دسترسی به مواد اولیه با کمک «شیمی تجزیه»

به گزارش خبرنگار ایمنا، علم شیمی جزو رشته‌هایی به‌شمار می‌رود که از تاریخچه عمیقی برخوردار است و به همراه فیزیک و زیست‌شناسی جزو قدیمی‌ترین رشته‌های جهان و علوم مادر محسوب می‌شود. پس از گذشت دوره‌ای لازم شد که رشته‌های مادر به گرایش‌های مختلفی تقسیم شود و در عمل زیرشاخه‌های جزئی‌تر به رشته‌های اصلی همچون شیمی اضافه شد. از جمله گرایش‌هایی که به علم شیمی اضافه شد، می‌توان به شیمی آلی، معدنی، فیزیک و تجزیه اشاره کرد؛ البته امروزه نیز زیرشاخه‌های دیگری از جمله فیتوشیمی، نانوشیمی، بیوشیمی، شیمی محیط زیست و مهندسی به رشته شیمی اضافه شده است.

امروزه علم شیمی از گرایش‌ها و شاخه‌های متعددی برخوردار است که یکی از آن‌ها شیمی تجزیه است. این دانش از محبوب‌ترین و شناخته‌شده‌ترین گرایش‌های علم شیمی محسوب می‌شود که کاربردهای بسیاری در علوم مختلف دارد. برای شناخت بیشتر علم شیمی تجزیه، بررسی کاربردها، دروس، نحوه شکل‌گیری و بازار کار این رشته در ایران با حمیدرضا یوسفی، دکترای شیمی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

شیمی تجزیه چیست؟

به طور کلی علم شیمی از گرایش‌ها و زیرشاخه‌های بسیار متعددی تشکیل شده است که در بین آن‌ها شاخه شیمی تجزیه قدمت بسیاری دارد. تجزیه که یکی از شاخه‌های اصلی علم شیمی محسوب می‌شود، جزو مهم‌ترین و کاربردی‌ترین رشته‌های تحصیلی است که در بین تمام مردم شناخته شده است.

گرایش شیمی تجزیه در چه مقطعی تدریس می‌شود؟

دانشجویان برای تحصیل در گرایش شیمی تجزیه باید از مقطع فوق لیسانس به بالا گرایش تجزیه را انتخاب کنند. البته دانشجویان رشته شیمی در مقطع لیسانس نیز به صورت جزئی با گرایش‌های مختلف این دانش از جمله شیمی تجزیه آشنا می‌شوند، اما از مقطع فوق لیسانس تا دکتری اگر این رشته را انتخاب کنند، به صورت تخصصی آن را فرامی‌گیرند.

علم شیمی تجزیه چگونه شکل گرفت؟

اگر بخواهیم در رابطه با نحوه شکل‌گیری علم شیمی تجزیه صحبت کنیم، باید ابتدا واکنش‌ها را بشناسیم. از ابتدای دوران تحصیل زمانی که واکنش‌ها را می‌شناسیم، یاد می‌گیریم که دو نوع واکنش شیمیایی و فیزیکی وجود دارد.

اگر بخواهیم واکنش‌های شیمیایی را دسته‌بندی کنیم با پنج کلیدواژه مهم مواجه می‌شویم که شامل سنتز، تجزیه، واکنش‌های جابه‌جایی یک‌گانه، واکنش جابه‌جایی دوگانه و سوختن می‌شود. به طور کلی این پنج کلیدواژه واکنش‌های شیمیایی را تشکیل می‌دهند و دنیا براساس این واکنش‌ها پایه‌گذاری شده است.

شیمی تجزیه به کدام یک از واکنش‌های شیمیایی می‌پردازد؟

در بین واکنش‌های شیمیایی به دو کلیدواژه مهم سنتز و تجزیه می‌رسیم؛ واژه سنتز معمولاً به علم شیمی آلی ارتباط دارد، اما تجزیه فرآیندی است که در شیمی تجزیه مورد بررسی قرار می‌گیرد. در شیمی تجزیه دسترسی به مواد اولیه نداریم و محصول نهایی را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

درواقع با کمک علم شیمی تجزیه می‌توانیم از محصول نهایی به مواد اولیه دست پیدا کنیم. در زندگی روزمره همواره با واژه تجزیه سروکار داریم؛ به طور مثال تجزیه غذا و مواد مختلف در زمین جزو مواردی است که در علم شیمی تجزیه مطرح می‌شود.

تفاوت علم شیمی آلی با شیمی تجزیه چیست؟

در علم شیمی تجزیه با محصول نهایی مواجه هستیم، اما افرادی که در شیمی آلی تحصیل می‌کنند مواد اولیه را مورد بررسی قرار می‌دهند و تلاش دارند با ترکیب این مواد به محصول نهایی دست پیدا کنند. درواقع سنتز و تجزیه که جزو دسته‌بندی‌های اصلی واکنش‌های شیمیایی به‌شمار می‌رود، دو علم مختلف شیمی آلی و تجزیه را شکل می‌دهند.

افرادی که در علم شیمی تجزیه تحصیل می‌کنند با چه مباحثی در ارتباط هستند؟

افرادی که در گرایش شیمی تجزیه به صورت تخصصی شروع به تحصیل می‌کنند، باید بدانند که با محصولات و تولیدات کارشناسان مواجه می‌شوند. درواقع این افراد محصولاتی را در اختیار دارند که توسط کارشناسان رشته‌های دیگر ساخته و سنتز شده است. با این وجود در برخی از مواقع ممکن است کارشناسان شیمی تجزیه در فرآیند تولید نیز فعالیت کنند، اما بیشترین عملکرد این افراد در کار با دستگاه‌های اثبات‌کننده مشاهده می‌شود.

دستگاه‌های اثبات‌کننده چیست؟

به طور کلی دستگاه‌شناسی یکی از مباحث تخصصی شیمی‌تجزیه به‌شمار می‌رود و عملاً قلب تپنده این دانش دستگاه‌شناسی است. اگر فارغ‌التحصیلان این رشته می‌خواهند وارد بازار کار شوند و درآمد مطلوبی کسب کنند، ابتدا باید شناخت کاملی نسبت به علم دستگاه‌شناسی داشته باشند و دانش خود را در این حوزه ارتقا دهند.

در این حوزه دستگاه‌های بسیاری مورد استفاده قرار می‌گیرد که از جمله آن‌ها می‌توان به XRD، GC، NMR، HPLC اشاره کرد. این دستگاه‌ها از کاربرد بسیاری برخوردار هستند و در ایران نیز بسیار مورد توجه قرار دارند.

بازار کار رشته شیمی تجزیه در ایران چگونه است؟

بسیاری از فارغ‌التحصیلان این رشته می‌توانند متصدی دستگاه‌های این حوزه باشند. درواقع این افراد می‌توانند با استفاده از علمی که در حوزه دستگاه‌شناسی کسب کرده‌اند نمونه‌ها و تولیدات کارخانه‌های دیگر را مورد بررسی قرار دهند، اثبات و شناسایی کنند؛ به طور کلی یکی از حوزه‌های پردرآمد و پرطرفدار این رشته کار با دستگاه‌های اثباتی است.