به گزارش خبرنگار ایمنا، سال‌ها پیش شورای عالی انقلاب فرهنگی به پیشنهاد شورای فرهنگ عمومی هجدهم تیرماه را روز ملی ادبیات کودک و نوجوان در کشور اعلام کرد. هجده تیرماه روزی است که مهدی آذر یزدی، نویسنده مطرح ایرانی و خالق اثرهای «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» و «قصه‌های تازه از کتاب‌های کهن»، دار فانی را وداع گفت و رهبر معظم انقلاب درباره او این‌طور گفتند که "من خودم را از جهت رسیدگی به فرزندانم، بخشی مدیون این مرد و کتاب این مرد می‌دانم. "
از آنجایی که دوران کودکی مهم‌ترین و مؤثرترین بخش زندگی هر فردی به شمار می‌رود و توجه ویژه به سلامت جسم و روح کودک تأثیر مستقیمی روی سلامت او در بزرگسالی دارد، لازم است از ابزار ادبیات نیز برای رشد فرهنگی، اجتماعی و از همه مهم‌تر سلامت روان کودک استفاده کرد؛ اما به نظر می‌رسد از این حوزه غفلت شده است و علاوه بر خلاهایی که در ادبیات کودک و نوجوان داریم، بخش اعظمی از بازار کتاب کشور را تولیدات کشورهای خارجی تسخیر کرده است و غربی‌ها با نمادها و اساطیر خود درحال جهت دادن رشد فرزندان ما به سوی هدف مطلوب خود هستند.
این قضیه تا حدی جدی شده است که رهبر معظم انقلاب در بازدید امسال خود از نمایشگاه کتاب و بخش کودک و نوجوان خطاب به مسئولان و نویسندگان این عرصه فرمودند: "روی مسئله کودکان هر میزان می‌توانید هم از لحاظ کمیت و هم از لحاظ کیفیت کار کنید تا بتوانید کودکان و نوجوانان را جذب کنید. هنوز داستان‌های خارجی مربوط به کودک بر مجموعه کارها غلبه دارد و این خیلی عیب بزرگی است.
همان‌طور که اشاره کردیم، علاوه بر تأثیر مهمی که کتاب و کتابخوانی بر فرهنگ نسل آینده دارد، می‌تواند در سلامت روان و روح آن‌ها نیز تأثیر بسزایی داشته باشد، براساس نظر کارشناسان بیشتر اختلالات روانی بزرگسالان ریشه در کودکی و نوجوانی فرد دارد و سرمایه‌گذاری روی این بخش از زندگی می‌تواند سلامت روانی نسل جامعه را تضمین کند.
ادبیات، ابزاری قدرتمند برای رشد و شکوفایی کودکان و نوجوانان
مصطفی شمس، کارشناس ارشد روانشناسی شخصیت و نویسنده کتاب فن بیان کودک و نوجوان در گفت‌وگو با خبرنگار، با بیان اینکه ادبیات یکی از راه‌های سرمایه‌گذاری و ابزاری قدرتمند برای رشد و شکوفایی کودکان و نوجوانان، این آینده‌سازان کشور است، اظهار می‌کند: هنگامی که ما انسان‌ها می‌خواهیم مفاهیم را یاد بگیریم، اگر آن‌ها را با یک اسطوره یا تصویرپردازی تلفیق و از استعاره‌ها استفاده کنیم، آسان‌تر و بهتر مفاهیم را به ذهن می‌سپاریم.
وی می‌افزاید: هرچه بتوانیم با کودک تصویری‌تر کار کنیم، مطالب را بهتر یاد می‌گیرد، به‌ویژه مفاهیم روانشناسی که پایه فلسفی دارد نیاز به تصویرسازی و تلفیق با اسطوره دارد. سبک یادگیری هر فردی متفاوت است و یکی با گوش دادن یاد می‌گیرد، یک نفر با دیدن و دیگری با کارهای عملی، برای هرکدام باید تولید متناسب با خودشان را داشت.
کارشناس ارشد روانشناسی شخصیت می‌گوید: ادبیات کودک و نوجوان شامل تمام تلاش و فعالیت‌های هنرمندانه‌ای است که در قالب کلام برای هدایت کودک به‌سوی رشد با زبان و شیوه‌ای مناسب و درخور فهم او صورت می‌گیرد و از اهداف آن، آشنا کردن کودکان با مسائل گوناگون زندگی، کشف استعدادهای ذهنی مختلف کودکان و نوجوانان است. ادبیات ابزاری قوی در انتقال مفاهیم، اطلاعات و در نهایت در تکوین شخصیت که در جهان‌بینی کودک تأثیر زیادی دارد و در واقع ساماندهی آرزوها و اهداف او است.
وی با بیان اینکه ادبیات کودک و نوجوان، فعالیت هوشمندانه‌ای است مانند مجسمه‌ساز، سبب شکل‌دهی پیکره شخصیت انسان‌ها از کودکی می‌شود و از آن‌ها، آدم می‌سازد، به رشد شخصیت و ابعاد روانی کودکان جهت می‌دهد و باعث شکوفایی بعدهای دیگر جسمانی و روانی کودکان خواهد شد، تصریح می‌کند: مسائل عاطفی و هیجانی یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین ابعاد در ادبیات کودکان است. کودکان در این سن گرایش زیادی به احساسات مثبت، محبت و هیجان توسط افراد دارند و از راه ادبیات چهره‌ها و نقش‌های مختلف اجتماع را می بینند و با نقش‌ها و روش‌هایی که باید در پیش بگیرند، آشنا می‌شوند.
شمس با اشاره به بعد اجتماعی ادبیات، بُعدی که به شیوه‌ای هم نوایی، کارگروهی را در کودکان ایجاد کند، می‌گوید: این بعد بحث در مورد مشارکت کودکان، ایجاد لذت از کارهای گروهی، تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی را مطرح می‌کند. مسئله بعدی، بُعد رفتاری ادبیات است. اینکه کودکان چگونه رفتارهای خود را کنترل، مهار و هدایت کنند. بحث خویشتن‌داری، جرئت‌مندی در رفتار، قاطعیت، مهارت‌های زندگی، همدلی و… که مستقیم با مهارت‌های رفتاری کودک در ارتباط است نیز لازم است در ادبیات کودکان مورد توجه قرار بگیرد.
وی با بیان اینکه اگر تمام شعر و داستان را صرفاً در قالب آموزشی به کودکان ارائه دهیم، بحث عاطفه مثبت، شادکامی و انرژی و… از بین می‌رود و اشعار کودکان تبدیل به اشعاری خشک به نام آموزش می‌شود، خاطرنشان می‌کند: کودک ما از طریق رسانه و محیط‌های آموزشی به اندازه کافی آموزش می‌بیند. در نتیجه گاهی لازم است بعضی از اشعار، صرفاً برای ایجاد لذت در کودکان باشد.
پرورش روحیه تخیلی با کتاب و کتابخوانی
کارشناس ارشد روانشناسی شخصیت گفت: یکی از مهم‌ترین اهداف و تأثیرات ادبیات بر روحیه کودکان، پرورش روحیه تخیلی، تصویرسازی ذهنی و روحیه ابتکار عمل در کودک است. تأثیر آموزش ادبیات بر هوش کلامی، هوش اجتماعی، آموزش مهارت‌های زندگی، تقویت حافظه دیداری و شنیداری کودک، تقویت توجه انتخابی و … بسیار زیاد است.
وی ادامه می‌دهد: هنر و فعالیت هنری، به دلیل وجه زیبایی‌شناسانه و درگیر کردن احساس و عواطف کودکان، بهترین ابزار تقویت حواس پنج‌گانه شناخت جهان برای آن‌ها است و امکاناتی گسترده برای تجربه‌هایی غنی‌تر و مفیدتر در اختیار آن‌ها قرار می‌دهد. ادبیات توانایی نگاه کردن به زندگی از دید دیگران به ما می‌دهد و از طریق سفری که با کلمات نگاشته‌شده تخیل خواننده را قوت می‌بخشد، ذهن را گسترش می‌دهد و افق‌های دور را می‌نمایاند و کمک می‌کند به واقعیت‌های مختلف زندگی توجه بیشتری داشته باشیم و بتوانیم با جامعه کنار بیاییم.
شمس با بیان اینکه ادبیات پنجره‌ای است برای نمایش تجربیات زندگی و داستان‌هایی که غم و شادی و انواع احساسات انسانی را در خود دارند، تصریح می‌کند: کلمات همیشه مهم‌ترین بخش زندگی ما هستند، چراکه ادبیات به‌واسطه واژه‌ها موجب تقویت روابط انسانی می‌شود. ادبیات به عنوان یک عامل سازنده شخصیت یا بازدارنده و پیشگیری از اختلالات فردی و اجتماعی می‌تواند مؤثر و راهگشا باشد.
وی هدف ادبیات کودکان را ساختن جامعه آینده‌نگر با تکیه بر تجربیات گذشته می‌داند و می‌افزاید: آماده شدن کودکان و نوجوانان برای شناختن، دوست داشتن و ساختن محیط از طریق ادبیات از اهداف آن است که به وسیله آن مسائل مختلف را می‌شناسند و راه‌های گوناگون روبرو شدن با آن‌ها را می‌بیند و تجربه می‌کند و در نتیجه این گسترش دید و تخیل، قدرت تفکر و سازندگی بیشتر به دست می‌آورند. شناساندن کودکان و نوجوانان به خود، ایجاد احترام به اصالت انسانی و میل به اعتلای مداوم می‌تواند انواع نیازهای روانی آن‌ها را بشکافد و بپروراند.
این نویسنده حوزه کودک و روانشناس می‌گوید: ادبیات، شباهت‌ها و اختلاف‌های مردم سایر نقاط جهان را نشان دهد و در کودکان قدرت تحمل و پذیرش اختلاف‌های ظاهری و تفاوت راه روشن زندگی و نظرگاه‌ها را ایجاد می‌کند، از این راه صلح و دوستی جایگزین کج‌نگری‌ها، اختلافات و خصومت‌ها می‌شود. کودکان آینده جامعه‌اند، هر چه ما در تنظیم ادبیات کودکان با دقت بیشتری رفتار کنیم و سعی داشته باشیم به اهداف ادبیات کودکان نزدیک شویم، بهتر می‌توانیم کودکانی را برای زندگی آینده آماده کنیم که اختلالات رفتاری و اجتماعی کمتری داشته باشند.
قصه‌هایی که کودک را به تعادل روحی و فردی می‌رساند
وی اظهار می‌کند: باید داستان‌های متناسب با نیازهای کودکان تنظیم شود تا آن‌ها را به تعادل روحی و رفتاری برساند، قصه نمی‌تواند جانشین زندگی شود، اما می‌تواند زندگی را پربارتر و شیرین‌تر کند؛ تکیه هوشمندانه ادبیات بر روابط متقابل، جرأت ابراز وجود، نقش مهارت‌های اجتماعی در پیشبرد اهداف فردی و اجتماعی و حتی مدیریت خانه و جامعه، بیانگر نزدیکی ادبیات با مسائل روانشناسی است و استفاده از آن در بالا بردن رشد اجتماعی و بهداشت روان نقش بسزایی دارد.
شمس با بیان اینکه رشد اجتماعی، بخش مهمی از رشد همه جانبه کودکان است، اضافه می‌کند: این جنبه از رشد، ارتباط نزدیکی با ادبیات کودکان دارد. بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که تقویت رفتارهای مثبت اجتماعی کودکان به‌صورت مستقیم از راه پند و اندرز میسر نمی‌شود، بلکه ارائه الگوهای مناسب در عمل یا از طریق شخصیت‌پردازی‌های جذاب در داستان‌ها، اشعار، سرگذشت‌ها و … در این زمینه تأثیرگذاری بیشتری دارد.
وی تصریح می‌کند: در دنیای رو به تحولی که در آن، ارتباط و توانایی برقراری ارتباط با دیگران نقش عمده‌ای در موفقیت افراد دارد، لازم است به نیازهای اجتماعی توجه بسیار شود. کودکان و نوجوانان درصورتی‌که بتوانند با بزرگسالان، همسالان خود، افراد غریبه، معلم و والدین ارتباط مناسب برقرار کنند، قادر خواهند بود بسیاری از نیازها و مشکلات خود را در زندگی برطرف کنند. به‌طور معمول این افراد در برخورد با دیگران از اعتمادبه‌نفس لازم برخوردارند و می‌دانند مشکلی را که در رابطه با دیگران یا در همکاری با دیگران دارند، چگونه حل کنند. داشتن فرصت کافی برای برخورد با دیگران به‌تدریج امکان شناخت شخصیت‌ها و توانایی برقراری ارتباط با شخصیت‌های مختلف را فراهم می‌کند؛ فرد می‌تواند به مشکلات شخصیتی خود نیز پی‌ببرد و در جهت اصلاح آن‌ها برآید.
کارشناس ارشد روانشناسی شخصیت می‌گوید: اعتماد به نفسی که در برخورد با دیگران به دست می‌آید، کلید اصلی حل بسیاری از مشکلات شخصیتی فرد و حل مشکلات دیگران است. مجموع این توانایی‌ها زیربنای یک زندگی اجتماعی سالم را فراهم می‌آورند. از جمله عواملی که در ساختن زندگی اجتماعی سالم و توانایی ارتباط با دیگران اثر دارند، مطالعه کتاب‌هایی است که توانایی برقراری ارتباط با دیگران و روحیهٔ همکاری و همیاری را در افراد تقویت کنند.
وی با تاکید بر نقش و کارکرد هنر و ادبیات در افزایش سلامت روان تصریح می‌کند: هنر و ادبیات به‌صورت خاص در کاهش افسردگی و راحت‌تر گذراندن سختی دوران پساکرونا تأثیر بسزایی دارد. تأثیر ادبیات در روان آدمی و روابط فردی و اجتماعی موردی است که نمی‌توان آن را انکار کرد، اما باید امروزه این مطلب را به صورت علمی مطرح کرد و در روانشناسی از آن بهره برد. لازم است که هنرمندان، نویسندگان، اساتید ادبیات و روانشناسان و جامعه‌شناسان دست به دست هم دهند تا از ادبیات در سطح وسیع‌تری برای اصلاح اختلالات فردی و اجتماعی استفاده کنند.
«ادبیات» کودک را در برابر اختلالات آینده واکسینه می‌کند
شمس خاطرنشان می‌کند: همیشه پیشگیری بهتر از درمان است. اگر ما در زمینه ادبیات برای گروه‌های سنی پایین برنامه‌ریزی کنیم، موفقیت بیشتر و بهتری به دست می‌آوریم، زیرا در هنگام کودکی، شخصیت فرد درحال شکل‌گیری است و با استفاده از قصه و شعر ادبیات کودکانه می‌توانیم قوانین اجتماعی، مهارت‌های زندگی مفاهیم اخلاقی و تربیتی را آموزش دهیم. آموزش غیرمستقیم که کودکان را در برابر اختلالات فردی و اجتماعی واکسینه می‌کند. پیشنهاد می‌کنم والدین هر هفته یا هر ماه یک کتاب کودک، برای فرزندانشان بخوانند، زیرا مهم‌ترین اثر آن، رشد دل‌بستگی بین کودک و والد است.
نظر شما