به گزارش خبرنگار ایمنا، عصر جدید، استفاده از فناوری‌های دیجیتال را سرلوحه ارتباطات انسانی قرار داده است، در بین برنامه‌های شلوغ زندگی خانوادگی و شغلی، علاوه بر اینکه افراد از طریق فضای مجازی به عنوان اصلی‌ترین حالت ارتباط با یکدیگر استفاده می‌کنند، گاهی اخلاق و احترام به سالمندان به فراموشی سپرده شده است. سالمندان سرمایه‌های ارزشمندی هستند و می‌توانند کوله‌بار تجربه‌ای که در طول سال‌های زندگی و کار خود به دست آورده‌اند را در اختیار جوانان و به ویژه فرزندان خود قرار دهند، آنها به واسطه شرایط جسمی و روحی‌شان قشر آسیب پذیری هستند، بنابراین توجه و احترام به آنها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و این امر یکی از مهم‌ترین نیازهای آنها است.
سالمندان تجربه زیادی در زندگی دارند و می‌توانند در مورد سازگاری با تحولات و کنار آمدن با چالش‌های زندگی موضوعات ارزشمندی را به فرزندان و نوه‌ها بیاموزند، در حقیقت سالمندان دریای بیکرانی از تجربه و دانش هستند که مطالب ارزشمندی برای به اشتراک گذاشتن با افراد خانواده دارند. احترام به سالمندان در هر شرایطی یک مسئله مهم است، پدربزرگ و مادربزرگ‌های ما، اهمیت رفتار مؤدبانه و مهربانانه با دیگران را به ما آموخته‌اند، نسل‌های قدیمی از اخلاقیات بالایی برخوردار بودند که همگی از آن پیروی می‌کردند، از این رو برای ابراز قدردانی از این عزیزان کمترین کار رفتار محترمانه است.
به نیازهای والدین مسن بها دهیم
حمید نصیری مشاور و روانشناس بالینی، در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با بیان اینکه انسان‌ها دارای دو بخش جسم و روان هستند، اظهار می‌کند: اگر نیازهای مختلف جسم انسان (غذا خوردن، نوشیدن نفس کشیدن) تأمین نشود، او را بیمار و دچار مرگ و میر می‌کند، تعدادی از نیازها نیازهای روانشناختی است و اگر به درستی به افراد نرسد آنها را دچار مشکلات روانشناختی می‌کند، یکی از مهم‌ترین نیازهای روانشناختی انسان نیاز به توجه و احترام است.
وی می‌افزاید: احترام به معنی دیده شدن است اینکه گفته می‌شود به فردی احترام بگذارید یعنی به او خوب نگاه کنید، همه افراد از ابتدای تولد و زمان نوزادی با گریه کردن توجه و احترام مادر را طلب می‌کنند، در سنین کودکی با بازی کردن توجه دیگران نسبت به خود را دوست دارند، وقتی وارد مدرسه می‌شوند با نوشتن مشق‌ها توجه و احترام معلم را طلب می‌کنند و در نوجوانی با تغییر در موها و ظاهر خود انتظار دیده شدن از سوی همسالان خود را دارند.
این روانشناس بالینی، تصریح می‌کند: در همه گروه‌های سنی نیاز به توجه بیشتر و احترام از سوی دیگران دیده می‌شود و در دوره سالمندی توجه، احترام و دیده شدن از نیازهای لازم است، سالمندان با دیده شدن و مورد احترام قرار گرفتن از سوی فرزندان و اطرافیان حس بسیار خوبی پیدا می‌کنند.
وی اضافه می‌کند: در دوران سالمندی افراد توانمندی خود را از دست می‌دهند، نیروی زیاد و کسب درآمد بالای گذشته را ندارند، نمی‌توانند ارتباط گسترده‌تری با دیگران برقرار کنند و نیاز به توجه و دیده شدن بیشتر از سوی اطرافیان را دارند.
نصیری تاکید می‌کند: برای دیده شدن مراحل مختلفی وجود دارد، ساده‌ترین شکل دیده شدن و احترام، نگاه کردن و چشم در چشم دوختن به سالمندان است در سطح بالاتر توجه کردن به حرف‌ها و ارزش‌های آنها است، وقتی که به نیازها و ارزش‌های والدین مسن بها داده و توجه کنیم در واقع به آنها احترام می‌گذاریم، سالمندان از یک زمینه فرهنگی متفاوتی هستند و ارزش‌ها و ضد ارزش‌های آنها ممکن است با فرزندان آنها متفاوت باشد.
با اعتقادات سالمندان نجنگیم
این مشاور خانواده، اظهار می‌کند: بعضی از والدین و پدربزرگ و مادربزرگ‌ها اعتقاداتی دارند، بهتر است فرزندان به اعتقادات آنها بها داده و احترام بگذارند، جنگیدن با اعتقادات سالمندان کار پسندیده‌ای نیست، متأسفانه برخی فرزندان و نوه‌ها به گونه‌ای با پدر و مادر، پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها برخورد می‌کنند گویی آنها بهره‌ای از دانش، معرفت و علم نبرده‌اند و این بدترین شکل بی‌احترامی به افراد مسن است.
وی می‌افزاید: وقتی افراد برای کسی احترام قائل نمی‌شوند مانند این است که دست بر گلوی او گذاشته و از ورود اکسیژن به ریه‌های او جلوگیری می‌کنند. بی‌احترامی و بی‌توجهی به سالمندان باعث می‌شود نیازهای روانی آنها برآورده نشود و دچار مشکلات روانشناختی و در رأس آن افسردگی شوند.
این روانشناس بالینی، تصریح می‌کند: علائم افسردگی، اضطراب و مشکلات روانشناختی معمولاً به دنبال عدم برآورده شدن نیازهای روانشناختی سالمندان اتفاق می‌افتد، در فضای درمانی بین روانشناس و بیمار اولین اتفاقی که می‌افتد احترامی است که درمانگر برای بیمار قائل است، پذیرش غیرمشروط بیمار از جانب درمانگر یعنی «من تو را می‌پذیرم آن گونه که هستی با همه علاقه‌ها و سلیقه‌ها» «نه آن گونه که من می‌خواهم باشی» اگر فرزندان هم بتوانند پذیرش غیرمشروط سالمندان را داشته باشند این اتفاق به آنها کمک می‌کند تا بتوانند رابطه بهتری با سالمندان برقرار کنند.
نصیری اضافه می‌کند: باید نگاه کنیم انسان‌ها چه نیازهایی دارند و توجه کردن به نیازهای انسان‌ها، قدم گذاشتن در مسیر برآورده کردن آنها نوعی دیدن آنها است، همان طور که هر کودکی دوست دارد گرسنگی او به وسیله مادر دیده شود وقتی مادر به نیاز گرسنگی کودک پاسخ می‌دهد به کودک احترام می‌گذارد، باید افراد بتوانند در هر سنی نیازهای خود را برای برآورده شدن بیان کنند.
وی درباره اینکه باید سالمندان سعی کنند نیازهای خود را بیان کنند، می‌گوید: یکی از مسائلی که معمولاً در بین سالمندان مشاهده می‌کنیم این است که که آنها درون‌ریزی بالایی دارند، باید در مورد انتظارت خود با فرزندان صحبت کنند و با این عملکرد به فرزندان نیازهای خود را یادآوری می‌کنند، متأسفانه بسیاری از فرزندان درک صحیحی از نیازهای دوره سالمندی ندارند و نمی‌توانند نیازهای والدین مسن خود را برآورده کنند.
عدم احترام و بروز بیماری‌های روانشناختی در سالمندان
این روانشناس و مشاور خانواده، تصریح می‌کند: انسان‌ها ضعف بزرگی دارند و معمولاً نمی‌توانند به مسائل از زاویه دید کسی خوب نگاه کنند، در کلام و صحبت با فرد سالمند ادعا می‌کنند که از زاویه دید او به موضوع نگاه می‌کنند، اما مغز آنها به گونه‌ای طراحی شده که انجام این کار بسیار دشوار است. باید بدانیم باز بودن مسیر احساسات و حرف زدن سالمندان در مورد انتظارات خود کمک می‌کند نیازهای خود را مداوم برای فرزندان یادآوری کنند و آنها بتوانند همه انتظارات والد مسن خود را برآورده کنند.
نصیری با بیان اینکه نقد، سرزنش و بی‌توجهی به سالمندان بر وضعیت جسمی و روانشناختی آنها اثرات خطرناکی دارد، تاکید می‌کند: اگر نیازهای روانشناختی یک سالمند از جمله احترام برآورده نشود باید منتظر بیماری‌های روانشناختی و روحی روانی او باشیم، توجه و احترام به سالمندان یکی از مسائلی است که ایمنی جسمی و روانی آنها را افزایش می‌دهد، وقتی فرزندان به سالمندان توجه کرده و برای او وقت می‌گذارند، پای صحبت‌های او می‌نشینند و با حوصله به صحبت‌های والد مسن خود گوش می‌دهند در حقیقت باعث تقویت سلامت جسمی و روانی او می‌شوند.
سالمندان نیازمند حمایت‌های اجتماعی، عاطفی و مالی هستند
حمیدرضا محمودی نژاد، روانشناس در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، در خصوص روند پیر شدن جمعیت در کشور، اظهار می‌کند: آمارهای فعلی نشان می‌دهد تا سال ۲۰۳۰ اگر جمعیت دنیا از ۹ درصد به ۱۶ درصد برسد در ایران این آمارها از ۶ درصد به ۱۸ درصد قابل افزایش است به همین دلیل مسائل زیادی در جامعه وجود دارد. نکته مهم اینکه در کشورهای غربی و توسعه یافته به بخش‌های توانبخشی بسیار توجه می‌شود و در ایران توجه زیادی به سیستم‌های توانبخشی وجود ندارد، از سوی دیگر خانواده‌ها هم اطلاعات لازم را درباره این گروه سنی ندارند.
وی اضافه می‌کند: باید افراد خانواده اطلاعات خود را در زمینه روانشناسی رشد سالمندان افزایش دهند، نظریه «اریکسون» یکی از مهم‌ترین نظریه‌ها در روانشناسی سالمند است، اریکسون یکی از بزرگ‌ترین روانشناسان معاصر است و سالمندی را آخرین مرحله از تحول روانی اجتماعی مرحله شکفتگی و رشد یافتگی در مقابل ناامیدی می‌داند.
این خانواده درمانگر، تصریح می‌کند: به این دلیل اینکه بسیاری از زنان و مردانی که به سالمندی می‌رسند از نظر اقتصادی برای دولت‌ها و خانواده‌ها به نظر غیرمولد و مصرف کننده می‌رسند، مطابق نظریه «اریکسون» از نظر اجتماعی تنها و منزوی می‌شوند، از نظر سلامتی ممکن است مبتلا به بیماری شوند و یا در معرض خطر انواع بیماری‌های مزمن و عوارض ناشی از آنها قرار بگیرند.
محمودی نژاد ادامه می‌دهد: زوال فکر و بروز آلزایمر در سالمندی از موارد بسیار چشمگیر در بین خانواده‌ها است. از حوادث طبیعی که ممکن است برای سالمندان رخ دهد، اختلالات حرکتی، افسردگی، بیماری‌های قلبی و ریوی است. به دلیل وجود این مشکلات سالمندان نیازمند حمایت‌های اجتماعی، عاطفی و مالی از سوی فرزندان و اطرافیان هستند و بهره‌مندی ناکافی این موارد می‌تواند برای سالمندان شرایط بسیار ناامیدانه‌ای رقم بزند.
این مشاور و روان درمانگر خانواده، تاکید می‌کند: پژوهش‌ها نشان می‌دهد انواع اختلالات روانی مانند افسردگی در نوع کمتر و تغییر الگوی خواب، احساس تنهایی و انزوای اجتماعی تقریباً در ۱۵ تا ۲۵ درصد افراد ۶۵ سال به بالا وجود دارد. برای کاهش این اختلال‌ها بین سالمندان باید خدمات توانبخشی را برای آنها انجام دهیم.
وی می‌افزاید: به دلیل اینکه افراد سالمند پناهگاهی به غیر از خانواده ندارند، خانواده می‌تواند در شرایط کرونایی راهکارهای ارائه خدمات بهینه در بخش مسائل توانبخشی را از مراکز سالمندی دریافت کرده و به سالمندان ارائه دهد. نیاز عاطفی اولین نیاز روانشناختی سالمندان است باید فرزندان رابطه عاشقانه را با افراد سالمند محدود نکنند و همدلی با آنها کم نشود، علاوه بر اینکه وقتی این افراد به سنین بالاتر می‌رسند مانند یک کودک نیاز به محبت، نوازش، آغوش و احترام فرزندان دارند.
روانشناسی رشد افراد بالای ۶۵ سال را بدانیم
محمودی نژاد، اظهار می‌کند: برخلاف تصور عموم خانواده‌ها، با گذشت سن، نیاز عاطفی سالمندان بیشتر و پیچیده‌تر می‌شود. اگر می‌خواهیم احترام بگذاریم تا حدی نیاز به ظرافت بیشتری دارد و باید سعی کنیم روانشناسی رشد افراد بالای ۶۵ سال را بدانیم. سالمندان در این سن رنج‌های جسمی، روحی و نیاز به درک شدن دارند، اگر به رفتارها، رنج‌ها و هیجان‌های آنها حق نمی‌دهیم و یا اگر که در خزانه رفتاری خود رفتارهای درستی را برای احترام گذاشتن و همدلی کردن با آنها نداریم، این برنامه نیازمند مشاوره گرفتن از روانشناسان است تا به ما بگویند چطور نیاز عاطفی یک سالمند را برآورده کنیم.
این مشاور خانواده، تصریح می‌کند: یکی از نیازهای سالمندان تفریح و سرگرمی است، در شرایط کرونایی که امکان رفتن به پارک‌ها و مراکز تفریحی برای سالمندان وجود ندارد، باید فرزندان آنها برای سرگرمی والدین مسن خود، تماشای فیلم‌های سینمایی، انجام بازی‌های مشارکتی با فرزندان و نوه‌ها را ترتیب دهند و ساعت‌ها برای آنها وقت بگذرانند تا در شرایط پاندمی کرونا کمتر احساس تنهایی کنند.
وی می‌افزاید: یکی دیگر از نیازهای سالمندان حضور در ارتباط‌های اجتماعی است، معمولاً افراد مسن بعد از بازنشستگی تعاملات اجتماعی با دوستان و همکاران را ندارند، از خانواده هم کسی این نیاز را نمی‌بیند. به همین دلیل در پاندمی کرونا باید با رعایت فاصله اجتماعی، مواقعی سالمندان را به محیط پارک و بیرون از خانه ببریم تا رابطه اجتماعی آنها افزایش پیدا کند.
محمودی نژاد تاکید می‌کند: از همه مهم‌تر نیاز به امنیت روانی سالمندان در خانه است، باید فرزندان شرایطی را فراهم کنند تا در مواقع اضطراری شانه آرام‌بخش و آغوش گرم برای والد مسن خود باشند، همان طور که به آنها احترام می‌گذارند به فضای شخصی و مراقبت همه جانبه آنها توجه کنند تا بتوانند آرامش را برای سال‌های پیش رو رقم بزنند و حالت شکفتگی و رشدیافتگی را در سالمند ایجاد کنند.
نظر شما