به گزارش خبرگزاری ایمنا، ماه مبارک رمضان منشأ فرصت‌ها و فراوانی‌های بسیاری است که پیامبر گرامی اسلام (ص) درباره آن فرموده‌اند: ماه رمضان، ماه خداست و ماهی است که خداوند در آن حسنات را می‌افزاید و گناهان را پاک می‌کند و آن ماه برکت است.
این ماه درنگی نیکو برای تغیراتی اساسی در سبک زندگی فردی و مناسبات اجتماعی است که فرهنگ، زیربنایی‌ترین رکن تمدن نوین اسلامی را متحول می‌کند؛ برای دریافتن بیشتر ارتباط میان آموزه‌های ماه مبارک رمضان با برخاستن فردی و جمعی برای یاری امام زمان (عج) و پی‌ریزی و پیش‌برد تمدن اسلامی با حجت الاسلام علی عابدی، سخنران مذهبی و پژوهشگر دینی به گفت‌وگو نشستیم:
ایمنا: دلیل اهمیت ماه مبارک رمضان در مسیر تمدن‌سازی چیست؟
عابدی: در دو بعد می‌توان به اهمیت ماه مبارک رمضان در مسیر تمدن‌سازی پرداخت، اولین نکته تفاوت اصلی را شامل می‌شود که تمدن اسلامی با تمدن غرب دارد، در تمدن غرب مبنا و تمام توجه به بعد مادی انسان است و نگاه، نگاه جسمانی است، بررسی که کنیم همین نکته را نیز درمی‌یابیم که تلاش‌ها و پیشرفت‌ها در تکنولوژی در تمدن غرب برای استراحت و راحتی جسم انسان است، از ماشین ظرف‌شویی مدرن‌تر گرفته تا تلفن همراه و هواپیما که همه حول محور آسایش بیشتر جسم طراحی شده‌اند، در صورتی که تفاوت تمدن اسلامی و تمدن غرب همین مطلب است، در تمدن اسلامی آن چیزی که مورد توجه است فقط بعد جسمانی نیست، شاید به ذهن بیاید که پس آنچه مورد توجه تمدن اسلامی است بعد روحانی انسان است، این هم غلط است و اشتباهی است که گاهی به علت نداشتن شناخت درست اسلام بعضی به تمدن اسلامی نسبت می‌دهند؛ اتفاقاً افتخار تمدن اسلامی این است که مبنای آن توجه کردن انسان‌ها به‌طور توأمان به جسم و روح است، یعنی به هر دو بعد وجودی انسان.
حالا اگر به عقب برگردیم و دوباره به موضوع نگاه کنیم می‌بینیم که با نگاه تمدنی به ماه مبارک رمضان، هر دو بعد انسان شامل روح و جسم در این ماه درگیر می‌شوند. باید مدت‌ها درباره این شگفتی اندیشید که چگونه خداوند متعال با چنین دستوراتی هر دو را درگیر می‌کند، در مورد تلاوت قرآن هم همینطور است، جسم انسان درگیر می‌شود، به این صورت که قرار بگیرد در محضر قرآن، به آن نگاه کند، تورق کند و با صدای خودش آن را به زیباترین حالتی که می‌تواند تلاوت کند و مشغول به گفتن آن اذکار با جوارح خود شود، از طرفی اثر وضعی به‌ویژه بعد روحانی او را نیز مورد اثر قرار می‌دهد، یا نمونه‌های اعجاب‌انگیز بی‌شمار دیگر.
نکته بعدی این است که اهمیت ماه مبارک رمضان در فریاد تفاوت انسان با بعد حیوانی خودش است در مقایسه با حیوانات دیگر، از لحاظ علم منطق در باب جنس و فصل انسان، انسان را حیوان ناطق می‌دانیم، حیوان جسم او است که همچون دیگر موجوداتی نظیر پرندگان و خزندگان و دیگر موجودات، اما به تعبیر علم منطق آنچه انسان را تمایز می‌دهد نسبت به سایر موجودات ناطقی او است، کلام او است که منشأ آن تفکر و تأمل و اختیار است؛ ماه مبارک رمضان فریاد این مطلب است که آهای دنیا! آهای بشر! من یک انسانم! چرا که اگر تا الان رفتار من و سبک زندگی من همچون حیوان بود، هروقت گرسنه‌ام می‌شد سراغ غذا می‌رفتم، هروقت تشنه‌ام می‌شد سراغ آب می‌رفتم، حالا این منم که این قدرت و اختیار را درون خود دارم و انتخاب می‌کنم با اینکه گرسنه هستم غذا نخورم و با اینکه تشنه هستم آب نخورم، این در حقیقت بیان و اثبات اصل انسانیت ما است.
ایمنا: ماه مبارک رمضان فرصتی برای احیای چه ویژگی‌هایی در بعد فردی است؟
عابدی: مراحل ساخت تمدن اسلامی به تعبیر حضرت آقا پس از انقلاب اسلامی، ابتدا نظام اسلامی است، بعد دولت اسلامی، پس از آن جامعه اسلامی و تمدن نوین اسلامی؛ بنابراین برای رساندن جهان به آن تمدن، باید ابتدا یک جامعه اسلامی ایجاد کنیم که با نگاه اجتماعی امکان پذیر است و آن افرادی می‌توانند جامعه را به این سطح برسانند که خود آن افراد ابتدا دارای این ویژگی‌ها در حوزه‌های فردی و اجتماعی باشند، در نگاه ویژگی‌های فردی باید دید آن چیزی از ماه رمضان که موجب می‌شود سبک زندگی منِ انسان به عنوان یک فرد از یک جامعه و یک نیروی تمدن‌ساز متحول شود، کدام ویژگی است؛ تقوا و خودکنترلی یکی از مهم‌ترین این مؤلفه‌ها است که همان فریاد تفاوت انسان با حیوان است و نمایش آن کرامتی که خداوند متعال به انسان بخشیده است.
حالا چطور می‌توان آن اراده و خودکنترلی را تقویت کرد؟ در ماه مبارک رمضان یکی از راه‌هایی که پیش روی انسان قرار می‌گیرد همان روزه‌داری است که طبیعتاً سبک زندگی فرد را تحت شعاع قرار می‌دهد، از تفاوت ساعت خواب و بیداری گرفته تا روزه بودن زبان و قلب که قله‌های تسلط به نفس را برای انسان ترسیم می‌کند؛ در کنار تقویت اراده، تقویت صبر و بردباری هم مطرح است، آن حلم انسان که در برابر خواسته‌های نفسانی خود صبر به خرج می‌دهد و این ماه می‌تواند به عنوان یک اردوی تمرینی برای ترک اعتیاد عمل کند، ترک اعتیاد به دنیا و لذت‌های ظاهری، ترک آنچه مبنای تمدن غربی قرار گرفته و آشنا شدن با مبنای تمدن اسلامی که فراتر از آن است و به اضافه جسم به روح انسان هم می‌پردازد، ماه مبارک رمضان البته در کنار ترک برخی عادت‌ها به ایجاد برخی صفات در انسان هم می‌پردازد، همچون افزایش مناجات‌ها و خلوت‌ها با خدای متعال، دستگیری کردن بیشتر به دیگران و کنترل خشم که افراد خود را عادت می‌دهند در زمان روزه داری خشم خود را کنترل کنند، این موارد می‌شود نگاه فردی.
ایمنا: آیا ماه مبارک رمضان فرصتی برای احیای چه ویژگی‌هایی در بعد اجتماعی است؟
عابدی: در نگاه اجتماعی ویژگی‌های اجتماعی وجود دارد که به واسطه برکات این ماه مبارک می‌توانند احیا شوند؛ خداوند مهربان در اصل رمضان را ماه چند برابر شدن قرار داده است، زمانی که تلاوت یک آیه از قرآن برابری می‌کند با خواندن تمام قرآن یعنی از جانب خدا این فرصت به ما داده شده است که از این طریق اعمال خود را اصلاح کنیم؛ در این ماه باید از خود بپرسیم که تعامل ما با دیگران چگونه است؟ روابط اجتماعی ما ممکن است حسنه تر از این باشد؟ شاید اینجا موانعی وجود داشته باشد همچون اتفاقات گذشته و کدورت‌ها، در این ماه در شب‌های قدر گذشت کردن را یاد می‌گیریم، همانطور که ما به پیشگاه خداوند متعال اشک می‌ریزیم و طلب مغفرت می‌کنیم در نگاه اجتماعی این دریچه را به روی خود باز می‌کنیم که تو هم باید دیگران را ببخشی، مَن یَرحَم، یُرحَم؛ کسی که می‌خواهد واقعاً بخشیده شود باید ببخشد.
آموزه دوم اجتماعی ماه مبارک رمضان برای انسان، بحث تقویت روابط اجتماعی است که این فرصت در ماه مبارک رمضان در میهمانی‌ها و افطاری‌ها مهیا است، به ویژه که امسال این ماه عزیز با عید نوروز تلاقی پیدا کرده و این فرصت خاصی است برای افزایش ارتباطات و بالاخص افزایش هوای معنوی در جامعه، انفاق‌ها و بسته‌های ارزاق که توسط نیکوکاران در ماه رمضان و یا سال نو توزیع می‌شوند، می‌توانند نیکوکاری‌های فردی را به توان برسانند، چند نفر آبرو گرو می‌گذارند، چند نفر با توان مالی بیشتر هزینه‌ها را متقبل می‌شوند، یک عده به شناسایی همسایگان آبرودار خود می‌پردازند و گروهی دیگر از اصناف و مشاغل دیگر به دنبال فرصتی برای خدمت به تکاپو می‌افتند و از هم پیشی می‌گیرند و بعد از تمام اینها نوعی همدلی و همبستگی میان مردم در جامعه ایجاد می‌شود.
این اتفاقی است که باید بیفتد و لااقل دستاورد آن این است که با آغاز ماه مبارک رمضان نیازمندان جامعه دیگر نگرانی و دغدغه‌ای برای تأمین مایحتاج خود ندارند، این می‌شود همان افزایش معنویت در جامعه و به نمایش درآمدن این زیبایی‌ها و مراقبت انسان‌ها از هم، جان معنوی را در جامعه افزایش می‌دهد؛ درباره سفره کرم آقا امام حسن مجتبی (ع) هم همینطور، خوشبختانه و به لطف خداوند متعال، هر سال بیشتر از سال گذشته شاهد این پررنگ شدن معنویات فردی و اجتماعی در جامعه هستیم.
ایمنا: روحیه جمع گرایی و اهمیت به دیگران، چطور در آموزه‌های ماه مبارک رمضان متجلی می‌گردد؟
عابدی: در باره همگرایی و اهمیت به دیگران در ماه مبارک رمضان دو نکته وجود دارد، درباره نکته اول، یک روایت از سرورمان حضرت مهدی موعود (ارواحنا له فداه) هست که حضرت می‌فرمایند: اگر شیعیان ما که خدا توفیقشان دهد در طاعتش، مجتمع بودند با هم در قلب‌هایشان برای وفا به عهدی که بر آن‌ها بود، دیدار ما به تأخیر نمی‌افتاد. یکی از دلایل اصلی غیبت حضرت نبود یار است و مهم‌ترین ویژگی آن یار، روحیه جمع گرایی است، اینکه آن فرد روحیه کنار آمدن با دیگران را داشته باشد و با آن‌ها سازگار باشد.
به همین دلیل گاهی در پاسخ به این سوال که مگر انسان‌های خوب در عالم کم هستند، باید گفت خیر، انسان‌های خوب در عالم، تعدادشان به لطف خدا بسیار است، اما انسان‌های صالحی که با هم کنار بیایند و نظرات شخصی خود را برای جمع گرایی کنار بگذارند کمتر پیدا می‌شوند، در یک مسجد کوچک اگر نگاه کنیم هیئت امنا و امام جماعت و بسیج و کانون فرهنگی مسجد، هرکدام نظر خود را دارند که چه بسا نظراتشان درست هم باشد، اما همین که با هم کنار نمی‌آیند خودش ضربه‌ای است به تقویت روحیه همگرایی و جمع گرایی برای تشکیل یاران حضرت مهدی (عج).
پس در این ماه دو هدف پیش روی ما است، اولی همانطور که اشاره شد روحیه جمع‌گرایی است و مهم‌ترین گام این است که این ماه فرصتی است برای آشتی کردن‌ها و آشتی دادن‌ها و نکته دوم بحث عبادت‌های دسته جمعی است، باید سعی کنیم در این ماه عبادتت دسته جمعی‌مان را بیشتر کنیم، نمازها را تا آنجا که ممکن است به جماعت اقامه کنیم، جلسات قرآن و دور هم دعا و قرآن خواندن‌ها را جدی تر بگیریم، یک زمانی ما می‌توانیم در خانه و به تنهایی به احیا و تلاوت قرآن بپردازیم، یک زمانی هم تصمیم می‌گیریم به طور جمعی و با ایفای نقش در جلسات این کار را انجام دهیم، به‌طور طبیعی این دو رویکرد آثار بسیار متفاوتی نسبت به هم خواهند داشت.
ایمنا: چطور می‌توان از آموزه‌های این ماه عزیز برای کادرسازی و تربیت نیروهای تمدن‌ساز استفاده کرد؟
عابدی: به نظر می‌رسد برای پاسخ دادن به این سوال ابتدا باید بدانیم تمدن‌سازی چیست؛ تمدن به خودی خود از مُدُن گرفته شده که مُدُن جمع مَدینه است به معنای شهر و اصل وجودی هر تمدنی به فرهنگ آن تمدن بازمی‌گردد، به دیگر سخن، تمدن جلوه‌گر و بازتابی از فرهنگ یک جامعه است و تأثیرات ظاهری در جامعه منشأ اصلی‌اش به فرهنگ آن جامعه باز می‌گردد؛ حالا اگر از خود بپرسیم فرهنگ چیست؟ به تعبیر خیلی خودمانی می‌توانیم بگوییم سبک زندگی، همان چیزی که از ابتدای تولد یک انسان همراه اوست تا انتهای زندگی دنیوی او، این می‌شود فرهنگ، که بعد خودش را در تمدن نشان می‌دهد، یعنی ماحصل و خروجی فرهنگ تمدن است، به‌طور مثال خروجی فرهنگ اسلامی ما می‌شود مسجدهایی که در اصفهان یا نقاط دیگر کشور می‌بینید، با آن ظاهر و کیفیت که هست.
حالا ارتباط این ماه چیست؟ این ماه فرصت ناب و گرانبهایی است برای تغییر یا ترمیم و یا تقویت آن سبک زندگی، اگر در سبک زندگی‌های فعلیمان دقیق شویم، می‌بینیم اگرچه برخی مناسک را همراه خود حمل می‌کند همچون نماز، همچون روزه، اما در حقیقت ما این مناسک را در بستر سبک زندگی غربی به جا می‌آوریم؛ همچون وضعیت خواب و بیداری ما، نوع تعامل و رفت و آمدهای با دیگران، آن زمانی که به خود اختصاص می‌دهیم در ابعاد معنوی و حتی کنترل نفس و تقویت اراده که شاید خیلی دور شده باشد از ذهن ما مسلمان‌ها؛ حقیقت این است که ساخت یک تمدن، آن هم تمدن بزرگی به نام تمدن اسلامی نیازمند نیروهایی قوی است که از نظر سبک زندگی توانسته باشند خودشان را نزدیک به امام زمانه خودشان کرده باشند؛ این اصلاح سبک زندگی و بازگشت به آن فرهنگ حقیقی و یک‌پارچه اسلامی شاید اصلی‌ترین و زیربنایی‌ترین آموزه ماه مبارک رمضان برای تمدن‌سازی باشد.
ایمنا: برنامه ریزان فرهنگی و خود اشخاص چگونه می‌توانند از ظرفیت ماه مبارک رمضان به عنوان بستری برای تربیت خود و دیگران به عنوان سربازان حضرت صاحب‌الزمان (عج) استفاده کنند؟
عابدی: ناظر به گفته‌های پیشین، حالا می‌توان از آن مقدمات به این نتیجه رسید که ماه رمضان را نباید تنها به عنوان سی روز مجزا در سال دانست، پایان ماه مبارک رمضان، آغاز است، آغاز عمل به برنامه‌ریزی‌ها برای تربیت خود و دیگران و کارهای تشکیلاتی با نگاه تمدنی و با عنوان سربازان حضرت مهدی (ارواحنا له الفداء)، بنابراین یکی از بهترین کارها این است که ما در این ماه فرصتی چند ساعته و نه محدود به دقایق را برای یک برنامه‌ریزی خوب اختصاص دهیم، شب‌های ماه مبارک رمضان و به ویژه شب‌های قدر برای جمع بندی اندیشه‌ها بسیار خوب است که انسان برنامه‌ریزی کند برای سرباز ولی عصر (عج) شدن؛ در باب چگونگی این برنامه‌ریزی هم می‌شود پیشنهادهایی داد، به‌طور مثال تأکید بر همان روحیه تعامل و سازگاری که پیش‌تر عنوان شد، ما به عنوان یک سرباز ویژگی‌های دیگری هم باید داشته باشیم، همچون چند بعدی که یکی از پررنگ‌ترین ویژگی‌های سربازان حضرت حجت (عج) همین است.
برای پرهیز از زندگی کاریکاتوری، مولای متقیان، حضرت علی بن ابیطالب (ع) یک مصداق بی نظیر و الگوی تمام و کمال برای چند بعدی بودن است، حضرت در هر بعدی از ابعاد زندگی قله عصر خود و دیگر اعصار است؛ در بعد اجتماعی فعال، در بعد فردی و معنوی در کمال، در بعد علمی آنچنان سرآمد به لطف خداوند که زمانی که معاویه ملعون خبر شهادت حضرت را می‌شنود شروع به اشک ریختن می‌کند و می‌گوید مردم نمی‌دانند چه منبع علمی را از دست دادند، در جنگاوری و قدرت بدنی امیرالمؤمنین (ع) در جنگ‌های مختلف و برای نمونه جنگ احزاب غوغا به پا می‌کند، از لحاظ سیره خانوادگی تعامل و نوع ارتباط صمیمانه شأن با همسر بزرگوارشان حضرت زهرای مرضیه (س)، با فرزندانشان واقعاً زیباست و خود موضوع پژوهش‌ها و بحث‌های مکرر است؛ از این نمونه کمالات در حضرت بسیار است و به همین دلیل وقتی بررسی می‌کنیم در می‌یابیم که امام علی (ع) انسان کامل است.
در زمانه خودمان اگر نگاه کنیم شهید مصطفی چمران که رحمت خدا بر او باد همین چند بعدی بودن را مولا آموخته بود؛ نگاهش نگاهی عمیق، احساسات و معنویت خروشان، از جهت جنگاوری، چریک و فرمانده جنگ‌های نامنظم، در ارتباط با خدا با خواندن نیایش‌های به جا مانده از شهید می‌فهمیم که تا چه حد با خدای خود عاشقانه راز و نیاز می‌گفته و در بعد خانوادگی نیز از زبان همسر ایشان در کتاب نیمه پنهان ماه برای انسان تعجب می‌آفریند که چطور یک مرد می‌تواند اینقدر در خانواده خود نقش مؤثر ایفا کند و از جهات دیگر نیز به همین صورت؛ سرباز امام زمان (عج) باید وقت بگذارد، باید از لحاظ علمی، معرفتی، تشکیلاتی، ویژگی‌های فردی و معنوی باید قوی باشد، در خانواده خود به خوبی تعامل کند و خود را از نظر جسمانی و ورزشی در آمادگی نگه دارد، باید برای اینها برنامه ریخت و بر آن در طول سال و روزهای زندگی مداومت داشت.
ایمنا: در ماه رمضان چه معادلات و مناسبات اجتماعی در جامعه نسبت به گذشته تغییر می‌کند؟
عابدی: ادعای تحول‌آفرینی ماه مبارک رمضان باید پیش از هرچیز در منظومه راهبردهای تمدن‌ساز بررسی شود که آیا می‌تواند در جوامع ما اثر بگذارد یا خیر؛ چنان‌چه با آموزه‌ها و دستورات خداوند در این ماه ویژگی‌های فردی و اجتماعی اشخاص و جامعه احیا شود و نیروها به نیروهای تمدنی تبدیل شوند به‌تبع آن آسیب‌های اجتماعی در این ماه کاهش پیدا می‌کند، نزاع‌ها، جرم‌ها و جنایت‌ها کمتر می‌شود و همین تغییر سبک زندگی و تأثیرش در ساعات خواب و بیداری و رفت و آمد موجب نزدیک شدن هرچه بیشتر انسان به آنچه باید باشد می‌شود، احیا و ایجاد نگاه تمدنی در جوامع می‌تواند سومین فضیلت ماه رمضان در حوزه اجتماعی باشد، همچنین افزایش آرامش و طمأنینه، افزایش امید به زندگی و افزایش برنامه‌ریزی در زندگی تغییرات زیادی را در زندگی فردی و اجتماعی مردم در جوامع ایجاد می‌کند.
نظر شما