محمدرضا رضایی در گفت و گو با خبرنگار ایمنا، اظهار کرد: افزایش سریع شهرنشینی بدون رشد و توسعه شاخص‌های اقتصادی و اجتماعی لازمه شهرنشینی پایدار شهرها را با مشکلات و معضلات متعددی مواجه کرده است.
این دانش آموخته دوره دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه تربیت مدرس تهران افزود: یکی از این معضلات، ظهور محله حاشیه‌نشین در اطراف شهرهای بزرگ است؛ این مجموعه‌ها به دلیل استقرار تعداد زیادی از شهروندان درون خود و به دلیل عدم برخورداری مناسب از خدمات شهری وضعیت نامطلوب و کیفیت پایین زندگی یکی از چالش‌های اساسی شهرنشینی پایدار به حساب می‌آید.
تهدیدی برای حیات شهر
وی تصریح کرد: محلات حاشیه‌نشین قابلیت بالایی برای بروز انواع آسیب‌ها و مسائل اجتماعی دارد و در صورت بی‌توجهی می‌تواند حیات یک شهر را نیز تهدید کند.
عضو هیئت علمی دانشگاه یزد با بیان اینکه تحولات نشأت گرفته از ظهور جوامع مدرن که با رشد سریع شهرنشینی همراه بوده است به الگویی از شهری شدن در قالب پیدایش حاشیه‌ها منجر شده است، ادامه داد: هرچند پیشینه حاشیه‌نشینی به ازای عمر شهرنشینی است، این عوامل سبب هجوم مهاجران و تازه واردان به نقاط شهری و پیشی گرفتن رشد سکنه نقاط شهری بر رشد امکانات و فرصت‌ها و در نتیجه انفجار شهری در جهان شد و بخشی از این جمعیت شهری نتوانستند استانداردهای لازم برای زندگی شهری را تأمین کنند.
وی گفت: این گروه با توجه به عدم تخصص و شغل و درآمد نامناسب، توانایی سکونت در متن شهر را نداشته و با هجوم به حومه‌ها زمینه گسترش حاشیه‌نشینی را فراهم و آن را معضلی برای همه شهرهای جهان تبدیل کردند؛ به طوری که در کشورهای در حال توسعه ۵۰ درصد جمعیت شهری در آلونک‌ها و مناطق حاشیه‌نشین زندگی می‌کنند که در بعضی از شهرها این نسبت تا ۸۰ درصد نیز افزایش می‌یابد.
رضایی با بیان اینکه با توسعه شهری و افزایش جمعیت شهرهای بزرگ جهان سوم مناطق آلونک‌نشین و حاشیه‌نشین نیز به سرعت گسترش می‌یابد، اظهار کرد: شکل‌گیری این پدیده مسائل متعددی را با خود به همراه دارد که فرد محدود به مناطق حاشیه نشین می‌شود و حتی شکل یک شهر را متأثر می‌سازد به طوری که پیامد آن بروز انواع ناهنجاری‌ها در زمینه شهرنشینی است.
وی تصریح کرد: اشتغال افراد حاشیه‌نشین در مشاغل غیررسمی و کاذب، وجود ساخت و غیرمجاز، عدم توانایی شهرداری‌ها برای ارائه خدمات مناسب در این مناطق، آلودگی محیط زیست، اثرات نامطلوب فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی این مناطق بر کل سیستم شهری، افزایش جرم و انحرافات در این مناطق از جمله آثار مخرب و مضر حاشیه‌نشینی چه بر روی ساکنان مناطق و چه بر روی دیگر افراد ساکن آن ساکن در شهرهای بزرگ است.
این دانش آموخته دوره دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه تربیت مدرس تهران ادامه داد: با وجود این مسائل هم اکنون شاهد شکل‌گیری هرچه بیشتر این مناطق در شهرهای بزرگ کشور از جمله اصفهان هستیم.
وی با بیان اینکه در نیم قرن اخیر در ایران به دلایل متعددی مانند مهاجرت عظیم، بلایای طبیعی و حوادث اجتماعی و سیاسی، ساختارهای اقتصادی و نارسایی‌های نظام برنامه‌ریزی و مدیریت شهری، رشد شهرنشینی شتابان، ناهمگون و بدون برنامه‌ریزی منسجمی آغاز و ادامه یافته است، گفت: به دنبال آن شهرها توانایی ایجاد امکانات و خدمات برای این خیل جمعیت را نداشته و سکونتگاههای نامتعارف حاشیه‌نشینان در شهرها ایجاد شده است.
رضایی افزود: اگرچه این پدیده در کشورهای جهان به طور بسیار متفاوت از یکدیگر نمود پیدا کرده است، اما ویژگی مشترک و مشخصه ساکنان این مناطق اغلب افراد مهاجر کم درآمد و فقیر هستند که آنان فقر خود را به شهر آورده و با پس زده شدن از محیط شهر به تدریج در حاشیه شهرها و سکونتگاههای نامتعارف آن کشانده نشده‌اند.
وی تاکید کرد: سکونتگاههای غیررسمی بخشی از بافت‌های شهری هستند که عمدتاً مهاجران روستایی و تهیدستان شهری را در خود جای داده و بدون مجوز و خارج از برنامه‌ریزی طرح های جامع و تفصیلی در درون و خارج از محدوده قانونی شهرها به صورت خودرو به وجود آمده‌اند.
عضو هیئت علمی دانشگاه یزد با بیان اینکه مسائل شهری متعددی همچون کمبود تأسیسات زیربنایی از جمله شبکه‌های ارتباطی مناسب، سیستم تخلیه فاضلاب شهری، مرکز بهداشت و مراکز آموزشی و … از یک‌سو و وجود مشاغل غیررسمی شیوع بیماری‌ها جرم و جنایت و جدایی‌گزینی از شرایط متعارف شهری، از بارزترین ویژگی‌های مناطق حاشیه نشین است که با سیمایی نامتعارف و ناهنجار به شکل جزیره‌های فقر در شهر حال نمایان شده است، گفت: با گسترش شهرها و تبدیل آنها به کلانشهرها لزوم کنترل وضعیت حاشیه‌نشینی و جلوگیری از گسترش آن بیش از پیش احساس می‌شود، به طوری که بدون بررسی و شناخت عوامل دخیل در ایجاد و گسترش این پدیده نمی‌توان به اصلاح آن دست زد و یا راهکاری ارائه داد.
ارائه راهکاری برای نقاط حاشیه نشین
وی اظهار کرد: اسکان غیر رسمی به عنوان یک چالش عمده اجتماعی اقتصادی سیاسی دامن‌گیر بسیاری از شهرهای جهان به ویژه کلانشهرهای کشورهای در حال توسعه شده است که در برخورد با این پدیده باید از یکجا نگری پرهیز و در سطوح کلان و خرد مداوا و پیشگیری کرد.
رضایی با اشاره به راهکارهای پیشنهادی برای نقاط حاشیه‌نشین شهرها، گفت: بهبود بخشیدن به وضعیت تأسیسات زیرساختی و تأمین امنیت اقامت و به رسمیت شناختن حق سکونت برای ایجاد حس مالکیت جهت بهسازی در سطح محله حاشیه‌نشین همچنین نظارت بیشتر شهرداری‌ها و ایجاد حس همکاری جمعی برای مشارکت در بهداشت محیط بمنظور کاهش خطرات زیست محیطی، ایجاد فضاهای باز عمومی برای تقویت سرمایه اجتماعی ساکنان، تشکیل اجتماعات محلی و سازمان‌های غیردولتی در محله‌های حاشیه‌نشین، برنامه‌ریزی اجتماعی و فرهنگی دراز مدت و کوتاه مدت توسط مسئولان و برنامه‌ریزان ذی‌ربط و زمینه‌سازی و تشویق بخش خصوصی و عمومی در عرضه مساکن ارزان قیمت در مناطق حاشیه نشین از جمله این راهکارها است.
وی با بیان اینکه در سطح کلان باید دلیل عمده مهاجرت مردم به شهر را جست و جو کرد، افزود: تدوین استراتژی بلندمدت درون‌زایی منطقه و تغییر بنیادی اقتصاد منطقه خصوصاً گرایش به تولید و حذف واسطه‌گری شهری و اصلاح الگوی مصرف در منطقه ارتقا سطح کیفیت زندگی و جلوگیری از تمرکز صنایع و کارخانجات و سازمان‌های دولتی با اجرای سیاست عدم تمرکز در شهرهای بزرگ تشویق و ترغیب ساکنان روستاها و شهرهای کوچک به صنایع دستی و تأمین حداقل مطلوب اشتغال از دیگر پیشنهادهای مطرح به شمار می‌آید.
نظر شما