خانوادگی می‌توان به کم مهارتی یا بی مهارتی والدین در مسائل مرتبط با فرآیند یاددهی و یادگیری به خصوص در دوره ابتدایی، ناتوانی در حل مشکلات عاطفی و رفتاری دانش آموزان ناشی از شرایط قرنطینه خانگی، سبک فرزندپروری نامناسب، کاهش یا نبود نظارت مادران شاغل، افزایش خشونت‌های خانگی ناشی از کاهش تعاملات اجتماعی و فشار روانی حاکم، کاهش سواد رسانه والدین، نبود قوانین و برنامه جهت استفاده دانش‌آموز از فضای مجازی، کمال‌گرایی و دخالت برخی والدین در امور آموزش آنلاین فرزندان نام برد.
ژاله می‌گوید: تشدید و افزایش مشکلات هیجانی و رفتاری دانش‌آموزان، استرس و اضطراب ناشی از وسایل ارتباطی محدود در خانواده‌های دارای چند دانش‌آموز، وابستگی دانش آموزان به فضای مجازی، پرسه زدن بیهوده و بی هدف در فضای مجازی، کاهش انگیزه تحصیلی، مشکلات و آسیب‌های جسمی روانی ناشی از کم تحرکی، تغییر در الگوی خواب و تغذیه نیز به عنوان مهمترین چالش‌ها و آسیب‌های فردی دانش‌آموزان در مدرسه مجازی است.
ایجاد فضای امن و سالم مجازی برای فرزندان؛ دغدغه این روزهای والدین
ایجاد فضای امن و سالم مجازی برای فرزندان، از دغدغه‌های این روزهای بسیاری از والدین است و حتی تعداد اندکی از والدین به دلیل غرق شدن در این فضا، فرزندان را نیز به مسیر نادرستی هدایت می‌کنند، حضور کودکان در فضای مجازی، جدا از آسیب‌های همراه، دارای مزایایی چون آگاهی‌بخشی و افزایش سواد عمومی، علمی و اجتماعی خواهد بود.
با وجود اینکه والدین و مربیان معتقدند نوجوانان در اینترنت وقت خود را به بطالت می‌گذرانند، برخی تحقیقات نشان می‌دهد که وبگردی، بازی‌های ویدئویی آنلاین و شبکه‌های اجتماعی، در رشد و پیشرفت نوجوانان تأثیر به‌سزایی دارد، نوجوانان در دنیای مجازی، مهارت‌های فنی و دانش لازم برای دنیای معاصر را یاد می‌گیرند و نحوه ارتباط و تعامل، ایجاد یک صفحه شخصی و ارسال لینک را می‌آموزند.
این مسائل ۱۰ سال پیش جزو مهارت‌های دست نیافتنی یا دشوار بود، اما جوانان امروزی به راحتی آنها را در فضای اینترنت یاد می‌گیرند، تحقیقات نشان می‌دهد که رسانه مدرن، بخش جدا نشدنی زندگی جوانان امروزی به شمار می‌رود و نگرانی و دغدغه بزرگ بسیاری از والدین در مورد فرزندان، مربوط به اوقاتی است که آنها در اینترنت سپری می‌کنند و می‌توان گفت بخشی از ترس والدین از فعالیت اجتماعی اینترنتی فرزندان، ناشی از بی‌اطلاعی و ناآگاهی آنها در مورد فضای اینترنت است.
برای کنترل فعالیت فرزندان در فضای مجازی چه کنیم؟
روش‌های مختلفی برای ایمن نگه داشتن کودکان هنگام حضور آنها در فضای مجازی وجود دارد و بی‌تردید، یکی از مؤثرترین روش‌ها در این زمینه آموزش آنها از سنین پایین و آشنایی و افزایش آگاهی کودکان درباره خطراتی است که امکان مواجه شدن با آنها در فضای مجازی وجود دارد که در این رابطه نرم‌افزارهایی نیز طراحی شده است که با روشی سرگرم کننده کودکان را در فضای مجازی کنترل می‌کند و آموزش‌های لازم را به آنها می‌دهد.
عده‌ای برای جلوگیری از آسیب‌هایی که فضای مجازی بر جوانان و نوجوانان دارد، منع استفاده از اینترنت را توصیه می‌کنند، اما به عقیده روانشناسان این روش اشتباه‌ترین گزینه در این خصوص است که می‌تواند به عاملی تحریک کننده در گرایش بیشتر فرزندان به استفاده از اینترنت شود.
ایجاد محدودیت باعث حساسیت بیشتر جوان و نوجوان می‌شود و برای کاهش آثار مخرب فضای مجازی باید طریقه استفاده درست از این ابزار را به آنها نشان داد، چراکه رفتار صحیح والدین و ارائه راهکارهایی جهت اصلاح رفتار کودکان، موجب راهنمایی و همراهی آنها می‌شود.
به طور کلی، تعیین بازه زمانی برای حضور در کلاس‌های آنلاین و فضای مجازی، حضور در کنار آنها حین استفاده از تلفن همراه و اینترنت، آموزش و آگاهی‌بخشی و محدود کردن دسترسی به برنامه‌ها و فضاهایی از جمله مرورگرها، می‌تواند نقش بسیار مهمی در کاهش و کنترل آسیب‌های جسمی داشته باشد و تخصیص یک مکان فیزیکی مناسب که دارای استانداردهای اساسی است، یکی از اولین پیش‌شرط‌های استفاده از تلفن همراه، تبلت یا کامپیوتر برای دانش‌آموزان است.
نظر شما