به گزارش خبرنگار ایمنا و براساس یادداشتی از حسین فتحی‌اکبری، دانش‌آموخته مطالعات شهری، تهران مرکز ایران یکی از شهرهای بسیار سریع دنیا است. برای اثبات این جمله می‌توانیم شواهد فراوانی از مناسبات مدرن شهری ارائه کنیم تا با افتخار، اسم پایتخت را در کنار شهرهای معتبر، بزرگ و پرسرعتی همچون نیویورک و لندن و توکیو بنشانیم.
به هر حال تهران امروز یکی از کلان‌شهرهای بسیار مهم و تأثیرگذار در مقیاس منطقه‌ای و چه بسا جهانی است. حجم و دامنه مناسبات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی که در این شهر جریان دارد، آن‌قدر است که تهران در میان شهرهای هم‌ترازش در غرب آسیا، در صدر توجهات قرار بگیرد.
همین توجهات جهانی است که موجب می‌شود مناسبات شهری در اینجا با شتابی هماهنگ با مناسبات سریع جهانی، سرعت بگیرد. طبیعی است که تهران از همه شهرهای دیگر دور و اطرافش شلوغ‌تر باشد و حرکت‌های سیال شهری با سرعتی سرسام‌آور در آن جریان داشته باشد.
نه جای شگفتی است و نه جای شکایت، اگر صبح‌ها و غروب‌ها، خیابان‌ها و بزرگراه‌های این شهر همانند همه کلان‌شهرهای مهم جهان، شلوغ و پرترافیک شود؛ این خصلت تمام شهرهای بزرگ است، همانند پاریس یا لندن.
همین آمدوشدها شهرهای ما را به کلان‌شهرهای سخت، سریع و ناگزیر تبدیل کرده است، اما تهران سریع، تفاوتی مختصر با سایر شهرهای بزرگ دارد. سرعت نه تنها مناسبات سیال شهری، بلکه بقیه چیزها را هم که قاعدتاً باید سخت باشد، دربرمی‌گیرد. کمتر جایی را ممکن است در عالم پیدا کرد که تحولات آن همانند شهر تهران، بزرگ، عجیب، سریع و بنیادین باشد.
تعارفات احساسی را کنار بگذاریم، عمر شهر تهران درواقع بیش از ۱۵۰ سال نیست؛ اما طی این یک قرن‌ونیم، این شهر بارها چهره عوض کرده است، طی این مدت چندین نظام سیاسی، اِسماً و رسماً تغییر کرده‌اند، دست‌کم دو انقلاب اجتماعی و سیاسی در تهران به وقوع پیوسته و تحولات اجتماعی بسیاری از سرِ این شهر و شهروندانش گذشته است.
ساختار اجتماعی تهران، نه طی ۱۵۰ سال بلکه در بازه‌های کوتاه‌تر نیز تغییراتی بزرگ را از سر گذرانده است؛ تنها جمعیت این شهر طی کمتر از ۵۰ سال حدوداً بیش از سه برابر شده، حالا بماند تحولاتی که ساختار طبقاتی جامعه شهری تهران را دچار به هم ریختگی کرده است، به نحوی که می‌توان گفت ساختار اجتماعی ایران در دوره معاصر به شکلی غیرطبیعی سیال بوده و مدام دچار تغییرات و تحولات سریع و شدید بوده است.
نه تنها باطن شهر، بلکه ظاهر تهران نیز به شکلی باورنکردنی دچار تغییر و تحول بوده است، تقریباً به غیر از ارتفاعات بالادستی توچال که هنوز زورمان به آن نرسیده، چیزی در این شهر نمانده است که دچار تغییر جزئی یا کلی نشده باشد. چهره تهران، بیشتر و سریع‌تر از هر شهر دیگری در این کره خاکی تغییر کرده است و می‌کند. تهران امروز به هیچ وجه شبیه تهران دیروز نیست و تهران دیروز شباهتی به تهران پَریروز ندارد.
میان انگلیسی‌ها معروف است که اگر شکسپیر همین الان سر از گور بلند کند، می‌تواند راه خانه‌ای را در لندنِ امروز پیدا کند، اما برای ما شکسپیر که سهل است، کافی است خودمان را در محله ۱۰ سال پیش رها کنند و بگویند که راه خانه سابق خود را پیدا کن! محتمل‌ترین اتفاق، درمانده شدن است، چراکه محله امروز تقریباً هیچ نسبتی با محله دیروز ندارد. قطعاً بیش از نیمی از ساکنان قدیمی محله عوض شده‌اند، در این خصوص اطلاعی از آمار دقیق ندارم؛ اما فکر می‌کنم تهران از نظر جابه‌جایی مردم از این محله به آن یکی، در تمام دنیا رکورددار باشد.
همه خانه‌ها طی این مدت، دست‌کم یک بار کوبیده و از نو ساخته شده است، البته اگر کل کوچه و محله را به طور کلی دست نزده باشند، اسمش را که بعید نیست عوض کرده باشند؛ رسمش را هم. طی این سال‌ها چندین اتوبان تازه‌ساز را با سلام و صلوات از دل محله‌های قدیمی رد کرده‌اند، بی اعتنا به اینکه این بزرگراه‌ها، محله‌ها و شکل شهر را از اساس تغییر می‌دهد.
نظر شما