«رادیکال‌های آزاد» معضلی فراموش‌شده در جوامع صنعتی

به گزارش خبرنگار ایمنا، رادیکال‌های آزاد که تحت عنوان Free radicals نیز شناخته می‌شوند امروزه به موضوعی چالشی و بسیار حائز اهمیت تبدیل شده است؛ درواقع رادیکال‌های آزاد داخل بدن انسان شکل می‌گیرد و در زمانی که این عناصر رادیکال‌های خود را از دست می‌دهند به سلول سالم حمله کرده و سپس آن را دچار استرس اکسیداتیو می‌کنند. عوامل متعددی در ایجاد رادیکال‌های آزاد نقش دارند؛ افزایش بیش از حد آلودگی شهرهای صنعتی، انتشار پرتوهای رادیواکتیو و تشعشعات آن‌ها، استفاده از غذاهای چرب و مصرف دخانیات تأثیر به‌سزایی در شکل‌گیری رادیکال‌های آزاد دارند.

پیری سلول یا همان استرس اکسیداتیو هنگامی در بدن رخ می‌دهد که DNA آسیب ببیند. DNA تحت شرایط خاصی مورد آسیب قرار می‌گیرد؛ هنگامی که شخص بیش از حد در معرض نور خورشید باشد، دخانیات مصرف کند، استرس داشته‌باشد و با اشعه‌های رادیو اکتیو در تماس باشد مستقیماً دچار پیری سلول می‌شود. درواقع عامل اصلی که موجب آسیب‌رسانی به سلول‌ها و DNA می‌شود، رادیکال‌های آزاد است. نیتروژن و اکسیژن جفت نشده همان رادیکال‌های آزاد محسوب می‌شود که برای جبران مقدار کمبود خود به سلول حمله کرده و الکترون مورد نیاز خود را دریافت می‌کند.

در این میان مبحثی تحت عنوان آنتی‌اکسیدان مطرح می‌شود که می‌تواند بدن را از ایجاد استرس اکسیداتیو نجات دهد و از آن‌جایی که یکی از دلایل مهم ایجاد بیماری‌های صعب‌العلاج، همین استرس اکسیداتیو است، پیشگیری از آن بسیار اهمیت دارد. برای شناخت بیشتر رادیکال‌های آزاد و بررسی عوامل تأثیرگذار در تشدید آن با حمیدرضا یوسفی، دکترای شیمی آلی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

اهمیت رادیکال‌های آزاد در جامعه کنونی چیست؟

مبحث رادیکال‌های آزاد امروزه به موضوعی چالشی و بسیار حائز اهمیت برای جوامع مختلف تبدیل شده، همچنین ایجاد این رادیکال‌ها زنگ خطر را برای جوامع صنعتی به‌صدا در آورده است.

رادیکال‌های آزاد چگونه شکل می‌گیرند؟

رادیکال‌های آزاد که تحت عنوان Free radicals شناخته می‌شوند، زمانی شکل می‌گیرند که نیتروژن یا اکسیژن جفت نشده در داخل سلول تشکیل شود. در این هنگام رادیکال آزاد ایجاد شده و حمله خود را به سلول سالم آغاز می‌کند.

چه عواملی در ایجاد رادیکال‌های آزاد تأثیر دارد؟

عوامل متعددی در ایجاد رادیکال‌های آزاد یا همان نیتروژن و اکسیژن جفت نشده نقش دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به افزایش بیش از حد آلودگی شهرهای صنعتی، انتشار پرتوهای رادیواکتیو و تشعشعات آن‌ها، استفاده از غذاهای چرب و مصرف دخانیات اشاره کرد.

یکی از مهم‌ترین اتفاقاتی که در تولید و تشدید رادیکال‌های آزاد نقش بسیار مهمی داشته است، حادثه چرنوبیل بود؛ درواقع طی این حادثه پرتوهای رادیواکتیو تأثیرات بسیار شدیدی ایجاد کرد که تا چند نسل صدمات وارد شده به DNA قابل مشاهده بود. اکنون نیز معضلات ناشی از حادثه چرنوبیل منجر به برخی مشکلات ژنتیکی شده است.

تأثیر رادیکال‌های آزاد در بدن چیست؟

به‌طور کلی رادیکال‌های آزاد داخل بدن انسان شکل می‌گیرد و در زمانی که عناصر رادیکال‌های خود را از دست می‌دهند، به سلول سالم حمله کرده و سپس آن را دچار استرس اکسیداتیو می‌کنند؛ این فرآیند در نهایت منجر به پیری سلول خواهد شد که اکثر تومورها و غده‌ای سرطانی نیز طی همین فرآیند شکل می‌گیرند.

در بدن چه عواملی از توزیع رادیکال‌های آزاد جلوگیری می‌کند؟

یکی از موارد بسیار حائز اهمیت سدهای دفاعی است که در بدن انسان‌ها وجود دارد و از تشدید این مشکل جلوگیری می‌کند. نخستین سد دفاعی بدن مرگ سازمان‌دهی شده سلول‌ها است؛ درواقع طی این فرآیند سلول زمانی که احساس خطر می‌کند، خود را از بین می‌برد، پس از این مرحله سد دفاعی دوم یعنی گلبول‌های سفید بدن مورد توجه قرار می‌گیرند که در زمان مورد نیاز شروع به فعالیت کرده و سلول را از صدمات احتمالی نجات می‌دهد.

سد دفاعی سومی که جزو مهم‌ترین عوامل دفاعی محسوب می‌شود، آنتی‌اکسیدان‌ها است؛ این مواد می‌تواند مهم‌ترین منبع برای رادیکال‌های از دست رفته باشند و عملاً از وارد شدن صدمه به DNA که مهم‌ترین بخش سلول محسوب می‌شود، جلوگیری می‌کند؛ درواقع اگر به DNA صدمه‌ای وارد شود مشکلات بسیاری به‌دنبال خواهد داشت.

منظور از استرس اکسیداتیو چیست؟

یکی از مباحث حائز اهمیت، استرس اکسیداتیو است که در جامعه کنونی بسیار شیوع پیدا کرده است. علت اصلی تشدید استرس اکسیداتیو، وجود عوامل ایجاد کننده آن است؛ درواقع امروزه عوامل ایجادکننده استرس اکسیداتیو بسیار افزایش یافته است که یکی از مهم‌ترین عوامل آن نیز صنعتی بودن کشورها و گسترش استفاده از غذاهای ناسالم است که تمام این موارد منابع غنی رادیکال‌های آزاد محسوب می‌شوند.

چه راه‌هایی برای پیشگیری از مشکلات ناشی از رادیکال‌های آزاد وجود دارد؟

برای پیشگیری از مشکلات رادیکال‌های آزاد در ابتدا باید سلول و به‌خصوص DNA را مورد حفاظت قرار داد. در این راستا استفاده از آنتی‌اکسیدان‌ها بسیار حائز اهمیت است؛ همچنین در کنار این موضوع تغییر الگوی مصرف مواد غذایی و کنترل میزان چربی و قند بسیار مهم است. اهمیت دادن به این مسائل می‌تواند منجر به کاهش بسیاری از معضلات ناشی از رادیکال‌های آزاد شود.

به‌طور کلی مشکلات ناشی از آب‌وهوا، تغذیه و تحرک به کمک یکدیگر باعث می‌شود که معضل رادیکال‌های آزاد تشدید گردد؛ البته امروزه استارتاپ‌های مطلوبی در زمینه آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی مطرح شده که طبق آن‌ها می‌توان از زردچوبه و زنجبیل آنتی‌اکسیدان به‌دست آورد.