به گزارش ایمنا، عبادات و دعا رشته اتصال انسان با خداوند متعال است؛ از این رو نمی‌توان گفت که دعا و عبادات، مخصوص ایّام خاصی از سال است؛ اما زمان‌هایی وجود دارد که فرصت ویژه‌ای برای ارتباط با خداوند از طریق دعا و نیایش مهیا می‌شود؛ چرا که رحمت خاص پروردگار به سوی بندگان سرازیر می‌گردد. باید تلاش کنیم در این ایام خود را در معرض دریافت رحمت‌های ویژه الهی قرار دهیم؛ چنانکه پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «اِنَّ لِرَبِّکُمْ فِی اَیّامِ دَهْرِکُمْ نَفَحاتٌ اَلا فَتَعَرَّضُوا لَها؛ به راستی برای پروردگار شما در روزهایی از روزگارتان عطایا و بخشش‌هایی قرار داده است، هوشیار باشید و خود را در معرض آنها قرار دهید.»
یکی از این روزها، نهم ذی‌الحجه یعنی روز عرفه است که می توان آن را روز دعا و نیایش نام نهاد. مخصوصا برای کسانی که توفیق تشرّف به حج و حضور در صحرای عرفات و کربلا را پیدا کرده‌اند. در روایات آمده است که در این روز عنایت ویژه‌ای به زائران امام حسین (ع) می شود.
نیایش امام حسین(ع) با حضرت حق
روز عرفه برابر با ۹ ذی الحجه است و بنا بر سندی که ذکر خواهد شد، امام حسین (ع) در آخرین ساعات روز،دعای عرفه را درصحرای عرفات خواندند.
عرفات سرزمینی است که درآن گناه نشده و آنجا معبد تمام انبیا، اولیا، اوصیا، متقین و اصفیا بوده است. بیابانی صاف و هموار که تقریباً در ۲۴ کیلومتری (چهار فرسخی) شمال مکه و در دامنه کوهی به نام (جبل الرحمه) قرار گرفته است.
عرفات مکانی است که حضرت آدم(ع) اعتراف به گناه و تقصیر خود کرد و مورد مغفرت خداوند قرار گرفت. به همین جهت عرفات نامیده شد. تمام انبیا و پیامبران در این مکان مشمول عنایت حق تعالی شده و اظهار بندگی نموده‌اند و همچنین امام حسین (ع) در حالیکه با جمعی از بستگان و یارانش به این مکان رسیدند، به درگاه خداوند تضرع و زاری نمودند. از جمله دعاهای مشهور این روز دعای حضرت سید الشهدا(ع) است. بشر و بشیر پسران غالب اسدی روایت کرده‌اند که روز عرفه در عرفات در خدمت آن حضرت بودیم، پس از خیمه بیرون آمدند با گروهی از اهل بیت و فرزندان و شیعیان با نهایت تذلل و خشوع رو به سوی کعبه دعای عرفه را زمزمه فرمودند.
شرح مختصری از دعای عرفه
دعای عرفه نیایش امام حسین(ع) در مکان و زمانی عرفانی چون عرفات و عرفه است و شایسته است چنین دعایی به منزله درسنامه عرفان دینی مورد تفحص قرار بگیرد. این دعا با حمد و ثنای الهی و ذکر صفات خداوند و برشمردن نعمت های بی شمار او آغاز می‌شود. سپس امام حسین(ع) در حالی که اشک از دیدگانشان جاری است شروع به درخواست حاجات از درگاه الهی می‌کنند. این قسمت دعا با این جمله آغاز می‌شود: اللَّهُمَّ اجْعَلْنِی أَخْشَاکَ کَأَنِّی أَرَاک ... (خدایا مرا ترسان از خود بگردان گویا تو را می‌بینم). اولین حاجت امام از خداوند درخواست خشیت و ترس خدا است که این اولویت، خود نشان دهنده اهمیت این امر است. نکته جالب توجه این است که امام (ع) چگونگی این ترس را تشبیه به ترس کسی می‌کنند که خدا را می‌بیند. رؤیت خداوندِ نادیدنی، بیانگر شدت معرفت و شهود و توجه نسبت به خداست. بنابراین امام (ع) ترسیدن شخص عارف را امری مسلم در نظر گرفته اند؛ لذا ترسی از خدا طلب می‌کنند که مانند ترس عارفان راستین در حین رؤیت پروردگار باشد.
امام حسین (ع) در ادامه حاجات فراوان دیگری را مطرح می‌کنند که برخی از آنها صبغه ترس و هول از مشیت و اراده خداوند را دارد. به عنوان نمونه این عبارات را ذکر می‌کنند: ... وَ نَجِّنِی مِنْ أَهْوَالِ الدُّنْیَا وَ کُرُبَاتِ الْآخِرَهِ وَ اکْفِنِی شَرَّ مَا یَعْمَلُ الظَّالِمُونَ فِی الْأَرْض. اللَّهُمَّ مَا أَخَافُ فَاکْفِنِی وَ مَا أَحْذَرُ فَقِنِی وَ فِی نَفْسِی وَ دِینِی فَاحْرُسْنِی ... وَ بِذُنُوبِی فَلَا تَفْضَحْنِی وَ بِسَرِیرَتِی فَلَا تُخْزِنِی وَ بِعَمَلِی فَلَا تَبْتَلِنِی وَ نِعَمَکَ فَلَا تَسْلُبْنِی ... (و مرا از امور ترسناک دنیا و سختی‌های آخرت نجات بده و از شرّ اعمال ظالمان در زمین مصون بدار. خدایا مرا از آنچه می‌ترسم و پروا دارم حفظ کن و نگهبان جان و دینم باش ... و به سبب گناهانم مرا رسوا مکن و به جهت سیرت (نا پاکم) خوارم نکن و به خاطر عمل (نا درستم) مرا مبتلا مکن و نعمتهایت را از من مگیر). این عبارات نشان دهنده اهتمام و توجه کامل عارف به این حقیقت است که مجازات الهی بسیار هولناک و وحشت برانگیز است و تنها می‌توان از آن به خود خدای رحمان پناه برد.
در ادامه امام حسین(ع) جلوه توحید و بی همتایی خداوند در شایسته بودنش برای خوف و ترس را چنین بیان می‌کنند: اللَّهُمَّ فَلَا تُحْلِلْ بِی غَضَبَکَ فَإِنْ لَمْ تَکُنْ غَضِبْتَ عَلَیَّ فَلَا أُبَالِی سِوَاکَ ... فَأَسْأَلُکَ ... أَنْ لَا تُمِیتَنِی عَلَی غَضَبِکَ وَ لَا تُنْزِلَ بِی سَخَطَکَ لَکَ الْعُتْبَی حَتَّی تَرْضَی قَبْلَ ذَلِک ... (خدایا بر من خشم مگیر که اگر تو بر من غضب نکنی دیگران برایم مهم نیستند ... از تو درخواست می‌کنم که مرا در حالیکه از من غضبناکی نمیرانی و خشمت را شامل حالم نکنی؛ این حق توست که قبل از مرگ مجازاتم کنی تا راضی شوی). بنابراین عارف بالله خوشامد یا نا خوشایندی هیچ کس را با رضایت و غضب خدا مقایسه نمی‌کند و می‌داند اوج شدت خشم خداوند از گنهکاران بعد از مرگ واقع خواهد شد لذا با وجود اینکه تحمل مکافات دنیایی نیز دشوار است اما نسبت به عذاب بعد از مرگ ترجیح دارد. به همین جهت عارفان در مقابل سختی‌های دنیا صبور هستند زیرا می‌دانند تقاص دادن در دنیا به مراتب آسان تر از عذاب آخرت است.
شبهه رایج در مورد عرفه
شاید بسیاری دعای عرفه را مربوط به حجه الوداع امام حسین(ع) بدانند و گمان کنند که این مناجات پیش از حرکت ایشان به سمت کوفه خوانده شده است.
در کتاب «منتهی الآمال – زندگی و مقتل امام حسین (ع)» که نوشته شیخ عباس قمی است، در فصل ششم درمورد حرکت حضرت سیدالشهدا(ع) از مکه معظمه به‌سوی کربلا چنین آمده است:
«حضرت سیدالشهدا (ع) در سوم ماه شعبان سال شصتم هجرت، از بیم آسیب مخالفان، مکۀ معظم را به نور قدوم خود منور گردانیده و در بقیۀ آن ماه و رمضان و شوال و ذی‌القعده در آن شهر محترم به عبادت حق تعالی مشغول بودند و در آن مدت جمعی از شیعیان از اهل حجاز و بصره نزد آن حضرت جمع شدند و چون ماه ذی الحجه درآمد، حضرت احرام به حج بستند و چون روز ترویه (یعنی هشتم ذی الحجه) شد عمرو بن سعید بن العاص با جماعت بسیاری به بهانۀ حج به مکه آمدند و از جانب یزید مأمور بودند که آن حضرت را گرفته و به نزد او برند یا آن جناب را به قتل برسانند.
حضرت چون بر باطن ایشان مطلع گردید احرام حج را به عمره تبدیل نموده و طواف خانه و سعی ما بین صفا و مروه به جا آورده و از مکه خارج شد و در همان روز متوجه عراق گردید.»
بنابراین دعای عرفه در حج پایانی ایشان نبوده است، اما در این که دعای شریف در چه سالی خوانده شده، در تاریخ مطلبی ذکر نشده است.
آیا امام حسین در روز عرفه حج خود را ناتمام گذاشت؟
از جمله شبهات موجود در خصوص تصمیم امام حسین (ع) در ذی الحجۀ سال ۶۰ هجری آن است که عده ای تصور می‌کنند که آن حضرت در روز عرفه و قبل از عید قربان مکه را ترک گفت و حج را ناتمام گذاشت.
در این باره باید گفت، این تعبیر که امام حسین(ع) حجّ خود را نیمه تمام گذاشت، نادرست است؛ زیرا امام (ع) در روز هشتم ذی الحجه (یوم الترویه) از مکّه خارج شد در حالیکه اعمال حجّ - که با احرام در مکّه و وقوف در عرفات شروع می‌شود - از ظهر نهم ذی الحجه آغاز می‌شود. بنابراین، امام (ع) اصولاً وارد اعمال حج نشده بود، تا آن را نیمه تمام بگذارد. بدیهی است دعای مشهور عرفه که از امام حسین (ع) نقل شده نیز در سال‌های پیش از سال ۶۰ هجری از ایشان روایت شده است.
مسلماً حضرت در آن سال در هنگام ورود به مکّه، عمره مفرده انجام داد. چه بسا در طول اقامت چند ماهه خود در مکّه و احتمالاً در فاصلههای مختلف، اقدام به انجام اعمال عمره کرده بود. اما انجام اعمال عمره مفرده، به معنای ورود در اعمال حجّ نمیشود. در برخی از روایات تنها از انجام عمره مفرده از سوی امام (ع) سخن به میان آمده است.
گرچه معروف و مشهور است و در برخی کتاب ها مانند الارشاد شیخ مفید آمده که حضرت حج خود را تبدیل به عمره کرد. طواف و سعی انجام داد و از احرام بیرون آمد چون نمی‌توانست حج خود را تکمیل کند. ولی به نظر بعید می‌آید که حضرت به احرام حج محرم شده باشد، چون کسی که می خواهد اعمال حج را انجام دهد، روز هشتم یا روز نهم ذی الحجه محرم می‌شود و دلیلی برای محرم شدن زودتر از موعد مقرر وجود ندارد و در این رابطه روایتی از امام صادق مشهور و به قرار زیر است:
«از امام صادق(ع) نقل شده که امام حسین(ع) قبل از روز هشتم ذی الحجه از مکه خارج شد، در حالی که قبلا در ماه حج با احرام عمره، به قصد انجام عمره وارد مکه شده بود و عمره انجام داده بود. از این روایت بر نمی‌آید که حضرت حج خود را تبدیل به عمره کرده باشد».
آداب روز عرفه
در روز عرفه آدابی مختص حاجیان بیت الله الحرام ذکر شده که اگر حاجی در ساعاتی از روز نهم ذیحجه که «الحج عرفه» است در آن ساعات، آن مکان را درک نکند، حج او تمام نیست و باید سال دیگر قضای آن را به جا آورد.
کاروان عظیم حج بعد از ظهر از مکه مکرمه حرکت کرده در حالیکه سرها برهنه و تنها از لباس‌هایی معمولی و همیشگی عاری گشته است و هر یک دو قطعه پارچه سفید پوشیده با نظمی متین و برنامه‌ای الهام بخش و آهنگی شورانگیز از نغمه آسمانی«لبّیک اللهم لبّیک لبّیک لا شریک لک لبّیک انّ الحمد و النّعمه لک والملک لا شریک لک لبّیک» که این ذکر آسمانی، تمام شهر مکه را فرا گرفته و حرکت می‌کنندو مقارن زوال ظهر روز نهم همه در صحرای عرفات جمع می‌شوند.
فضیلت روز و شب عرفه
شب و روز عرفه یکی از شب و روزهای با برکت سال به حساب می آید که در مورد فضیلت های آن روایات متعددی وجود دارد.
روایت است که امام سجاد(ع) در روز عرفه صدای سائلی را شنید که از مردم سئوال می کرد، حضرت به او فرمود: «وای بر تو! آیا در مثل چنین روزی از غیر خدا سئوال می‌کنی و حال آنکه در این روز برای بچه‌هایی که در شکم مادرانند، امید سعادت و خوشبختی می‌رود.»
درباره شب عرفه روایت شده است که دعای خیر در آن مستجاب و کسی که در آن به فرمانبرداری خداوند مشغول باشد، پاداش صد و هفتاد سال عبادت را خدای متعال به او عطا فرماید. زیارت امام حسین (ع) در این شب مستحب است. رفتن به عرفات و یا کربلا، بهترین مکان‌ها برای استجابت دعا در روز عرفه است. اهمیت دعا در این روز به اندازه‌ای است که روزه این روز را برای کسی که روزه باعث ضعف او هنگام دعا شود، ممنوع کرده‌اند. پاداش زیارت امام حسین (ع) در روز عرفه به اندازه‌ای است که از امام صادق (ع) روایت شده:«خداوند متعال برای زائرین قبر حسینی قبل از اهل عرفات (حجاج) جلوه کرده، حوائجهای آنان را برآورده، گناهانشان را بخشیده و آنان را به خواسته‌هایشان می‌رساند و آنگاه نزد اهل عرفات آمده و با آنان نیز اینگونه رفتار می‌کند.» حجاج شامگاه روز عرفه و شب دهم ذی الحجه، پس از ادای فریضه مغرب کوچ می‌کنند. «فاذا افضتم مِن عرفاتٍ فاذکروا الله عند المشعرِالحرامِ؛«پس هنگامی که از عرفات بازگشتید،در مشعرالحرام به ذکر خدا بپردازید.»
اعمال شب و روز عرفه
برای شب و روز عرفه اعمالی توصیه و ذکر شده است که به شکل مختصر بیان می کنیم:
۱. احیا و نماز و عبادت در شب عرفه
۲. دعا در شب عرفه (که گفته شده است مستجاب می‌گردد)
۳. زیارت امام حسین (ع) در شب عرفه.
۴. غسل.
۵. روزه روز عرفه (اگر سبب ضعف و مانع از دعا و مناجات نشود) .
۶. قرائت دعای عرفه امام حسین (ع) (که بهتر است بعد از نماز عصر باشد) .
۷. قرائت دعای عرفه امام سجاد (ع) (که در صحیفه سجادیه موجود است).
۸. زیارت امام حسین (ع) در روز عرفه.
۹. زیارت حضرت اباالفضل العباس (س) در روز عرفه .
۱۰. اعتراف و اقرار به گناهان.
۱۱. دو رکعت نماز که در رکعت اوّل بعد از حمد، سوره توحید و در رکعت دوم بعد از حمد، سوره کافرون خوانده می‌شود. سپس چهار رکعت نماز که در هر رکعت بعد از حمد، پنجاه مرتبه سوره توحید (این نماز در واقع همان نماز حضرت امیرالمؤمنین (ع) است) .
منابع و مآخذ:
- قمی، عباس، مفاتیح الجنان، ترجمه الهی قمشه‌ای، آیین دانش
- ضیاء آبادی، سید محمد، حج برنامه تکامل، دارالکتب الاسلامیه
- عماد زاده، حسین، دعای عرفه امام حسین علیه السلام، مکتب قرآن
- ملکی تبریزی، میرزا جواد، المراقبات، ترجمه ابراهیم محدث بندری ویگی، انتشارات اخلاق
- وسائل الشیعه، ج ۱، ص ۲۴۶؛ کتاب حج
- الکافی ج ۴
- شیخ مفید ، الارشاد، ج ۲
نظر شما