به گزارش خبرنگار ایمنا، مساله سرقت ادبی مربوط به امروز و دیروز نیست. این امر معضلی دامنه‌دار محسوب می‌شود که در زمان‌های گذشته نیز وجود داشته است. در واقع نویسندگان به دلایل مختلفی از جمله دیده شدن اثر خود و یا حتی نقد و بررسی نویسندگان دیگر؛ مطالب خود را به نام نویسنده‌ای مطرح منتشر کرده یا بخش‌هایی از مطالب آنها را در آثار خود ذکر می‌کردند. استفاده از نوشته و ایده‌های دیگران زمانی سرقت ادبی محسوب می‌شود که نامی از نویسنده اصلی برده نشود.
در گذشته آثار فکری و ادبی نشر و گسترش کمتری داشت و چه بسا مؤلفان توقع بهره مالی از انتشار اثر خود نداشتند به همین دلیلی حمایت قانونی از اثر و حقوق مؤلف چندان ضروری به نظر نمی‌رسید. اما در جهان امروز با گسترش مالکیت‌های فکری و ارزشی و همچنین نقش این امر در توسعه اقتصادی بشر دیگر نمی‌توان نسبت به آن بی تفاوت بود. اینگونه بود که قوانینی برای حمایت از حقوق مؤلف و اثر او ایجاد شد و نقض کپی رایت یک جرم کیفری در نظر گرفته شد.
از طرفی رشد وسایل ارتباطی و تمایل بشر به استفاده از دستاوردهای دیگر ملت‌ها باعث شد که آثار مؤلفان به سرعت و بدون ضابطه ترجمه و منتشر شوند، چرا که قوانین تعیین شده صرفاً در محدوده مرزهای هر کشور قابل اعمال بود و بدین ترتیب نیاز به قوانینی که از آثار مؤلفان خارجی نیز حمایت کند احساس شد. برای رفع این مشکل دولت‌ها قراردادها و معاهدات مختلفی ایجاد کردند که کامل‌ترین و کاربردی‌ترین آنها "کنوانسیون برن" است که یک معاهده بین‌المللی در خصوص حق مؤلف و تکثیر اثر اوست. بر اساس این معاهده ناشران باید برای ترجمه آثار مؤلفان خارجی آن را خریداری کنند. از طرفی اثر مؤلفان خارجی از همان حقوقی برخوردار است که آثار داخلی کشورهای عضو معاهده از آن بهره مند هستند.
این کنوانسیون همواره یکی از مناقشه برانگیزترین سوژه‌های حوزه نشر بوده است. اختلاف میان موافقان و مخالفان این معاهده در کشور ما به حدی است که تصمیم پیوستن به آن را معلق نگه داشته است. موافقان پیوستن به این کنوانسیون معتقدند با وجود اینکه قوانین مربوط به حقوق مؤلف و ناشر در کشور ما کارکرد مقبولی دارند اما به دلیل نپیوستن به این معاهده ارتباط ما در سطح بین‌المللی قطع شده است بنابراین از اشتراک گذاری فرهنگ و ادبیات خود با جهانیان جا مانده‌ایم و نمی‌توانیم آنگونه که شایسته است فرهنگ غنی خود را معرفی کنیم.
مخالفان نیز معتقدند پیوستن به چنین معاهده‌ای زمانی برای ما ثمربخش است که میان صادرات و واردات فرهنگی توازن وجود داشته باشد و به دلیل اینکه تعداد آثار وارداتی بیشتر است، مبالغ پرداختی ما در این حوزه بیش از وجوه دریافتی خواهد بود که نه ناشران قادر به پرداخت آن هستند و نه خروج این میزان نقدینگی از کشور صحیح است.
از طرفی مسائل اخلاقی نیز ایجاد نگرانی کرده است. مخالفان پذیرش این کنوانسیون می‌گویند این معاهده به معنی ممنوع شدن دخل و تصرف و اصطلاحاً سانسور کتاب نویسندگان خارجی است. در نتیجه نمی‌توان بخش‌هایی که در بردارند مطالبی فاقد شئونات یک کشور مسلمان است را از کتاب حذف کرد و اینگونه است که یا باید از ترجمه آثار فاخر غربی چشم پوشید و یا از اصول خود عقب نشینی کنیم.
سارقان ادبی فرقی با سارقان اموال ندارند
مهرداد چترایی عزیزآبادی، مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد نجف‌آباد به خبرنگار ایمنا می‌گوید: "سرقت ادبی از گذشته در ادبیات فارسی مطرح بوده است. در قدیم مدت‌های زیادی طول می‌کشید تا پرده از روی کار سارقان برافتد ولی امروزه با شتاب یافتن انتقال اطلاعات، خیلی زود دستِ سارقان ادبی رو می‌شود. اما به دلیل تنوع و گوناگونی شیوه‌های سرقت تشخیص آن مشکل است. "
او در خصوص آسیب‌های سرقت ادبی معتقد است که "سرقت ادبی بیش از همه به وجاهت فرهنگی و علمی کشور آسیب می‌زند و کسانی که به اعتبار مقام و موقعیت خود نتیجه تحقیقی دیگران را به نام خود نشر می‌دهند، هیچ تفاوتی با سارقان اموال دیگران ندارند. ولی در کشور ما به دلیل نبودن قانون مشخص برای رسیدگی، روز به روز اوضاع بدتر می‌شود. "
این استاد ادبیات فضای مجازی را یکی از عوامل مؤثر در بروز سرقت‌های ادبی می‌داند و معتقد است فرهنگ درست استفاده از فضای مجازی وجود ندارد و عموم مردم اصلاً واقف به زشتی این سوءاستفاده‌ها نیستند.
چترایی در خصوص کنوانسیون برن توضیح می‌دهد: "پیش از پیوستن به این کنوانسیون باید تکلیف بسیاری از موضوعات را در سطح ملی روشن کنیم. چون تا برای موضوعات مربوط به حق کپی رایت و حقوق مؤلف برای آثار ادبی و هنری در داخل کشور قوانین مخصوص تدوین نشود، پیوستن به آن کنوانسیون آسیب‌های بیشتری خواهد داشت. "
به اعتقاد او پیوستن به این کنوانسیون دارای مزایایی برای مؤلفان و هنرمندان است، اما به صورت کلی پیوستن به آن مشروط به قید و بندهای فراوانی بوده که ریشه آنها را باید در داخل کشور ارزیابی و تحلیل کنیم.
سرقت ادبی انگیزه شاعران را کم و دلهره آنها را افزایش می‌دهد
همچنین مریم کرباسی به خبرنگار ایمنا می‌گوید: "هرگاه شاعری از اشعار دیگران استفاده کرد حتماً باید به نام شاعر اصلی یا تأثیر خود از او اشاره‌ای کند. اما متأسفانه مسائل اخلاقی در این خصوص رعایت نمی‌شود. امروزه با سرقت‌های ادبی بسیاری مواجه می‌شویم و به نظر من این امر تا حد زیادی به فضای مجازی بازمی گردد."
این شاعر سرقت ادبی را عامل کاهش انگیزه شاعران و ایجاد دلهره‌هایی برای آنها می‌داند و توضیح می‌دهد: "معروف است که شعر هر شاعر فرزند او محسوب می‌شود. در واقع اگر کسی شعر شاعری را بدزدد گویی فرزند او را ربوده است و مسلماً شاعر پس از این اتفاق از لحاظ روحی بسیار متأثر می‌شود و ممکن است انگیزه شعر گفتن را از دست بدهد. "
این شاعر در خصوص کنوانسیون برن نیز اظهار می‌کند: "باید تبادل فرهنگی با سایر کشورها وجود داشته باشد. شاعران خارجی خوبی داریم. اگر بخواهیم اشعار آنها را منتشر کنیم و هزینه‌ای پرداخت نکنیم یا آنها بخواهند از شاعران ایرانی اشعاری را ترجمه کنند اما هزینه آن را پرداخت نکنند مانند این است که به مؤلف هیچ حق التالیفی پرداخت نشود که مسأله‌ای غیر اخلاقی بوده و نوعی تخلف محسوب می‌شود. "
نظر شما