به گزارش خبرنگار ایمنا، علم شیمی در بهره‌برداری از مواد طبیعی نقش ویژه‌ای دارد و این دانش به استفاده هرچه بهینه‌تر از محیط‌زیست کمک بسیاری می‌کند. پژوهشگران فعال در علم شیمی همواره به دنبال راه‌هایی برای یافتن مواد طبیعی مفید هستند و تلاش می‌کنند از ساختارهای موجود در گیاهان مختلف برای بهبود حیات بشر کمک بگیرند. در این راستا شاخه‌ای در علم شیمی شکل گرفته که تحت عنوان فیتوشیمی شناخته می‌شود.
فیتوشیمی یا شیمی گیاه Phytochemistry دانش بررسی و مطالعه ترکیبات شیمیایی گیاهی است. به بیان دیگر می‌توان گفت این علم شاخه‌ای از شیمی است که موضوع آن، مطالعه ترکیبات شیمیایی گیاهان است که از جمله آنها، متابولیت‌های ثانویه گیاهی است. این شاخه علمی در طول قرون متمادی نقشی اساسی در صنایع داشته است.
برای بررسی بیشتر نقش علم شیمی در بهره‌برداری و استفاده بهتر از مواد طبیعی و شناخت بیشتر زیرشاخه‌های مرتبط با این حوزه از جمله فیتوشیمی با حمیدرضا یوسفی، دکترای شیمی آلی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
علم شیمی چه نقشی در بهره‌برداری از مواد طبیعی دارد؟
به طور کلی در حوزه بهره‌برداری از مواد طبیعی، شاخه‌ای در علم شیمی وجود دارد که تحت عنوان فیتوشیمی شناخته می‌شود، درواقع فیتوشیمی به مباحث تخصصی مرتبط با گیاهان و منابع طبیعی می‌پردازد.
آیا فیتوشیمی جزو گرایش‌های علم شیمی است؟
زمانی که قصد داریم علم شیمی را مورد بررسی قرار دهیم باید بدانیم که این دانش به چند شاخه اصلی شامل شیمی آلی، تجزیه، فیزیک و معدنی تقسیم‌بندی می‌شود، اما امروزه علاوه بر شاخه‌های اصلی مباحث جدیدی به علم شیمی اضافه شده و گرایش‌های جدیدی در این دانش به‌وجود آورده که یکی از مهم‌ترین آنها فیتوشیمی است.
فیتوشیمی به چه مسائلی می‌پردازد؟
به طور کلی فیتوشیمی علم گیاه‌شناسی است و به بررسی ساختار گیاهان می‌پردازد. درواقع فیتوشیمی به دنبال موضوعاتی است که می‌تواند به جامعه کمک کند و با همین هدف ساختار گیاهان را مورد بررسی قرار می‌دهد، به طور مثال مبحثی تحت عنوان «آلکالوئید» در علم شیمی وجود دارد که نوعی ساختار طبیعی است و در برخی از گیاهان وجود دارد. تاکنون بیش از چهار هزار نمونه مختلف از آلکالوئید شناسایی شده است و هر سال به تعداد آنها اضافه می‌شود.
چرا آلکالوئید مورد توجه فیتوشیمی قرار گرفته است؟
علم فیتوشیمی درواقع قصد دارد که درون گیاهان را نگاه کند و ساختارهای موجود در آن را مورد بررسی قرار دهد، همچنین در علم فیتوشیمی راه‌های مختلفی برای نحوه شناسایی و استخراج ساختارهای مفید وجود دارد. به طور کلی در بعضی از گیاهان مانند نعناع و در میوه‌هایی مانند گریپ‌فروت و پرتغال ماده موثره‌هایی وجود دارد که گاهی تحت عنوان مواد فعال نیز شناخته می‌شود، این مواد ممکن است در پوست، گوشت و یا هسته میوه‌ها وجود داشته‌باشد و بسیار مورد توجه علم فیتوشیمی قرار می‌گیرد.
چه ماده موثره‌هایی در گیاهان و میوه‌های مختلف وجود دارد؟
از جمله ماده موثره‌هایی که امروزه مورد توجه قرار گرفته می‌توان به ماده فعال نعنا اشاره کرد؛ این ماده تحت عنوان «منتول» شناخته می‌شود و در تولید قرص نعنا از آن استفاده می‌شود. گریپ‌فروت نیز یکی از میوه‌هایی است که در پوسته، گوشته و هسته آن مواد فعالی قرار دارد و از جمله آنها می‌توان به پکتین و لیکوپن اشاره کرد. وجود این مواد در گریپ‌فروت بسیار حائز اهمیت است.
گوجه نیز به دلیل برخورداری از لیکوپن بسیار حائز اهمیت است، زیرا این ماده خاصیت ضد سرطانی دارد. به طور کلی میوه‌های قرمز رنگ از لیکوپن برخوردار است. در فلفل نیز کپسایسین مشاهده می‌شود و علاوه بر این موارد هزاران نوع ماده مؤثره در دنیا شناسایی شده است و مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آیا در علم فیتوشیمی تنها استخراج مواد مؤثره مورد توجه قرار می‌گیرد؟
خیر، یکی از نکات حائز اهمیت پیرامون علم فیتوشیمی این است که تنها استخراج مواد مؤثره از میوه، سبزیجات و گیاهان کافی نیست بلکه امروزه از مواد استخراج‌شده هزاران محصول متنوع طراحی می‌شود. ماده‌های مؤثره گیاهان معمولاً خاصیت آنتی‌اکسیدانی دارند و با کمک آنها می‌توان آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی به اشکال مختلفی تولید کرد.
چه استارتاپ‌هایی برای استفاده منابع طبیعی وجود دارد؟
امروزه استفاده از مواد طبیعی و ماده‌های فعال زیستی بسیار مورد توجه استارتاپ‌های نوین قرار گرفته است. علاوه بر آنتی‌اکسیدان‌ها ماده‌های فعال زیستی مانند کپسایسین فلفل، کورکومین زردچوبه و لیکوپن گوجه در علم نانوتکنولوژی نیز بسیار مورد توجه قرار گرفته است. درواقع حضور ماده‌های فعال استخراج شده از گیاهان در علم نانو مواد جزو مباحث نوین دنیا به‌شمار می‌رود و امروزه بسیار مورد توجه پژوهشگران این حوزه قرار گرفته همچنین مقالات بسیاری در دنیا پیرامون استفاده از این مواد در حوزه نانوتکنولوژی ارائه شده است.
سخن آخر...
امروزه استفاده از مواد موثره در نانوتکنولوژی بسیار مورد توجه قرار گرفته است و به پژوهشگران و علاقه‌مندان ایرانی نیز پیشنهاد می‌شود که پیرامون این مسائل بسیار فعالیت کنند زیرا ایران کشوری است که از منابع بسیار زیادی برخوردار است. با استفاده از علم فیتوشیمی می‌توان از پوست سبز گردو یا پوسته‌های دورریز باقالا که بسیار بی‌ارزش محسوب می‌شود، می‌توان استفاده کرد.
نظر شما