ام اس؛ پیچیده‌ترین بیماری خودایمنی

به گزارش خبرگزاری ایمنا، ام‌اس، نوعی بیماری مزمن سیستم عصبی مرکزی و نوعی اختلال خود ایمنی است که در آن بدن به اشتباه به خودش حمله می‌کند، این بیماری، قابل پیش‌بینی نیست و افراد مختلف را به‌طور متفاوتی تحت تأثیر قرار می‌دهد، در صورت بروز این بیماری، ارتباط بین مغز و سایر قسمت‌های بدن مختل می‌شود، ام‌اس یک بیماری عصبی فلج‌کننده مغز و نخاع است، در بیماری ام‌اس سیستم ایمنی بدن به غلاف محافظ (میلین) بافت عصبی حمله می‌کند و موجب اختلال در ارتباط بین مغز و دیگر مناطق بدن می‌شود، در نهایت این بیماری منجر به تخریب موقت یا آسیب دائمی به اعصاب می‌شود.

ام‌اس بیماری با علائم غیرقابل پیش‌بینی است که شدت آن می‌تواند در افراد مختلف متفاوت باشد، در حالی که بعضی افراد دچار خستگی و بی‌حسی هستند، در موارد شدید علائم اولیه ام‌اس می‌تواند موجب فلج شدن، کاهش بینایی و کاهش عملکرد مغز شو،. برخی افراد ممکن است توانایی وضوح دید، نوشتن، صحبت کردن یا راه رفتن خود را از دست بدهند. این بیماری به‌ندرت مهلک است و بیشتر افراد امید به زندگی عادی دارند.

در واقع علائم ام‌اس، به میزان واکنش التهابی و مکان و گستردگی پلاک‌ها وابسته است و در ساقه مغز و مخچه که وظیفه تعادل و هماهنگی حرکت را برعهده دارند، همچنین نخاع و اعصاب بینایی ظاهر می‌شود، علائم ام‌اس بیشتر مواقع غیرقابل پیش‌بینی است و ممکن است خفیف یا شدید، کوتاه مدت یا طولانی‌مدت باشند، با توجه به ناحیه‌ای از سیستم عصبی که دچار آسیب شده است، ممکن است علائم مختلفی ظاهر شود.

سیر طبیعی ام‌اس برای هر فردی متفاوت است و پیش‌بینی آن کار دشواری است، شروع و مدت زمان علائم ام‌اس به نوع خاص آن بستگی دارد و ممکن است طی چند روز آغاز شده و به سرعت از بین برود یا به کُندی و به تدریج طی سال‌های متمادی ایجاد شود، به‌طور قطعی نمی‌توان گفت که ام‌اس بیماری ارثی است، با این حال، در صورت بیمار بودن یکی از اعضای خانواده، احتمال ابتلاء به آن بیشتر می‌شود، تحقیقات حاکی از آن است که در جمعیت عمومی احتمال ابتلاء به ام‌اس ۱۰ درصد است، اما اگر خواهر، برادر یا والدین فردی به این بیماری مبتلا باشند، این احتمال به ۲.۵ تا ۵ درصد می‌رسد، در دوقلوهای همسان، در صورت ابتلای یک قل، احتمال ابتلای دیگری ۲۵ درصد است.

آمار شیوع بیماری ام‌اس در مقایسه با کشورهای دیگر

محمدرضا نجفی، متخصص مغز و اعصاب درباره میزان شیوع بیماری ام‌اس در استان اصفهان به خبرنگار ایمنا می‌گوید: منابع مختلفی را مطالعه کردم که نشان می‌دهد میزان بروز و شیوع بیماری ام‌اس در استان اصفهان به‌طور قابل توجهی بالاتر از میانگین ملی و حتی جهانی است، وقتی صحبت از آمار می‌شود از لحاظ همه‌گیر شناسی باید میزان شیوع و بروز را در نظر بگیریم، میزان شیوع یعنی مواردی که در حال حاضر موجود است و میزان بروز مواردی است که در یک بازه زمانی اتفاق می‌افتد، میزان شیوع بر اساس مطالعاتی که داشته‌ایم نشان می‌دهد شیوع بیماری ام‌اس در استان اصفهان از ۵ در هر ۱۰۰ هزار نفر در دهه‌های گذشته به رقم ۶۰ در هر ۱۰۰ هزار نفر رسیده است و در سال ۱۴۰۰ شیوع بیماری ام‌اس در استان اصفهان به ۱۸۳.۹ مورد در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت افزایش پیدا کرده است و این آمار نسبت به گذشته و در مقایسه با کشورهای منطقه و جهان رقم بالایی است.

وی می‌افزاید: علت افزایش آمار بیماری ام‌اس در استان اصفهان باید مورد بررسی و مطالعه قرار بگیرد، اما در زمینه عوامل مؤثر در افزایش شیوع این بیماری در استان می‌توان به مواردی اشاره کرد یکی بحث شرایط جغرافیایی و آب و هوایی اصفهان است که در منطقه خشک و کم‌باران قرار دارد و میزان تابش آفتاب هم در آن زیاد است. یکی از عوامل مساعدکننده ابتلاء به بیماری ام‌اس کمبود ویتامین دی است، کمبود ویتامین دی به‌دلیل کمبود تابش آفتاب نیست، بلکه به‌دلیل این است که مردم کمتر در معرض نور خورشید قرار می‌گیرند یا محدودیت‌های فرهنگی و مسائل اجتماعی وجود دارد و همه این موارد از عوامل خطر بروز این بیماری در استان اصفهان محسوب می‌شود.

متخصص مغز و اعصاب تصریح می‌کند: دومین نکته آلودگی هوا است. اصفهان یکی از شهرهای صنعتی ایران و با آلودگی هوای شدید روبه‌رو است، جای تأسف دارد که وضعیت آلودگی هوا روز به روز در اصفهان شدیدتر هم می‌شود و خطر ابتلاء به بیماری‌های التهابی و خودایمنی همچون ام‌اس را زیاد می‌کند، روزهایی که هوای اصفهان بسیار آلوده می‌شود، همه ادارات و مدارس تعطیل می‌شوند و این اتفاق به‌دلیل صنعتی بودن اصفهان است، دلیل دیگر بروز این بیماری مربوط به ژنتیک است، عوامل ژنتیکی موجب می‌شود که شیوع این عارضه به‌ویژه شیوع خانوادگی بیماری ام‌اس در اصفهان بیشتر از سایر مناطق است.

وی خاطرنشان می‌کند: حدود ۲۰ درصد از بیماران ام‌اس در اصفهان سابقه خانوادگی دارند، یعنی یکی از اعضای خانواده آن‌ها مبتلا به این بیماری بوده است که نشان‌دهنده نقش مهم عوامل ژنتیکی در ابتلای به این بیماری است، همچنین تغییر سبک زندگی افراد نیز در بروز این عارضه بسیار مهم است، کاهش فعالیت‌های بدنی، داشتن رژیم‌های غذایی نامناسب و افزایش استرس‌های محیطی از عوامل مؤثر در افزایش شیوع بیماری ام‌اس در اصفهان محسوب می‌شود.

نجفی ادامه می‌دهد: اگر بخواهیم بیماری ام‌اس را در اصفهان با سایر مناطق ایران مقایسه کنیم، شیوع ام‌اس در ایران به‌طور کلی ۱۱۱ بیمار در هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت است و این رقم در اصفهان تقریباً مشابه این ارقام است، در حقیقت استان اصفهان به یکی از مناطق با شیوع بالا تبدیل می‌شود؛ در کل ایران از شهرهایی که شیوع بالای بیماری ام‌اس در آن‌ها وجود دارند می‌توان اصفهان، تهران و شیراز را نام برد که در شرایط کنونی بیشترین آمار ثبت شده بیماران ام‌اس را به خود اختصاص داده‌اند.

وی تصریح می‌کند: بر اساس آمار رسمی بیش از ۱۲ هزار بیمار مبتلا به ام‌اس در اصفهان ثبت شده‌اند، اما احتمال دارد جمعیت مبتلایان به بیماری ام‌اس در اصفهان بالاتر از آمار رسمی باشد، یعنی استان اصفهان به‌دلیل ترکیبی از عوامل محیطی، ژنتیکی و تغییرات سبک زندگی یکی از مناطق با شیوع و بروز بالای بیماری ام‌اس در ایران و جهان است، برای کاهش این آمار مهم‌ترین راهکار افزایش آگاهی عمومی و بهبود سبک زندگی و اقدامات پیشگیرانه، همچون مصرف ویتامین دی و کاهش آلودگی هوای اصفهان است، در واقع خشک شدن زاینده‌رود و مازوت‌سوزی از مهم‌ترین عوامل افزایش بیماری ام‌اس در اصفهان است و کاهش آلودگی هوای اصفهان تا حدودی می‌تواند به کنترل این بیماری کمک کند.

روند درمان طولانی‌مدت و مشکلات بیماران ام‌اس

متخصص مغز و اعصاب عنوان می‌کند: شیوع این بیماری در زنان بیشتر از مردان است، دوسوم مبتلایان بیماری ام‌اس زنان و یک سوم آن‌ها مردان هستند، در سنین بالاتر ابتلای به بیماری ام‌اس ۳۰ درصد در مردان بیشتر از زنان است، مبتلایان به این عارضه با مشکلاتی دست‌وپنجه نرم می‌کنند و این گروه از بیماران به‌دلیل ناتوانی که دارند دچار ناتوانی فیزیکی، تعادلی، حرکتی و گفتار هستند و به علت همین ناتوانی‌ها کیفیت زندگی آن‌ها افت پیدا می‌کند.

وی خاطرنشان می‌کند: در حال حاضر بیماری ام‌اس بین جوانان بسیار شایع است یعنی در دهه دوم و سوم زندگی افراد شیوع بالایی دارد، در حقیقت جمعیتی که از نظر فعالیت بدنی توانمند هستند، به‌دلیل درگیری با بیماری ام‌اس ناتوان می‌شوند و این اتفاق فاجعه‌ای است که با بروز این عارضه به وجود می‌آید، بنابراین به‌دلیل اینکه ابتلای به بیماری ام‌اس در بین جوانان است که فعالیت‌هایی زیادی از عهده آنها بر می‌آید و این جمعیت جوان به‌دلیل ابتلاء به بیماری ام‌اس نمی‌توانند این فعالیت‌ها را انجام دهند و به طور طبیعی مشکلات آن‌ها در زندگی روزمره رو به افزایش است.

نجفی اظهار می‌کند: ام‌اس در بین انواع بیماری‌ها همیشه یک بیماری پرسروصدا و مسئله‌دار بوده است و مهم‌ترین دلیل اینکه بیشتر قشر جوان جامعه را درگیر می‌کند، روند درمان این بیماری طولانی‌مدت است، اما با توجه به پیشرفت‌هایی که صورت گرفته نسبت به سال‌های قبل وضعیت بهتری پیدا کرده است و در حال حاضر داروهای زیادی برای استفاده بیماران با پوشش بیمه‌ای وسیع وجود داد، با دارودرمانی بیماران به سمت بهبودی پیش می‌روند و روند تهاجمی این بیماری کاهش پیدا می‌کند و حداقل ۴۰ درصد بیماران با مصرف داروها به شکل قابل توجهی از مداخلات درمانی سود می‌برند و به سمت بهبودی پیش می‌روند.

وی به خانواده‌های درگیر با بیماران ام‌اس توصیه می‌کند: خانواده‌ها نقش بسیاری مهمی در درمان بیماری فرد مبتلا به ام‌اس دارند، خانواده‌ها باید سعی کنند به بیماری ام‌اس به چشم یک بیماری هولناک و فاجعه‌آمیز نگاه نکنند و بدانند که بیماری ام‌اس همچون سایر بیماری‌هاست و بیماران با مصرف داروها رو به بهبودی پیش می‌روند، این بیماری اگر زودهنگام تشخیص داده شود و مداخلات درمانی به شکل منطقی انجام گیرد، به میزان زیادی قابل کنترل است و از روند پیشرفت این بیماری جلوگیری می‌شود. خانواده‌ها باید کانون آرامش برای بیماران ام‌اس باشند، خانواده‌های پرتنش که میزان استرس در آن‌ها زیاد است نمی‌توانند کانون مناسبی را برای بیماران ام‌اس فراهم کنند، خانواده‌ها باید بدانند ایجاد استرس و هیجان بر تشدید علائم بیماری ام‌اس اثر می‌گذارد.

تنوع و طیف‌هی مختلف بیماری مرموز ام‌اس

فریبرز خوروش، متخصص مغز و اعصاب و فلوشیپ سردرد درباره تنوع و طیف‌های بیماری ام‌اس به خبرنگار ایمنا می‌گوید: درباره بیماری ام‌اس یک بیماری همراه با ایجاد ضایعات در سیستم عصبی مرکزی در مغز، نخاع و افت عصب بینایی است که نتیجه آن بروز یک سری از علائم و عوارض برای بیمار است، در بیماری ام‌اس مغز و نخاع و عصب بینایی بیمار درگیر این عارضه می‌شود و با توجه به تنوع و محل‌هایی که در مغز انسان وجود دارد به همین شکل بیماری ام‌اس هم یک طیف بسیار وسیعی از علائم با تنوع بالا را می‌تواند داشته باشد.

وی می‌افزاید: از شایع‌ترین علائم بیماری ام‌اس کاهش بینایی انسان، دوبینی، علائم حسی، اختلالات حرکتی، اختلال ادراری، سرگیجه و اختلال در تعادل است و این عارضه در بیماران طیف وسیعی از علائم را بروز می‌دهد که شروع علائم در هر بیماری می‌تواند متفاوت و متنوع باشد، شایع‌ترین سن بروز بیماری ام‌اس در گروه سنی ۲۰ تا ۴۰ سال است و این روند بدان معنا نیست سنین بالاتر از ۴۰ سال مبتلا به این بیماری نشوند، حتی بروز بیماری ام‌اس در اطفال هم وجود دارد و در سنین بالای ۵۰ سال هم بروز بیماری ام‌اس وجود دارد و نیازمند بررسی‌های بیشتری است و بروز بیماری ام‌اس در زنان سه برابر بیشتر از مردان است.

متخصص مغز و اعصاب و فلوشیپ سردرد درباره شیوع این بیماری در استان اصفهان تصریح می‌کند: از نظر تقسیم‌بندی آماری که سازمان بهداشت جهانی درباره شیوع این بیماری می‌کند بر مبنای تعداد در ۱۰۰ هزار نفر است که رقم زیر ۵ در هر ۱۰۰ هزار نفر شیوع پایین این بیماری است و بین ۵ تا ۳۰ در هر ۱۰۰ هزار نفر شیوع متوسط بیماری ام‌اس را نشان می‌دهد و و آمار بالاتر از ۳۰ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر شیوع بالای این بیماری را عنوان می‌کند.

وی ادامه می‌دهد: تحقیقات نشان می‌دهد که شیوع این بیماری در منطقه خاورمیانه را به‌طور عموم با شیوع پایین این بیماری تقسیم‌بندی کرده است، اما به‌طور یقین آمارهایی که در کشور وجود دارد حاکی از آن است که شیوع این بیماری در کشور به مراتب از ۳۰ نفر در هر ۱۰۰ هزار نفر بالاتر است و مطابق آخرین آماری که من در ذهنم دارم و انجمن ام‌اس ایران ارائه کرده است، ۱۷۰ نفر در هر ۱۰۰ نفر بوده است که این آمار نشان می‌دهد که شیوع این بیماری به شدت در سطح کشور افزایش پیدا کرده است و متناسب با این آمار استان اصفهان یکی از استان‌هایی بوده که شیوع بیماری ام‌اس در آن زیاد شده است و سه استان تهران، مرکزی فارس و اصفهان شیوع بالایی از بیماری ام‌اس را دارند.

خوروش با اشاره به روند تشخیص بیماری ام‌اس بین بیماران اظهار می‌کند: روش تشخیص این بیماری همچون همه بیماری‌ها بر مبنای شرح حال، علائم بالینی و معاینه بیمار است و پزشک متخصص به وجود این عارضه در بدن بیمار شک می‌کند و نکته‌ای که در همه مراجع مغز و اعصاب وجود دارد این است که تا تشخیص بیماری توسط پزشک قطعی نشده است، به‌دلیل تبعات اجتماعی، روحی، روانی و ذهنیتی که در مورد این بیماری در جامعه وجود دارد، نباید نام این بیماری برای بیمار گفته شود.

وی خاطرنشان می‌کند: بسیاری اوقات وقتی که این بیماری تشخیص داده و به بیمار اطلاع داده می‌شود همان موقع فرد به این می‌اندیشد که با ابتلاء به این بیماری دیگر ناتوان و کارافتاده شده است، در حالی که در واقعیت این‌طور نیست و بسیاری از بیماران زندگی فعالی دارند و برای ادامه زندگی مشکلی پیدا نمی‌کنند، هنگامی که پزشک معالج با گرفتن شرح حال و علائم بالینی بیمار متوجه بروز ام‌اس در بدن او می‌شود باید مسیر تشخیص پاراکلینیک برای او در نظر گرفته شود.

تأثیر ۴ عامل مؤثر در ایجاد و تشدید بیماری ام‌اس

استاد دانشگاه علوم پزشکی اصفهان عنوان می‌کند: مهم‌ترین مرحله آن گرفتن ام‌.آر.ای تخصصی از سر و گردن بیمار با ماده حاجب توسط پزشک معالج است و تشخیص نهایی بیماری توسط پزشک با مجموعه علائم بالینی و گرفتن ام‌آرآی تخصصی از بیمار انجام می‌گیرد و اگر باز هم شک و تردید در مورد بروز این عارضه وجود داشته باشد پزشک معالج بررسی معاینه مغزی و نخاعی را با در نظر گرفتن شاخص‌های خاص انجام می‌دهد و تشخیص نهایی را در زمینه بروز این بیماری در فرد انجام می‌دهد.

وی در مورد تأثیر چهار عامل مؤثر در ایجاد و تشدید بیماری ام‌اس می‌گوید: عوامل ویروسی، تشدید استرس‌ها و مصرف سیگار و دخانیات در بروز این عارضه بین بیماران بسیار مؤثر است، به‌طور یقین دوری کردن از این موارد در پیشگیری و کاهش بروز بیماری ام‌اس در بین افراد بسیار تأثیر دارد. افرادی که بیماری ام‌اس دارند، اگر این موارد را رعایت کنند به بهبود بیماری آن‌ها کمک می‌کند، برای مثال افرادی که کمبود ویتامین دی دارند در الگوی درمان آن‌ها حتماً اصلاح ویتامین دی در نظر گرفته می‌شود.

خوروش در خصوص روند درمان بیماری ام‌اس تصریح می‌کند: بیماری ام‌اس یک بیماری خود ایمنی است و سیستم عصبی مرکزی درگیر این بیماری می‌شود یعنی سیستم ایمنی علیه بدن فعال می‌شود و مصرف داروها تعدیل‌کننده سیستم ایمنی بدن هستند یا بر ضد سیستم ایمنی بدن عمل می‌کنند و در درمان و کنترل بیماری ام‌اس بسیار مؤثر است، جای خرسندی دارد که در شرایط کنونی ایران جزو کشورهای پیشرو در تولید داروهای بیماری ام‌اس است و در این زمینه موفق عمل کرده است و حتی بعضی از داروهای بیماری ام‌اس که در تک‌کمپانی‌ها در دنیا تولید می‌شود در حال حاضر این داروها در ایران تولید می‌شوند و به‌طور قطعی می‌توان گفت در شرایط کنونی در زمینه داروهای بیماری ام‌اس کمبودی در کشور برای بیماران وجود ندارد.

در حقیقت ام‌اس نوعی بیماری مختل‌کننده است که علائم آن می‌توانند بدون هشدار قبلی شعله‌ور شوند یا بدتر شوند، بیماری ام‌اس به‌طور مستقیم با سلول‌ها و بافت‌های عصبی در ارتباط است و می‌تواند سیستم عصبی مرکزی یعنی مغز و نخاع را ناتوان کند، علائم این بیماری زمانی بروز می‌کند که سیستم ایمنی بدن به اشتباه رشته‌های عصبی و غلاف میلین (ماده‌ای تشکیل شده از چربی که رشته‌های عصبی سالم را احاطه کرده است) را هدف قرار می‌دهد.

بیماری ام‌اس یک بیماری مربوط به سیستم عصبی است که می‌تواند مغز و نخاع را تحت تأثیر قرار دهد. این بیماری موجب ایجاد طیف وسیعی از علائم بالقوه از جمله مشکلات بینایی، مسائل مربوط به حرکت دست یا پا و مشکلات احساسی می‌شود. ام‌اس بیشتر در افراد بین ۲۰ تا ۳۰ سال تشخیص داده می‌شود اما ممکن است در هر سنی رخ دهد، زنان دو تا سه برابر بیشتر از مردان دچار این بیماری می‌شوند.

تشخیص زودهنگام ام‌اس بسیار مهم است زیرا سرعت پیشرفت بیماری را کاهش می‌دهد، با این حال علائم بیماری ام‌اس و شدت آن‌ها در افراد مختلف بسیار متفاوت هستند، تشخیص بیماری ام‌اس بر اساس علائم فرد و بررسی نتایج آزمایش‌های مختلف پزشکی که ممکن است شامل ارزیابی عصبی حرکت و هماهنگی فیزیکی، بینایی، تعادل و عملکرد ذهنی، آزمایش خون برای رد سایر بیماری‌ها، تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) برای تشخیص ضایعات مغزی معمول ام‌اس و آزمایش مایع نخاعی (LP) باشد.