قصه گویی؛ بهترین روش برای کمک به رشد شخصیتی کودکان

به گزارش خبرنگار ایمنا، قصه‌گویی قدمتی چندین هزاره ساله دارد به طوری‌که نیاکان ما در روزگاران قدیم نکات آموزشی، آداب و رسوم شأن را در شب‌نشینی‌های خود از طریق قصه‌ها از نسلی به نسلی دیگر منتقل می‌کردند، اما امروزه به دنبال دسترسی بیشتر و راحت‌تر والدین به فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، پخش قصه‌های صوتی برای کودکان، وجود انیمیشن‌های مختلف که قصه‌های گوناگون را روایت می‌کنند و مشغله زیاد والدین، قصه‌گویی برای کودکان نسبت به گذشته کم رنگ‌تر شده است.

این در حالی است که اگر والدین نسبت به فواید قصه‌گویی برای کودکان آگاه باشند و بدانند این کار چقدر برای کودکان و حتی خود والدین لذت‌بخش است، شاید این امر را جدی‌تر بگیرند، روان‌شناسان زیادی ازجمله جروم برونر (متحول‌کننده روان‌شناختی تربیتی) مهارت قصه گویی را یکی از مهارت‌های لازم برای جهت‌دادن به جهان می‌دانند. آن‌ها معتقدند که انسان‌ها به‌شکل غریزی قصه‌گو هستند و زبان را هم برای بیان داستان‌های خود اختراع کرده‌اند.

تأثیر داستان بر کودکان تا حدی است که روان‌شناسان برای درمان انواع اختلال‌های اضطراب، پرخاشگری، بدخوابی، کابوس‌های شبانه، شب‌ادراری و جویدن ناخن از قصه درمانی استفاده می‌کنند. در قصه‌درمانی، شخصیت اصلی قصه مشکلاتی شبیه به مشکلات کودک دارد. کودک با او همراه می‌شود و خود را جای او می‌گذارد.

درواقع، داستان خود کودک برای او بیان شده و درنهایت به‌طور غیرمستقیم تغییر و غلبه بر مشکلات به کودک آموزش داده می‌شودف سال‌ها است که قصه‌ها جای پای خود را در روان‌شناسی تربیتی کودک محکم کرده‌اند و نشانه‌های حیرت‌انگیزی در رشد شخصیتی کودکان از خود به‌جا گذاشته‌اند.

مهم‌ترین تأثیرات قصه در رشد کودک

۱. تقویت مهارت شنیداری کودک

شیوه قصه گویی برای کودکان دبستانی با قصه گویی برای کودکان پیش‌دبستانی و کوچک‌تر متفاوت است. بااین‌حال، اغلب کودکان تا ۱۰-۱۲ سالگی خصیصه‌ای مشترک دارند. تمایل به بیشتر حرف‌زدن و کمتر شنیدن. احتمالاً فرزند شما هم زمان کمی را روی یک موضوع تمرکز می‌کند و خیلی زود خسته می‌شود. قصه گویی برای کودکان در وهله اول به کودک صبر کردن برای شنیدن را آموزش می‌دهد. درواقع، شما با قصه‌گویی، فرزندتان را به‌طور غیرمستقیم برای مدت طولانی روی یک موضوع متمرکز می‌کنید و مهارت شنیداری‌اش را تقویت می‌کنند.

۲. تقویت مهارت کلامی کودک

قصه گویی برای کودکان علاوه بر اینکه موجب تمرکز می‌شود، آن‌ها را با واژه‌های جدید و تلفظ و معنی آن‌ها آشنا می‌کند. بخش مهمی از شناخت زبان فارسی در ما، مربوط به قصه‌هایی می‌شود که در کودکی شنیده‌ایم.

۳. شناخت فرهنگ و سنن اجتماعی

فردوسی در سرتاسر شاهنامه علاوه بر زنده‌نگاه‌داشتن زبان فارسی و انتقال آن به نسل‌های بعد، ظریف‌ترین رسوم فرهنگی نیاکانمان را با داستان‌سرایی به تصویر کشیده است. تأثیر فرهنگی داستان بر کودکان به شکل‌های مختلف اتفاق می‌افتد. شما با تعریف یک داستان از کودکی خود، می‌توانید آداب و سنن خانوادگی را به فرزندتان منتقل کنید و با نقل داستان‌های ملی او را با فرهنگ اجتماعی آشنا نمایید.

۴. آموزش رویارویی با مشکلات

همه ما در طول زندگی با مشکلات زیادی دست‌وپنجه نرم کرده‌ایم. از همان کودکی مسائل فراوانی به فراخور سن و قدرت تحمل ما وجود داشته که به‌سختی با آن‌ها مواجه شده‌ایم. یک داستان تأثیرگذار آموزنده می‌تواند به فرزند شما در مواجهه با مشکلات و رنج‌ها کمک شایانی کند. برای فرزند خود داستانی بگویید که شخصیت اصلی آن در شرایط سختی قرار دارد. داستان را به‌گونه‌ای پیش ببرید که کودک درنهایت این پیام را دریافت کند: «دشواری‌ها و غصه‌ها بخشی از زندگی هستند.»

۵. پرورش خصلت‌های خوب اخلاقی

فرزندتان از همان ماه‌های ابتدایی زندگی‌اش، بارها و بارها رفتارهایی کرده که شبیه به رفتار شما و یا یکی از اطرافیان نزدیک بوده است. کودکان از بدو ورود به دنیا به‌طور ناخودآگاه در حال الگوبرداری هستند تا بتوانند شخصیتی واحد با خصلت‌های منحصر به خود شکل دهند. برای او داستانی بگویید که شخصیت اصلی آن باهوش و صادق باشد. در موقعیت‌های مختلف از خود شجاعت نشان دهد و به بزرگ‌ترهایش احترام بگذارد. درواقع، هر خصلت خوب و مثبتی را که می‌خواهید به فرزندتان آموزش دهید، در شخصیت‌های اصلی داستان بگنجانید.

۶. تقویت یادگیری و خلاقیت کودک

قصه گویی برای کودکان، گوش‌فرادادن و تمرکز کردن را به آن‌ها می‌آموزد. با تمرکز و گوش‌کردن، پیام داستان به آن‌ها منتقل می‌شود. انتقال پیام‌ها به‌معنی تأثیر داستان بر یادگیری کودک است. ذهن فرزند شما با شنیدن قصه‌ها آماده یادگیری موارد مختلف در سال‌های پیش رو خواهد شد. درعین‌حال، او هم‌زمان با شنیدن داستان، صحنه‌ها، شخصیت‌ها و اتفاق‌های قصه را در ذهن خود به تصویر می‌کشد. این کار قدرت تخیل و خلاقیت کودکتان را تقویت کرده و او وارد دنیای تفکر آزادانه و بدون مانع می‌شود. دنیایی که ابتکار عمل و خلق ایده‌های نو را به ارمغان می‌آورد.

۷. آموزش تعاملات اجتماعی

بدون تردید بارها هنگام قصه‌گویی برای فرزندتان با سؤال‌های مکرر او روبه‌رو شده‌اید. این یکی از تأثیرات مهم قصه گویی برای کودکان است. او دارد پرسشگری و مطالبه‌گری را یاد می‌گیرد و می‌آموزد که چگونه در مکالمات هدفمند، با اعتمادبه‌نفس مشارکت کند.

۸. پرورش افق دید کودک

برای فرزندتان قصه‌هایی درباره نقاط مختلف جهان بگویید. به‌وسیله داستان دنیایی غیر از دنیای اطرافش را به او نشان دهید و از این طریق سرزمین‌ها و فرهنگ‌های دیگر را به تصویر بکشید. او را به‌وسیله مهارت قصه گویی خود با انسان‌های متفاوت در سراسر جهان آشنا کنید.

۹. تقویت حافظه کودک

از کودک خود امتحان بگیرید! وقتی داستانی را برایش تعریف می‌کنید، در طول روز و در موقعیت‌های مختلف از او بخواهید برخی قسمت‌های داستان را برای شما بازگو کند. به‌طور مثال، از او بپرسید که چرا هیچ‌کس با حسنی بازی نمی‌کرد؟ این کار باعث می‌شود فرزندتان با دقت بیشتری به داستان‌ها گوش کند و قدرت تمرکز ا زیادتر شود، همچنین او تلاش می‌کند اتفاقات مختلف داستان را به خاطر بسپارد و به‌راحتی امتحانش را پیش شما پس دهد.

مزیت‌های والدین قصه‌گو

روان‌شناسان معتقدند قصه گویی برای کودکان، رابطه بین والدین و فرزندان را تقویت می‌کند. گرچه در اغلب مواقع مادر وظیفه قصه گویی برای کودک را بر عهده می‌گیرد، اما قصه گویی توسط پدر مزایای فراوانی برای پدر و فرزند به همراه دارد. با توجه به اینکه پدر زمان کمتری را با کودک سپری می‌کند، خواندن قصه برای کودک توسط پدر، بین او و فرزندش هم‌زبانی ایجاد کرده و رابطه آن‌ها را صمیمی‌تر می‌کند. شاید بد نباشد کتاب کاکل‌قرمزی وسط کتاب‌خواندن پدرش می‌پرد را بخوانید. در این کتاب، رابطه زیبای پدر و فرزند با کتاب‌خواندن پدر برای کودکش به تصویر کشیده شده است.

قصه گویی؛ بهترین روش آموزشی برای کودکان

مطالعات نشان داده است که آموزش به کمک قصه گویی بهترین روش آموزشی برای کودکان است. قصه گویی برای کودکان نه‌تنها از طریق والدین تأثیرات شگفت‌انگیزی دارد، بلکه مربیان آموزشی نیز می‌توانند این شیوه را برای انتقال بهتر مفاهیم به کار گیرند. گرچه والدین قبل از سن دبستان، اصول اولیه زندگی را با قصه به فرزندشان می‌آموزند، اما با انتخاب مدرسه‌ای که با قصه برای کودکان دبستانی آموزش دروس را آغاز می‌کند، این امکان را فراهم می‌کنند که در ادامه مسیر نیز رشد شخصیتی فرزندان با همین روش صحیح پیش رود.

بخشی از آموزش به کودکان پیش‌دبستانی و دبستانی در مدارس علوی بر همین اساس برنامه‌ریزی شده، تا موجبات پرورش خلاقیت آنان در زمینه‌های مختلف فراهم باشد. مؤسسه آموزشی علوی با فعالیت‌های فوق برنامه، بر رشد شخصیتی کودکان تمرکز کرده است. البته این موضوع تنها بخشی از فعالیت‌های گسترده این مؤسسه برای آموزش کودکان است.

قصه درمانی چیست؟

قصه درمانی مانند بازی درمانی است، در بسیاری از موارد، وقتی می‌خواهیم با بچه‌ها به طور مستقیم ارتباط برقرار کنیم. خیلی از آن‌ها توانایی لازم را برای این کار ندارند؛ مثلاً وقتی می‌خواهیم از علت اضطراب بیش از حد کودک‌چهار ساله آگاه شویم، نمی‌توانیم و نباید این کار را به طور مستقیم انجام دهیم؛ در واقع یکی از بهترین راه‌ها این است که با استفاده از قصه یا بازی این کار را انجام دهیم.

بازی و قصه به نوعی بهترین روش مورد علاقه کودکان است. یعنی بهتر است تا حد امکان به جای کلام از ارتباط غیر مستقیم مانند خواندن شعر و قصه استفاده شود. معمولاً بچه‌ها از لحن نصیحت‌گونه خوش شأن نمی‌آید و در برابر آن مقاومت نشان می‌دهند؛ ولی وقتی ما حرف خود را به طور غیر مستقیم یا در قالب داستان بیان کنیم برای آن‌ها لذت بخش تر خواهد بود و علاقه بیشتری نیز برای شنیدن را از خود نشان می‌دهند.

بازی درمانی به نوعی و قصه درمانی نیز به شیوه‌ای دیگر می‌تواند این مقاومت را بشکند و باعث شود بدون اینکه ما بخواهید درباره خود فرد صحبت کنیم، از شخصیت‌های دیگر در داستان صحبت کنیم که مشکلی مشابه مشکل کودک دارند. ما می‌توانیم بدون اینکه درخواستی از کودک بکنیم و یا به‌طور مستقیم از او چیزی بخواهیم، با خواندن داستان، آنچه را که می‌خواهیم به کودک منتقل کنیم.

لزوم مدیریت هیجان در قصه درمانی

قصه درمانی هم برای درمان کودکان و هم برای بزرگسالان به کار می‌رود که البته این امر، گاهی با رویکردهای درمانی دیگر هم تلفیق می‌شود؛ مثلاً قصه درمانی برای بزرگسالان یک درمان مکمل است و در کنار درمان‌های دیگر استفاده می‌شود؛ زیرا قصه گویی زیاد باعث می‌شود صراحت کلام کم کم در فرد از بین برود و به تدریج آن‌ها نتوانند به طور مستقیم حرفشان را بیان کنند.

اما در مورد کودک این گونه نیست، زیرا با توجه به اینکه آن‌ها هنوز نمی‌توانند هیجاناتشان را به خوبی مدیریت کنند، به محض ابن که سراغ اصل مطلب می‌رویم، آنان شروع به مخفی کردن واقعیت می‌کنند تا اضطراب و نگرانی خود را پنهان کنند و با توجه به اینکه هنوز جسارت بزرگسالان را برای بیان واقعیت ندارند، قصه درمانی می‌تواند کودکان به عنوان درمان اصلی، بسیار اثربخش و مؤثر باشد.

قصه درمانی معمولاً برای انواع ترس، مثل ترس از امتحان، تنهایی و موجودات خیالی و اضطراب کودکان با انواع افسردگی، مشکلات خواب به کار می‌رود، همچنین در بعضی قصه‌ها کودکان می‌توانند تخلیه هیجانی نیز داشته باشند.

هنر داستان گویی و بیان خلاقانه تخیل

داستان گویی نوعی بیان خلاقانه تخیل است که این کار به کلمات و کنش‌های متقابل با ایجاد تنوع در لحن نیازمند است تا داستانی مهیج و جالب برای شنوندگان ایجاد شود.

یک داستان گوی خوب، به شنونده امکان تخیل پردازی داده و حس داستان پردازی او را تحریک خواهد کرد. داستان پردازی می‌تواند به اشکال مختلفی از جمله: نمایش عروسکی، موسیقی، کمدی و شعر انجام شود. برای تحقق این مهارت نیاز به صبر، پایداری و آزمون و خطا است.

چگونه برای کودکان داستان بگوییم؟

عدم توانایی در داستان پردازی ممکن است بسیار ناراحت کننده باشد، به خصوص وقتی فرزندتان هر شب از شما داستان جدیدی بخواهد. ذهن کودکان دائماً به دنبال کشف چیزهای جدید است و به راحتی از موضوعی به موضوع دیگر معطوف می‌شود، بنابراین چگونه می‌توان توجه کودک را تا پایان یافتن قصه به خود جلب کرد، بدون اینکه حوصله او سر برود.

گفتن داستان برای کودکان اصولی دارد که عبارتند از:

۱. شنونده را بشناسید:

اولین و مهم‌ترین قدم درک مخاطب خود است. دانستن این نکته که شنونده شما تمایل به شنیدن چه چیزی دارد، به شما کمک می‌کند تا داستانی قانع کننده برای او در ذهن خود طراحی کنید و بنابراین از خودتان بپرسید که فرزند شما به چه چیزی علاقه دارد؟ به یک ابرقهرمان، شاهزاده و یا چهره‌های تاریخی است.

۲. پیام خود را بسازید:

قدم بعدی تعریف پیامی است که می‌خواهید از طریق داستان به فرزند خود انتقال دهید. آیا چیز خاصی وجود دارد که بخواهید از طریق داستان به فرزند خود بیاموزید؟ داستان‌های خود را بر اساس این سوالات بسازید.

۳. استفاده از کلمات خلاق:

استفاده از کلمات خلاقانه در خلال داستان باعث جلب توجه کودک به داستان شما خواهد شد و البته باید توجه داشته باشید که نباید از کلماتی که درک آنها برای کودکان دشوار است استفاده کنید.

۴. سبک بیان:

تعریف کردن داستان به طور فصیحانه و مسلط باعث جلب نظر فرزندتان خواهد شد. پر انرژی باشید، احساساتی شوید و با جریان داستان پیش بروید و همچنین می‌توانید از اتفاقات مشکوک و غافلگیر کننده در داستان خود بهره بگیرد.

۵. زمان بندی:

اهمیت زمان در داستان گویی را نمی‌توان نادیده گرفت. موضوع داستان باید مناسب با موقعیت زمانی باشد، برای مثال داستان قبل از خواب با داستانی که در یک روز دلنشین بارانی تعریف می‌کنید، متفاوت است.