به گزارش خبرنگار ایمنا، بیابانزایی ناشی از خشکسالیها و قحطیهای شدید در اواخر دهه ۱۹۶۰ و اوایل ۱۹۷۰، بهعنوان یکی از معضلات کشورهای توسعهنیافته در سطح بینالمللی مطرح شد و پس از تدوین نهایی کنوانسیون مقابله با بیابانزایی، هفدهم ژوئن ۱۹۹۴ از سوی سازمان ملل روز جهانی «مبارزه با بیابانزایی» نام گرفت تا با آگاهیبخشی در سطح جهانی و ملی در جهت کاهش خسارات زیستمحیطی بیابانزایی و تقویت پاسخ به خشکسالیهای پیشرو، اقدامات اولویتی در دستور کار کشورهای عضو قرار گیرد.
طبق گزارش سازمان ملل متحد میزان بیابانزایی ۳۰ برابر سریعتر از گذشته در حال افزایش است و بهطورمیانگین بین ۱۲ تا ۱۴ میلیون هکتار در هر سال به مساحت بیابانها افزوده میشود و در هر روز تخریب اراضی با بیابانی شدن برای بشر حدود سه میلیارد دلار هزینه دارد. آمارها حاکی از این است که تا سال ۲۰۴۵، حدود ۱۳۵ میلیون نفر ممکن است به علت بیابانزایی آواره شوند.
ایران با مساحتی نزدیک به ۱۶۴ میلیون هکتار بهرغم برخورداری از تنوع اقلیمی، در کمربند خشک جهان قرار دارد. برپایه آمارها حدود ۶۱ درصد از مساحت این کشور اقلیم خشک و فراخشک دارد و ۳.۰۸ درصد مناطق بیابانی جهان را در خود جای داده است. طبق بررسیها در دهه اخیر ۲.۵ میلیون هکتار به بیابانها در کشور افزوده شده که این مساحت در گذشته عموماً بیابان نبود. یکی از مصادیق این پدیده ۱۶۴ هزار هکتار از اراضی حاشیه دریاچه ارومیه است. همچنین ۳۵۰ هزار هکتار در خوزستان، ۳۰۰ هزار هکتار در جازموریان و در سالهای اخیر اراضی جنوب شرق قزوین هم به این فهرست اضافه شده است.
درحالحاضر پدیده بیابانزایی در ایران روبه گسترش است؛ بهطوری که خشکیدگی جنگلهای بلوط در غرب کشور و جنگلهای شمشاد در شمال، پدیده فرسایش بادی و ریزگردها از نواحی جنوبشرق کشور تا مناطق جنوب و جنوبغرب و مناطق داخلی، شور شدن خاک و همچنین بحران منابع آب (سطحی، زیرزمینی و آلودگی رودخانهها) نشانههایی از تشدید پدیده خطرناک بیابانزایی در کشورمان است. در این میان وجود ریزگردها در اکثر شهرها و استانهای کشور، نشان از بحرانی شدن این پدیده طبیعی دارد. طبق آمار، ارقام و سوابق از گذشته ۳۳.۷ میلیون هکتار از مساحت کشور را بیابانهایی تشکیل دادهاند که منشأ زمینشناسی و اقلیمی دارند. از این مقدار ۱۳ میلیون هکتار به عنوان مناطق بحرانی شناخته میشدند که ۸.۷ میلیون آن در نیم قرن گذشته مهار و تثبیت شده است. اکثر این کانونها مستقیماً شهرها، روستاها و مناطق مهم ما را درگیر میکردند.
عقبماندگی سالیانه ۷۰۰ هزار هکتار از عملیات مقابله با بیابانزایی
وحید جعفریان مدیرکل امور بیابان سازمان منابع طبیعی کشور در گفتوگو با خبرنگار ایمنا، اظهار میکند: براساس مطالعات مرتبط در کشور، برای آنکه وسعت بیابانها گستردهتر و هجوم ریزگردها سختتر نشود، باید سالانه یک میلیون هکتار عملیات مقابله با بیابانزایی را انجام بدهیم.
وی مجموع اقدامات حوزه بیابانزایی در مناطق کویری آران وبیدگل را بهطورمتوسط طی مدت برنامه ششم توسعه، در سال حدود ۳۰۰ هزار هکتار میداند و میگوید: در مقابله با بیابانزایی اگر سالانه این میزان عملیات در بیابانهای کشور اجرایی شود، حدود ۷۰۰ هزار هکتار از برنامه یک میلیون هکتاری در سال عقب هستیم که اگر این مقدار عرصهها به کانونهای بحرانی و مناطق تحتتأثیر فرسایش بادی اضافه شود، خسارتهای جبرانناپذیری را به دنبال دارد.
مدیرکل امور بیابان سازمان منابع طبیعی کشور، یکی از سیاستها و تدابیر سازمان منابع طبیعی را استفاده از ظرفیت سایر بخشها و بهرهمندی از سرمایهگذاری بخش خصوصی میداند و میافزاید: ۸۵ هزار هکتار از عرصههای بیابانی کشور در قالب طرحهای مشارکتی با سرمایهگذاری بخش خصوصی در سال ۱۴۰۰ احیا شده است، اما هنوز هم با برنامه سالانه یک میلیون هکتار مقابله بیابانزایی در کشور فاصله زیادی داریم.
اهمیت گونههای گیاهی بومی با بالاترین حد سازگاری در مقابل خشکسالی
وی احیای ۸۵ هزار هکتار از بیابانهای ایران را نقطه عطفی در طرحهای مقابله با بیابانزایی میداند و تصریح میکند: سرمایهگذاریهای مشارکتی به دلیل ارتباط معنادار با زنجیرههای تولید و اقتصاد، پایدارتر و اثربخشتر است و میتوان از این ظرفیت مغفول استفاده مناسبتری داشته باشیم.
جعفریان با اشاره به گونههای بومی سدهها و هزاران سال گذشته در هر منطقهای که میتواند با بالاترین حد سازگاری در مقابل خشکسالیها تابآور باشد، اضافه میکند: استفاده از سبد متنوع بذرهای مختلف محلی به جای یک یا دوگونه درختی، استانداردسازی، فرآوری و نحوه جمعآوری این گونهها موضوعاتی است که بخش خصوصی با ورود مناسب و شناسنامهدار کردن آنها میتواند در فعالیتهای بیابانزایی کمکرسان باشد.
وی درباره اینکه استفاده بذری از منطقهای در منطقه دیگر با ملاحظات فراوانی روبهرو است، میگوید: تاکید و تلقی ما از مسئله اکولوژیست این است که هر گونهای در همان منطقه از نظر تأیید و تکثیر آن در طبیعت مورد حمایت قرار بگیرد و عملاً اگر در این فرآیند بتوانیم از ظرفیت تعاونیها و جوامع محلی استفاده کنیم، یک معیشت و بهبود در شرایط خشکسالی هم فراهم کردهایم.
مدیرکل امور بیابان سازمان منابع طبیعی با تاکید بر اینکه برای مقابله با بیابانزایی باید سرمایهگذاری بیشتری در اولویت برنامههای کشور قرار بگیرد، خاطرنشان میکند: طی سالهای اخیر اثرات مخرب طوفانها، گردوغبار و خشکسالیهای متوالی بر طبیعت نشانه زنگ خطری است که قبل از قرارگیری در شرایط بحران بتوانیم با اولویتبخشی به اقدامات بیابانزایی آثار و پیامدهای آن را مدیریت و تعدیل کنیم تا اینکه مجبور باشیم در شرایط بحران تنها به کاهش آسیبها بپردازیم.
وسیع شدن بیابانها و هجوم ریزگردها عامل افزایش مهاجرت
وی تغییر اقلیم و افزایش خشکسالی را باعث رشد خسارت پیامدهای انسانساخت در تخریب محیطزیست میداند و اضافه میکند: برای مقابله با بیابانزایی، سلسله فرآیندهای مدیریتی اعم از مدیریت چرایی دام، جلوگیری از بهرهبرداری بیش از حد مراتع و عملیات پروژههای آبخیزداری، آبخوانداری و نهالکاری و ساخت و نصب بادشکنها از جمله اقدامات اجرایی است.
جعفریان با اشاره به اینکه مجموع اعتبارات حوزه بیابان طی سال گذشته حدود ۷۵۰ میلیارد تومان بود که در بخشهای مختلف مورد استفاده قرار گرفته است، اظهار میکند: این میزان اعتبار نهایتاً منجربه بیابانزایی ۳۰۰ هزار هکتار از عرصههای بیابانی کشور شد که در مقابل حجم قابل توجهی از بیابانهای ایران باید اعتبارات بخش بیابان اولویتدار و بیشتر از قبل دریافت کنند.
وی ادامه میدهد: وقتی عمدهترین عرصههای تحتتأثیر فرسایش بادی و هجوم ماسههای روان در محرومترین روستاها مستقر هستند، چرا بخش بیابان نباید از اعتبارات مناطق محروم سهمی داشته باشد؟ اگر زیرساختها و زیربناهای این عرصهها تثبیت نشود خرج هرگونه هزینه در این مناطق تنها برباد رفتن هزینهها است؛ زیرا با وسیع شدن بیابانها و هجوم ریزگردها مهاجرت افزایش پیدا میکند.
وی میافزاید: تلاش مضاعف ما این است که نگرش اولویتدار مسئله مقابله با بیابانزایی را به بهانه مناسبتهایی همانند روز جهانی بیابانزایی و نقشآفرینی رسانهها تقویت کنیم تا مسئولان توجه کنند که چنین اقدامی یک سرمایهگذاری زیربنایی برای کشور ایران است. قبل از آنکه با بحرانهای جدیتر روبهرو شویم باید عمیقتر به این موضوع نگاه کنیم.
۳۲ درصد از مساحت استان اصفهان مناطق بیابانی است
محمدعلی کاظمی مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان در گفتوگو با خبرنگار ایمنا، اظهار میکند: از مساحت ۱۰.۷ میلیون هکتاری استان اصفهان، ۳.۲ میلیون هکتار را اراضی بیابانی و شنزار تشکیل میدهد که بیشتر در نواحی شمالی و شرقی استان قرار دارد، اظهار میکند: ۳۰ درصد مساحت استان را بیابان تشکیل داده است.
وی با بیان اینکه مناطق تحتتأثیر فرسایش بادی استان بیش از دو میلیون و ۸۰۰ هزار هکتار و کانونهایهای بحرانی فرسایش بادی ۱.۵ میلیون هکتار مساحت دارد که ۱۶ کانون را به خود اختصاص داده است، میافزاید: حدود ۱۴ شهرستان استان اصفهان ازجمله نطنز، اردستان، خوروبیابانک، شرق اصفهان، کوهپایه، هرند، ورزنه و جرقویه علاوه بر آران و بیدگل بیابانی است و شهرستانهای شهرضا و گلپایگان نیز به تازگی در فهرست مناطق بیابانی قرار گرفتهاند.
عامل اصلی ایجاد بیابانهای جدید، انسانساز است
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان درخصوص اینکه دو کانون جدید گردوغبار در شهرضا و گلپایگان شناسایی شده است که برای جلوگیری از گسترش بیابانزایی در این مناطق باید اجرای توسعه پوشش گیاهی در آنها عملیاتی شود، میگوید: عامل اصلی ایجاد بیابانهای جدید، انسانساز است که طی سالهای اخیر با برداشتهای بیرویه منابع آبی و نابودی مراتع با افزایش چرای دام، سبب نابودی پوشش گیاهی مناطق شدهاند.
وی درباره به اینکه شهرستانهای گلپایگان و شهرضا از ابتدا بیابان نبودند و از مراتع و جنگلهای بسیار مطلوبی برخوردار بودند، میافزود: پوشش گیاهی موجود در مراتع میتواند غذای مناسبی برای حیوانات باشد و آنها از علوفه تازه و مقوی تغذیه کنند اما با خالی شدن خاک از گیاهان، باد و طوفان ریزگردها به سمت شهرها سوق داده خواهد شد و سلامت مردم به دلیل هجوم ریزگردها و آلایندهها در معرض خطر قرار میگیرد.
کاظمی، رهاسازی اراضی کشاورزی را یکی دیگر از دلایل تبدیل مناطق با پوشش گیاهی مناسب به بیابان مطرح میکند و میگوید: با توجه به خشکسالیهای دهههای اخیر که روند پوشش گیاهی را در این مناطق کاهش داده است، عمدتاً خشکی مراتع، تخلیه آبهای زیرزمینی و جریان نداشتن دائمی آب در تالابها بر منشأ گردوغبار کانونهای داخلی استان اصفهان اضافه کرده است.
بیابانزایی؛ یکی از مخاطرات زیست محیطی استان اصفهان
وی منطقه خشک تالاب شور را یکی از کانون داخلی تولید ریزگرد در شهرستان گلپایگان و گلشهر میداند و میافزاید: برداشتهای بیرویه منابع آبی از سفرههای زیرزمینی و بهرهبرداری مازاد چاهها باعث شده است که وردی تالاب شور به صفر برسد و این تالاب منشأ ریزگرد داخلی شود.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان، وجود بیابانهای جرقوقه را یکی از دلایل ایجاد کانون گردوغبار در شهرستان شهرضا میداند و اظهار میکند: به دلیل شرایط نیمه خشک اقلیم اصفهان و خشکسالیهای مستمر در دهههای اخیر، مناطق مختلف در اصفهان به کانونهای فعال گردوغبار در این حوزه تبدیل شده است.
وی با تاکید بر اینکه موقعیت بیابانزایی یکی از مخاطرات زیستمحیطی در استان اصفهان است، خاطرنشان میکند: با توجه به شرایط بحرانی و جلوگیری از فرسایش بادی و کانونهای گردوغبار این دو شهرستان طی سال گذشته قراردادهای لازم نوشته شده است تا با دستور کار قرار گرفتن مطالعات ضروری آنها، عملیات روشهای کنترل و بیابانزدایی این مناطق را انجام دهیم.
نتایج اجرایی اقدامات بیابانزدایی در سالهای گذشته
کاظمی به ۳۲ درصد از مساحت مناطق بیابانی استان اصفهان که معادل ۱۰ درصد مساحت بیابانهای کشور است، اشاره و اظهار میکند: جلوگیری از خسارت به ۸۳۰ کیلومتر جاده، ۲۸۰ کیلومتر راهآهن، ۱۸۰۰ کیلومتر شبکه آبیاری، ۲۸ هزار هکتار اراضی کشاورزی، ۲۳۱ روستا و ۳۶ شهر، دو فرودگاه شهید بهشتی و شهید بابایی و ۱۰ شهرک صنعتی از نتایج اجرایی اقدامات بیابانزدایی استان در سالهای گذشته است.
وی با بیان اینکه حدود ۳۱۰ هزار هکتار عملیات جنگلهای دستکاشت بیابانی در ۶۰ سال اخیر در استان اصفهان انجام شده است، میگوید: سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور با توجه به نیاز جامعه به توسعه جنگلهای دست کاشت و فضای سبز شهری و روستایی و نیز غنیسازی جنگلهای دست کاشت در جنگلهای زاگرسی، حرکتی را با عنوان (پویش مردمیِ ایرانی سرسبز، هر ایرانی یک نهال) از آذرماه سال گذشته با همکاری سازمان بسیج سازندگی، جمعیت هلالاحمر، سازمانهای مردم نهاد محیطزیستی و علاقهمندان به طبیعت و ورزشکاران در سراسر کشور آغاز کرده است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان ادامه میدهد: اجرای این پویش در استان اصفهان به صورت بذرکاری و نهالکاری همزمان با سراسر کشور فعالیت خود را آغاز کرد که در نجفآباد، کاشان، سمیرم، فریدن، شاهینشهر و نائین در حال اجرا است. اصفهان به دلیل وجود آلایندههای هوا به کمربند سبز و توسعه فضای سبز شهری نیاز دارد و درختکاری، یکی از بهترین روشهای کاهش آلودگی و تولید اکسیژن است.
اولویت بیابانزدایی با عملیات بیولوژیکی است
کاظمی درباره اینکه تاکنون بالغ بر ۳۰۸ هزار هکتار از بیابانها بهویژه در مناطق بحرانی استان نهالکاری شده است، تصریح میکند: نهالکاری در مناطق بیابانی نیازمند خاک غیربیابانی از یکسو و بیش از ۱۰ مرحله آبیاری است تا گیاه بتواند پس از دو سال بدون نیاز به آبیاری، به رشد خود ادامه دهد.
وی میگوید: از مجموع پنج میلیون هکتار تپههای ماسهای موجود در کشور، عملیات مالچپاشی تنها در حدود ۳۰۰ هزار هکتار انجام شده که کمتر از پنج درصد بیابانهای کشور است. در استان اصفهان نیز فقط ۳۰ هزار هکتار از تپههای ماسهای مالچپاشی شده است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان میافزاید: اولویت بیابانزدایی با عملیات بیولوژیکی است، البته در بخشی از مکانها، شرایط طبیعی اجازه انجام این کار را نداده است و ناچار به مالچپاشی هستیم تا ابتدا شرایط منطقه تثبیت شود. اولویت انجام عملیات بیابانزدایی در هر منطقه با توجه به مطالعات مخصوص آن منطقه است.
وی درخصوص اینکه عملیات مرتبط با بیابانزدایی در سال گذشته برای هر هکتار بیش از ١۵ میلیون تومان هزینه در برداشت که در مقایسه با سالهای قبل چند برابر بیشتر شده است، اظهار میکند: با توجه به افزایش قیمت اجرای طرحها، نیاز است که اعتبارات نیز بیشتر شود تا بتوان مطالعات انجام شده را به طرحهای عملی تبدیل کرد. از سوی دیگر مشارکت همگانی دستگاههای اجرایی و مردم موضوع با اهمیت در کنترل ریزگرد و بیابانزدایی است.
ابتکار استفاده از خرزهره در قالب بادشکن
به گفته کاظمی، سال گذشته ابتکار استفاده از خرزهره در قالب طرح بادشکن غیرزنده در بخش کویرات از توابع شهرستان آران و بیدگل به کار گرفته شد که با موفقیتآمیز بودن آن، امسال در سایر تپههای دارای شنهای روان نیز اجرا میشود.
وی با اشاره به اجرای طرحهای بادشکن غیرزنده طی دو سال گذشته در بخش کویرات از توابع شهرستان آران و بیدگل، میافزاید: طرح بادشکن غیرزنده سال ۱۳۹۹ با استفاده از نیزارها در روستای حسینآباد کویرات انجام شده بود و در قراردادی با شرکت تعاونی مرتعداران، استفاده از خرزهره برای اجرا این طرح به کار گرفته شد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان ادامه میدهد: هرس خرزهره در شهرداری انجام و اجرای طرح بادشکن غیرزنده با این روش در سطح ۱۵ کیلومتر از تپههای روستای حسینآباد کویرات عملیاتی شد که موفقیتآمیز بود.
۳۰ هزار و ۸۰۰ هکتار مالچپاشی در مناطق بیابانی
منصور شیشهفروش مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان در گفتوگو با خبرنگار ایمنا، درخصوص اینکه کشور ایران بالغ بر ۲.۴ درصد از مجموع کل بیابانهای جهان را به خود اختصاص داده که در ۲۲ استان از جمله اصفهان پراکنده است، اظهار میکند: ۳۲ درصد مساحت استان به علت اقلیم خشک و نیمهخشک و شرایط کم بارش جزو مناطق کویری و بیابانی است که کانونهای فرسایش بادی پدیده خیزش گردوغبار در مناطق کویری کاشان، آران و بیدگل، نطنز، نائین، اردستان، میمه، خوروبیابانک و شرق استان فعالیت ریزگردها را تشدید میکند.
وی با تأکید بر اینکه بارشهای استان اصفهان یک سوم بارشهای کشور و یک هشتم بارشهای جهان است، میگوید: میزان بارندگی سالانه در این استان بین ۱۲۰ تا ۱۲۵ میلیمتر است.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با بیان اینکه بادهای جنوبغربی و جنوبی زمان خاصی ندارد و در اکثر سال میوزد، میافزاید: بادهای غربی در دو نوبت شروع به وزش میکنند، نخستین نوبت از نیمه اسفند تا نیمه اردیبهشت و دومین نوبت از اواسط شهریور تا اواسط مهرماه است، در تابستان نیز شاهد وزش بادهای شرق به غرب هستیم.
وی با بیان اینکه در استان اصفهان شاهد آب و هوای بیابانی هستیم که مناطق خوروبیابانک، انارک و شمال اردستان را تحت تأثیر قرار میدهد، اضافه میکند: در قسمتهایی از استان اصفهان آب و هوای نیمهبیابانی داریم که شهرستان اصفهان و مناطق مرکزی را تحت پوشش قرار میدهد و از ویژگیهای آن خشکی هوا و کمی باران است.
شیشهفروش، موقعیت بیابانزایی را یکی از مخاطرات زیستمحیطی در استان اصفهان میداند و تاکید میکند: طبق مطالعات انجام شده از ۲.۵ میلیون هکتار عرصههای بیابانی استان ۱.۵ میلیون هکتار آن تحت فرسایش بادی هستند که طی همکاری سازمان منابع طبیعی، برنامهریزیهایی در این زمینه اجرایی شده است.
وی اظهار میکند: ۱۴ کانون بحران فرسایش بادی در استان اصفهان شناسایی شدند و در سالهای گذشته تاکنون با هدف تثبیت بیابانزدایی، پیشگیری از تشدید گردوخاک و کنترل شنهای روان ۱۰ هزار هکتار نهالکاری، ۴۵ کیلومتر بادشکن غیرزنده و ۲۰۰ کیلومتر بادشکن زنده مانند درختهای زیتون، اکالیپتوس و توت برای حفاظت جادهها و تأسیسات شهری در برابر گردوغبار و طوفانهای شنی و ۳۰ هزار و ۸۰۰ هکتار مالچپاشی در مناطق بیابانی استان صورت گرفته است.
انجام عملیات بیابانزدایی در ۲۰ هزار هکتار از استان اصفهان
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با اشاره به شهرستانیهایی که در مجاورت کویر مرکزی کشور قرار دارند، میافزاید: شهرستانهای نائین، کاشان، نطنز، اردستان، آران و بیدگل، برخوار، خوروبیابانک و اصفهان در مجاورت کویر مرکزی ایران قرار دارند و اقدامات بیابانزدایی هر ساله به منظور تشکیل شنهای روان انجام میشود.
وی با بیان اینکه برای کنترل بیابانزایی و کاهش اثرات مخرب آن پروژههایی در سطح استان اجرا شده است، میگوید: این پروژهها در سالهای ۹۸ و ۹۹ انجام و جمعاً ۴۳ پروژه در سال ۹۸ و ۱۷ پروژه در سال ۹۹ اجرا شده است.
شیشهفروش ادامه میدهد: طی این سالها عملیات بیابانزدایی در ۲۰ هزار هکتار از استان اصفهان انجام شده است که شامل دو هزار هکتار نهال کاری، سه هزار و ۲۰۵ هکتار جنگلهای دست کاشت و مبارزه با موش و یک هزار هکتار آبیاری و ۶۰۰ کیلومتر بادشکن زنده یعنی دور مزارع درختهای اکالیپتوس کاشته میشود تا از فرسایش بادی جلوگیری کند.
وی میافزاید: در استان اصفهان شرایط بیابانزایی و گرم و خشک را داریم که حفاظت از صنعت کشاورزی، نگهداری از گونههای گیاهی، حفظ محیطزیست و کاهش آلودگی در اثر گردوغبار از مهمترین نتایج انجام شده بیابانزداییها در استان است.
نظر شما