به گزارش خبرنگار ایمنا، تخت فولاد اصفهان که به وادی‌السلام ثانی نیز شناخته می‌شود، سرزمین مقدسی است که افزون بر دو هزار عارف، دانشمند، حکیم، عالم، فیلسوف، شاعر و فقیه نامدار را در خود جای داده و به عنوان اثر ملی همچون نگینی در جنوب اصفهان می‌درخشد. وسعت این مجموعه معنوی به ۷۵ هکتار می‌رسد و پیشینه آن را می‌توان در قرون چهارم و پنجم هجری جست‌وجو کرد. هر چند آرامگاه یوشع نبی در تکیه لسان‌الارض، تاریخ و تمدن آن را به پیش از اسلام نیز می‌رساند.
استاد جلال‌الدین همایی درباره وجه تسمیه وادی‌السلام ثانی گفته است: کلمه «لاد» به معنی عمارت و بنا است که طبق روایت او پیش از احداث پل خواجو، پل دیگری به جای آن و به شکل سنگچین وجود داشته است که روی تخت چوبی قرار می‌دادند و به آن «تخته پل» می‌گفتند. مردمی که از آن طرف رودخانه به سمت تخت فولاد در حرکت بودند از روی این تخته پل رد می‌شدند؛ از این رو این محوطه نیز به تخته پولاد معروف شد. وجه تسمیه‌های دیگری هم توسط دیگر مورخان نقل شده است که بیشتر جنبه افسانه دارند و از واقعیت به دور هستند.
تخت فولاد فضای معنوی و زیارتگاهی برای شهروندان، زائران و گردشگران است و این روزها با فروکش کردن همه‌گیری کرونا، بازدید از آن رونقی دوباره گرفته است.
برای اطلاع از برنامه‌ها، فعالیت‌ها و اقدامات انجام شده در این میراث بزرگ معنوی، با «ابراهیم عمرانی» مدیر مجموعه تاریخی، فرهنگی و مذهبی تخت فولاد گفت‌وگو کرده‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
چه برنامه‌ها و چشم‌اندازی برای مجموعه تخت فولاد دارید؟
زمانی نگاه‌ها به مجموعه تخت فولاد، مکان‌محور بود یعنی این مکان را به‌عنوان یک عرصه نگاه می‌کردند. سرزمین مقدسی که علما و شهدای مدفون در آن به آن شأن و ارزش داده‌اند و باعث شده‌اند که به یک نقطه نورانی در شهر اصفهان تبدیل شود.
نگاهی که در دوره مدیریت جدید به مجموعه تخت فولاد است، صرفاً مکان‌محور نیست، بلکه نگاه موضوع‌محور است. در واقع بسیاری از موضوعات را می‌توانیم در مجموعه تخت فولاد مطرح کنیم. به‌عنوان مثال زمانی «تکیه بروجردی‌ها» یا «تکیه میرفندرسکی» به‌عنوان مکان‌های شناخته شده مورد توجه بود و باعث هویت‌مندی تخت فولاد می‌شد، اما امروز ما باب موضوعاتی از جمله خلوت، گفت‌وگو، صدا و حتی رایحه را در تخت فولاد بازکرده‌ایم؛ ضمن اینکه دیگر برنامه‌ها و رویدادهای مجموعه تخت فولاد را حول این موارد پیش می‌بریم.
اعتقادمان بر این است که برای اینکه تجربه و حس خوب برای زائر و گردشگر تخت فولاد رخ دهد، سه محور باید مورد توجه قرار گیرد. محور اول که باید مدنظر داشت، لحاظ کردن «یک دعوت خوب» است.
ما هیچ‌وقت مجموعه تخت فولاد را تبلیغ نمی‌کنیم، بلکه همیشه سعی‌مان بر این است که زائر و گردشگر را به این مجموعه دعوت کنیم، زیرا در دعوت، برخلاف تبلیغ واقعیت‌ها بیان می‌شود. برای اینکه یک دعوت خوب شکل بگیرد، نیاز به یک بسته‌بندی شکیل برای معرفی و ارائه تخت فولاد به مردم داشتیم. بر همین اساس مدلی تحت عنوان «کهکشان شهر» را طراحی کردیم.
عید نوروز امسال اولین رویداد شهری مجموعه تخت فولاد در دوره جدید بود که ما با ویترین کهکشان شهر آن را مطرح کردیم. دلیل اینکه، این عنوان را انتخاب کردیم این بود که همان‌طور که کهکشان ستاره، سیاره و منظومه‌هایی دارد، مجموعه تخت فولاد را ستاره‌های درخشان تاریخ، فرهنگ، هنر و مذهب این سرزمین شکل داده‌اند. منظومه‌ها و سیاره‌های این کهکشان نیز همان برنامه‌ها و رویدادهای متنوع این سرزمین مقدس هستند.
یکی از مواردی که سعی کردیم در مجموعه تخت فولاد امسال و در ایام نوروز همزمان با ماه شعبان داشته باشیم و به آن بپردازیم، موضوع «خلوت» بود. با توجه به تنش‌ها و فشارهایی که امروز همه مردم با آن روبه‌رو هستند، نیاز است که مکان‌هایی برای خلوت کردن مردم با خودشان لحاظ شود؛ به همین منظور موضوع خلوت در مجموعه تخت فولاد حول ستاره «حاج محمدصادق تخت فولادی» شکل گرفت. همچنین احیای چله‌خانه‌ها را در تکیه «مادر شاهزاده» تخت فولاد داشتیم.
محور دوم «یک میزبانی خوب» است، یعنی زائر و گردشگری که به تخت فولاد مراجعه می‌کند، باید برایش شرایط میزبانی خوبی فراهم شود تا در ازای این میزبانی، حس خوبی در زائر و گردشگر ایجاد شود. برای اینکه این مهم محقق شود، نیاز به ایجاد یک سری زیرساخت‌ها داشتیم به ویژه این که حدود دو سال شیوع کرونا باعث شده بود مجموعه تخت فولاد درهای خود را ببندد.
برای ایجاد زیرساخت‌ها در مجموعه تخت فولاد، شش تا هفت پروژه‌ای که در حوزه عملیات عمرانی در دست اجرا بود را تسریع کرده و سعی بر آن شد که این طرح‌ها تا تعطیلات نوروز به بهره‌برداری برسد.
سومین محور، برای ایجاد یک حس و تجربه خوب برای حضور زائر و گردشگر در تخت فولاد، ایجاد و امکان یک بهره‌برداری مناسب و درخور برای مخاطبان است، یعنی علاوه بر دعوت و میزبانی خوب، باید شرایطی را فراهم می‌کردیم که مردم بتوانند بهره‌برداری خوبی از حضور در مجموعه تخت فولاد داشته باشند، به همین منظور برای محقق شدن این مهم، به سمت برنامه‌های رویدادمحور در مجموعه تخت فولاد متمرکز شدیم.
با فروکش کردن شیوع کرونا، چه خدمات و برنامه‌هایی برای گردشگران و بازدیدکنندگان از این مکان مقدس تدارک دیدید؟
نوروز امسال ۱۲ برنامه رویدادمحور برای مجموعه تخت فولاد طراحی و اجرا شد که مهم‌ترین رویدادی که مورد استقبال مردم قرار گرفت، بهره‌برداری از چله‌خانه‌ها و اماکنی بود که به علت شرایط کرونایی مردم چند سالی از حضور در این مکان‌ها محروم بودند.
امسال بر اساس برنامه‌ریزی کمیته فرهنگی ستاد خدمات سفر شهرداری اصفهان هفت محور برای رویدادهای فرهنگی در نظر گرفته شد که مجموعه تخت فولاد یکی از گزینه‌های اصلی آن به‌عنوان محور زیارت، گردشگری و معنویت بود تا بر همین اساس، سمت‌وسوی برنامه‌ها و رویدادهای این مجموعه حول محور گردشگری، زیارتی و معنوی تعریف شود.
مجموعه تخت فولاد در تعطیلات نوروز امسال شاهد جهش صددرصدی نسبت به دو سال گذشته و قبل از شروع همه‌گیری کرونا، در حوزه زائر و گردشگری بود.
نگاه شهرداری اصفهان بهره مناسب و مطلوب شهروندان و مسافران از همه امکانات و ظرفیت‌های موجود به بهترین شکل ممکن بود، بر همین اساس «باغ غدیر» اصفهان را محور تفریح یا «کوه صفه» را محور بازی‌های هیجانی یا «میدان امام علی (ع)» را به عنوان محور رویدادهای تاریخی و در این میان مجموعه تخت فولاد را محور زیارت و گردشگری معنوی معرفی کردیم.
اعتقاد مدیریت جدید مجموعه تخت فولاد بر این است که این مجموعه، سرزمین شلوغی‌ها نیست به همین دلیل سعی کرده‌ایم که به دنبال یک جمعیت منتشر در مجموعه تخت فولاد باشیم؛ یعنی به‌جای اینکه رویدادهای هزارنفری در این مجموعه برگزار شود، برنامه‌ها و رویدادها در تکایا توزیع شود و مخاطب بر اساس علاقه و نظر خود بتواند از برنامه‌ها بهره ببرد و استفاده کند.
اتفاق دیگری که نوروز امسال در مجموعه تخت فولاد افتاد، این بود که توانستیم دو مورد از گنجینه‌های این مجموعه را احیا کنیم. گنجینه‌های «سنگ تخت فولاد» و «عکس‌خانه» که حدود شش سال بود که هم به دلیل شیوع کرونا و هم به علت مشکلات زیرساختی در اختیار مردم نبود، خوشبختانه امسال فرصتی فراهم و این گنجینه‌ها احیا شد.
البته نگاه مدیریت مجموعه تخت فولاد برای معرفی این مجموعه صرفاً محدود به عید نوروز نیست، بلکه ماه مبارک رمضان، یا هفته فرهنگی اصفهان به‌عنوان یک داستان پیوسته در تخت فولاد مطرح هستند.
نحوه همکاری مجموعه تخت فولاد با سایر مجموعه‌های مشابه در اصفهان و حتی دیگر استان‌ها چگونه است؟
مدیریت مجموعه تخت فولاد ایده‌هایی را برای بهشت‌زهرا، سازمان آرامستان و باغ رضوان اصفهان در حوزه‌های مختلف داشت. از این رو به علت اینکه دفن در تخت فولاد ممنوع است و مشاهیر دوره فعلی و معاصر شهر اصفهان در باغ رضوان دفن می‌شوند، باید یک تعامل دوسویه بین این دو مجموعه اتفاق بیفتد که مشاهیری که در باغ رضوان دفن شده‌اند توسط مجموعه تخت فولاد معرفی شوند و در مقابل باغ رضوان هم مشاهیر تخت فولاد را معرفی کند.
ایده دیگر این بود که مدل و الگوی بعضی از نقش‌نگاره‌ها و کتیبه‌هایی که در سنگ‌ها و نقوش تخت فولاد هستند و بعضی از آنها متعلق به مشاهیر اصفهان بوده‌اند را تکثیر و در باغ رضوان عمومی‌سازی کنیم؛ یعنی مردم شعر و نوشته‌ای که بر سنگ‌قبر مزار مشاهیر اصفهان در تخت فولاد نقش بسته است را در سنگ قبر اقوام و نزدیکانشان در باغ رضوان استفاده کنند.
در نمونه دیگر این‌گونه مطرح شد که هویت‌هایی که تخت فولاد داشته است مانند سقاخانه‌ها را در باغ رضوان نیز احیا و جانمایی کنیم.
ایده دیگر انعقاد تفاهم‌نامه برای طراحی نقشه‌های مشترک بین باغ رضوان و مجموعه تخت فولاد است، یعنی بتوانیم نقشه مشاهیر اصفهان و اشتراک با باغ رضوان را تعریف و طراحی کنیم. در این رابطه از بین مشاهیر تخت فولاد و باغ رضوان به هفت‌تا هشت شخصیت مشترک دست پیدا کردیم که قرار است در قالب طرحی با نام «هم‌آینه» اجرا شود.
آیا این موضوع که بعضی تکایا برای اولین بار باز شده است، صحت دارد؟ آیا باز بودن آنها تداوم خواهد داشت یا به صورت مقطعی بوده است؟
مهم‌ترین دلیل تعطیل بودن بعضی از تکایا در مجموعه تخت فولاد بحران شیوع کرونا بود. دلیل دیگر این بود که تخت فولاد یک مجموعه تاریخی است و به طور دائم نیاز به مراقبت دارد. همچنین مرمت برخی تکایا هنوز تمام نشده بود و از لحاظ ایمنی مشکل داشت به همین خاطر امکان حضور زائران و گردشگران در برخی از تکایای تخت فولاد وجود نداشت.
علاوه بر این موارد، برخی از تکایا در اختیار گروه‌های مردمی و بخش خصوصی قرارگرفته بود که متأسفانه تاکنون نتوانسته بودند به‌خوبی از آنها بهره‌برداری کنند و همین امر باعث شده بود که مردم نتوانند از این تکایا بهره ببرند.
نوروز امسال، دو چله‌خانه در مدار بهره‌برداری عمومی قرار گرفت، که این دو چله‌خانه شامل «حوض‌خانه کازرونی» و «عکس‌خانه تخت فولاد» است. حوض‌خانه کازرونی در تکیه کازرونی مجموعه تخت فولاد، عید نوروز امسال محور آوا و صدا بود و چهار رویداد در این حوض‌خانه اتفاق افتاد که برای اولین بار مردم می‌توانستند با هدفون‌هایی که در این حوض‌خانه نصب شده بود؛ صدای مشاهیر و بزرگان دفن شده در تخت فولاد همچون آیت‌الله رحیم ارباب، مرحوم تاج و مرحوم صمصام را برای چند دقیقه بشنوند.
اتفاق دیگری که در این مکان به وقوع پیوست این بود که مردم داستان‌های مشاهیر دفن شده تخت فولاد را می‌خواندند که صدای آنها حین خوانش ضبط می‌شد و علاوه بر اینکه صدایشان در مجموعه تخت فولاد ماندگار می‌شد، برای خودشان هم ارسال می‌شد.
احیای عکس‌خانه و نمایشگاه سنگ از دیگر رویدادهای مهم مجموعه تخت فولاد در عید نوروز بود. امسال نزدیک به یک‌صد سنگ مفهومی و دارای قدمت تاریخی تخت فولاد برای بازدید عموم به نمایش گذاشته شد.
پنج نقطه احیاشده در مجموعه تخت فولاد که شامل چله‌خانه‌ها، حوض‌خانه و دو گنجینه علاوه بر ایام نوروز در کل سال، روزهای پنجشنبه و جمعه پذیرای بازدید عموم است.
برای اینکه تخت فولاد در دسترس عموم و برای آنها ملموس باشد، طرحی تحت عنوان «خانه‌سازی» برای مجموعه تخت فولاد طراحی شده است و علاوه بر آن مدیریت مجموعه تخت فولاد با مشارکت دانشگاه هنر اصفهان یکی از تکایای تخت فولاد (تکیه فیضعلی شاه) را به صورت آزمایشی انتخاب کرده و کل قبور این تکیه مستندسازی شده است. اطلاعات مستندسازی این قبور نیز در اپلیکیشن اختصاصی تخت فولاد بارگذاری شده است.
تلاش شد که روی تابلوهای تکایای مجموعه تخت فولاد، معرفی مشاهیر آن تکیه را داشته باشیم. به‌عنوان‌مثال هم‌اکنون در تکیه بابا رکن‌الدین یک نمونه از تابلوهایی را داریم که به‌صورت پیش‌فرض این کار روی آنها صورت گرفته و قرار است این اقدام برای کل تکایا انجام شود تا وقتی مردم به تکایای این مجموعه مراجعه می‌کنند، کل اطلاعات آن تکیه و مشاهیر چه به لحاظ تاریخی و چه محتوایی را به‌راحتی دریافت کنند.
عموم مردم تخت فولاد را به‌عنوان گورستان می‌شناسند. می‌شود کاری کرد که ذهنیت مردم نسبت به این عنوان تغییر کند؟
در بحث برجسته‌سازی مجموعه تخت فولاد با دو مدل مخاطب نخبه و عمومی روبه‌رو هستیم، اگر این مجموعه را برای مردم به‌عنوان گورستان تعریف کنیم، شاید آنها انگیزه کافی برای حضور در این مکان مقدس را نداشته باشند، چه‌بسا اگر در باغ رضوان هم دفن افراد در آن محل متوقف شود به مرور مردم انگیزه لازم برای رفتن به باغ رضوان را نخواهند داشت. از همین رو و برای اینکه کارکرد مجموعه تخت فولاد به گورستانی که دیگر در آن دفن صورت نمی‌گیرد، تبدیل نشود، مجموعه تخت فولاد را به‌عنوان محوری برای «گردشگری معنوی» قرار دادیم.
اگر بتوانیم مدل گلزار شهدای اصفهان که کارکرد گردشگری معنوی دارد را در تخت فولاد نیز اجرا کنیم، قطعاً شاهد توسعه گردشگری معنوی در مجموعه تخت فولاد خواهیم بود. بنابراین باید نگاه قبرستان‌محور مجموعه تخت فولاد در بین مردم و همسایگان این مجموعه اصلاح شود. به همین منظور مدیریت مجموعه تخت فولاد از تمام توان خود استفاده کرده است تا این مجموعه را به‌عنوان «پایتخت معنوی، تاریخی و گردشگری معنوی شهر اصفهان» به عموم افراد جامعه و زائران معرفی کند.
کتابخانه تخت فولاد سال ۷۳ افتتاح شده است و چندین هزار کتاب دارد. برای روزآمدی، سهولت دسترسی و استفاده مردم چه اقدامات یا برنامه‌هایی در این رابطه داشته‌اید؟
این کتابخانه، تنها «کتابخانه تخصصی گورستان‌گردی» است. سال ۹۹ به دلیل اینکه نگاه مدیریت وقت مجموعه تخت فولاد این بود که محیط کتابخانه این مجموعه توسعه پیدا کند، تصمیم بر این گرفته شد که کتابخانه به محل دیگری انتقال پیدا کند اما تاکنون این کار صورت نگرفته است. همین امر باعث شده است که نتوان به خوبی از کتاب‌های مجموعه تخت فولاد بهره‌برداری کرد، به همین دلیل اولویت اول مدیریت جدید مجموعه تخت فولاد بهره‌برداری از این کتابخانه است.
قرارداد کتابخانه تخت فولاد هفته گذشته با سازمان نوسازی شهرداری بسته شده است و تا دو ماه آینده، طرح توسعه کتابخانه تخت فولاد در مکانی در نزدیکی همان محل اجرا خواهد شد.
اتفاق دیگر این است که علاوه بر توسعه کتابخانه، بهره‌برداری از مرکز اسناد تخت فولاد در کنار همین کتابخانه در فصل تابستان امسال است.
چه دورنمایی برای مجموعه تخت فولاد در سال جاری پیش‌بینی کرده‌اید؟
مدیریت مجموعه تخت فولاد از شهرداری تقاضا کرده است در بودجه محله‌محور منطقه شش، به تخت فولاد به شکل ویژه توجه شود که خوشبختانه شهرداری نیز موافقت لازم را در این خصوص انجام داده است.
تلاش ما بر این است که این مجموعه اجتماعی‌سازی شود؛ یعنی برنامه‌ها «مردم‌پایه» باشد. به‌عنوان‌مثال در ایام نوروز امثال برای اولین بار به‌جای اینکه غباررویی و عطرافشانی تکایای این مجموعه به پیمانکار واگذار شود، به‌صورت آزمایشی غباررویی و عطرافشانی هشت تکیه را به مردم واگذار کردیم.
تخت فولاد یکی از محورهای اصلی هفته فرهنگی اصفهان است که یکی از این رویدادهای این هفته آن است که به مناسبت تخریب قبرستان بقیع، در آئینی در مجموعه تخت فولاد از تمام هنرمندان اصفهانی که در ساخت ضریح ائمه نقش داشته‌اند قدردانی کنیم؛ آنها در این برنامه از تجربه‌ها، آرزوها و خاطره‌هایشان درباره ساخت درها، ضریح و کتیبه حرم‌های مطهر و همچنین آرزوی ساخت ضریح و بارگاه برای ائمه بزرگوار بقیع خواهند گفت.
گفت‌وگو از: محمود افشاری و کورش دیباج، خبرنگاران خبرگزاری ایمنا
نظر شما