به گزارش خبرگزاری ایمنا، با توجه به عوامل مؤثر در آسیب‌پذیری شهرها در برابر زلزله و نقش شهرسازی در کاهش این آسیب‌پذیری، می‌توان گفت سکونتگاه‌های انسانی از بدو پیدایش تاکنون همواره با مخاطرات طبیعی همچون زلزله، سیل، طوفان روبه‌رو بوده‌اند و تسلط نیروهای طبیعی بر زندگی انسان‌ها و توانایی پایین انسان در کنترل آن‌ها موجب شده است تا سکونتگاه‌ها با استفاده از فنون و تدابیری در راستای به حداقل رساندن این آسیب‌ها شکل بگیرند.
امروزه با وجود پیشرفت تکنولوژی و افزایش دانش و توانایی انسان در کنترل بلایای طبیعی، شهرها هنوز هم با این مخاطرات روبه‌رو هستند و از این منظر آسیب‌پذیرند، از این‌رو افزایش ایمنی شهرها در رویارویی با این مخاطرات، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است؛ هرچند فنون ایمن‌سازی شهرها در برابر انواع آسیب‌ها با گذشته تفاوت‌های بسیار زیادی پیدا کرده است.
هر سال وقوع سوانح طبیعی در همه کشورها موجب زیان‌های اقتصادی و تلفات انسانی زیادی می‌شود؛ در جوامع مختلف میزان خسارات این بلایای طبیعی به میزان توسعه‌یافتگی، تراکم جمعیت، ایمنی ساختمان‌های روستاها و شهرها، آمادگی افراد و جامعه در زمینه رعایت نکات ایمنی بستگی دارد.
یکی از مهم‌ترین سوانح طبیعی «زلزله» است که علاوه‌بر رعایت اصول صحیح شهرسازی در مناطق زلزله‌خیز، با رعایت نکات ایمنی می‌توان آسیب‌های ناشی از وقوع آن را تا حد زیادی کاهش داد، همچنین شناخت پدیده زلزله و سایر سوانح طبیعی و ارائه الگوهای مناسب برای رفتار جمعی و فردی مردم پیش، حین و پس از این سوانح می‌تواند اثرات مخرب آن‌ها را کاهش دهد.
عوامل مؤثر در آسیب‌پذیری شهرها در برابر زلزله را می‌توان به دو دسته کلی تقسیم‌بندی کرد که شامل عواملی است که با عنوان عوامل انسان‌ساز تلقی می‌شود و مبنای تشکیل آن‌ها ریشه‌ای طبیعی دارد؛ اگر در ساخت یک بنا از استانداردهای مهندسی و اصول مقاوم‌سازی پیروی شود، به میزان قابل توجه می‌توان ساختمان را در برابر زلزله مقاوم‌سازی کرد. هر چند مقاوم‌ترین و مستحکم‌ترین ساختمان‌ها در برابر زلزله‌های چند ریشتری شدید دچار آسیب می‌شود، اما تا حد امکان باید از وقوع حوادث احتمالی جلوگیری کرد یا آن‌ها را به حداقل رساند.
کاهش زیان‌های ناشی از زلزله، تنها مرتبط با روش‌های ساخت‌وساز ساختمان‌ها برای افزایش مقاومت در برابر زلزله نیست، بلکه مقابله با زلزله فراتر از رعایت اصولی فنی برای مقاوم‌سازی ساختمان‌ها است؛ در این رابطه شهرسازی و برنامه‌ریزی شهری از جمله کارآمدترین سطح برنامه‌ریزی برای کاهش آسیب‌پذیری شهر در برابر زلزله است.
از مهم‌ترین راه‌های کاهش اثرات حوادث، می‌توان به توسعه توان دستگاه‌های کشور در مدیریت بحران، امدادرسانی و پیشگیری از حوادث اشاره کرد، بخش دیگر نیز مربوط به آگاهی و اطلاع مردم نسبت به انواع حوادث و راه‌های مقابله با آسیب‌های بحران است.
برای انجام اقدامات در راستای کاهش آسیب‌پذیری سازه‌ای و غیرسازه‌ای نباید از نقش‌های مدیریتی، آموزشی و آمادگی مردم در این سوانح غافل بود، زیرا زمین از بلایا و سوانح طبیعی گریزی ندارد، اما می‌توان با مدیریت صحیح، اقدامات پیشگیرانه و آگاه‌سازی جامعه، اثرات این بلایا را هرچه بیشتر کاهش داد.
لزوم حرکت به سمت حرفه‌مند شدن مجریان ذی‌صلاح ساختمان‌ها / ناظران کم‌کار باید توبیخ و بازخواست شوند
رسول میرباقری، رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر اصفهان در این‌باره به خبرنگار ایمنا اظهار می‌کند: درباره موضوع شهرسازی و شهر پایدار در برابر زلزله چند نکته وجود دارد، نخست اینکه از زمانی که مقررات ملی ساختمان و آئین‌نامه‌های مختلف در رشته مهندسی عمران و معماری تدوین شد و جامه عمل پوشید، کم‌کم به سمت ساخت ساختمان‌های قانونی با ضوابط و مقررات ملی ساختمان و آئین‌نامه‌های بین‌المللی پیش رفتیم.
وی می‌افزاید: در شهر اصفهان این ادعا را داریم که با توجه به رعایت کردن بعضی نکات، حداقل عمر مفید ساختمان رعایت می‌شود و به‌دلیل مقدمات و بعضی مسائل ایجادشده، ساختمان‌های ایمن در حال ساخت است.
رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر اصفهان تصریح می‌کند: در فرایند ساخت، هنگامی که مالک یا مالکان یک پلاک یا یک مجموعه اقدام به دریافت پروانه ساختمانی می‌کنند، چهار مهندس طراح و چهار مهندس ناظر وجود دارند که به شرح وظایف و دستورالعمل‌های پیش‌بینی مهندسان طراح و ناظر در مبحث دوم مقررات ملی ساختمان اشاره شده است؛ در این راستا ناظران وظیفه دارند در هر مرحله ساختمان را کنترل کنند و بیشترین وظیفه مهندسان ناظر نیز این است که تمام دیتیل‌ها (در طراحی ساختمان به معنای جزئیات و اجزای کوچک و مهمی است که در اجرای ساختمان بررسی و در نقشه‌ها و طرح‌های ساختمانی نمایش داده می‌شود) که جزئیات نقشه سازه طبق آن طراحی شده است را کنترل و اجرا کنند.
میرباقری خاطرنشان می‌کند: وقتی قرار است ساختمانی احداث شود، یک نقشه سازه برای آن تهیه می‌شود که مهندس محاسب در رشته مهندسی عمران باید سازه آن را طراحی کند؛ طراحی سازه باید بر اساس آئین‌نامه‌ها باشد، به‌عنوان مثال اگر اسکلت فلزی باشد، مبحث دهم مقررات ملی ساختمان و چنانچه اسکلت بتنی باشد، طبق مبحث نهم مقررات ملی ساختمان ملاک عمل آئین‌نامه و ضابطه آن است.
وی با بیان اینکه آئین‌نامه جداگانه‌ای با عنوان «۲۸۰۰ زلزله» وجود دارد که استان‌های را بر اساس خط زلزله و کمربند زلزله گونه‌بندی و تفکیک کرده است که بر این اساس بعضی شهرها و استان‌ها در خط زلزله قرار گرفتند و بعضی از آن‌ها در آن در خط قرار نگرفتند، می‌گوید: وقتی مهندس محاسب می‌خواهد ساختمان را محاسبه می‌کند، بر اساس گونه‌بندی نوع خاک آن محل که نوع یک، دو یا سه باشد، مقاومت فشاری بتن و آنتن‌های دخیل در طراحی سازه رعایت می‌شود.
رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر اصفهان تصریح می‌کند: از زمانی که سازمان‌های نظام مهندسی به‌عنوان یک سازمان مردم‌نهاد تخصصی در این حوزه تشکیل شد، ادعا داریم که به سمت بهینه‌سازی، ایمنی، قانونمندی و نظام‌مند ساختن حرکت شده است.
میرباقری با بیان اینکه از سال‌ها پیش درباره مجریان ذی‌صلاح صحبت شده، اما جامه عمل نپوشیده است، می‌افزاید: در شهر اصفهان استفاده از مجریان ذی‌صلاح فقط ویژه گروه «د» ساختمانی الزام‌آور است، اما باید با پیش‌بینی سازوکارهای کارهای درست به این سمت پیش برویم که هر سازنده تجربی به میدان ساخت‌وساز ورود نکند.
وی ادامه می‌دهد: به‌عنوان مثال در بعضی موارد نقشه، قانون، کنترل و نظارت خوب وجود دارد، اما به‌دلیل نداشتن مجری خوب، ساختمان‌های بی‌کیفیت ساخته می‌شود و پس از مدتی نشست می‌کند که امکان دارد خسارت‌های جبران‌ناپذیری برای ساکنان و شهر به‌دنبال داشته باشد.
رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر اصفهان تصریح می‌کند: ادعا داریم در شهر اصفهان به سمتی حرکت کرده‌ایم که با توجه به اینکه نظام مهندسی ساختمان استان اصفهان یکی از سازمان‌های نظام مهندسی خوب در کشور است و ناظران متعهد و متخصص در آن وجود دارند، ساختمان‌های خوبی ساخته می‌شود؛ البته بعضی اوقات مشاهده می‌شود که ناظران سازه، معماری یا برق به وظایف خود عمل نمی‌کنند و دقت و نظارت کافی را بر سر ساختمان‌ها ندارند.
رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر اصفهان خاطرنشان می‌کند: در کل کشور حوادثی همچون «متروپل» را شاهد بودیم که اتفاقی بود که ضعف ناظران و مهندسان را نشان می‌داد که بر عملکرد نیروهای ساختمانی تسلط نداشتند و نظارت کافی بر احداث این ساختمان نشده بود.
میرباقری می‌گوید: در شهر اصفهان از ۱۲ سال پیش بتن‌ریزی از طریق خلاطه‌ها انجام می‌شد که کارگر ساختمانی علم لازم را در این زمینه نداشت که به چه صورت بتن را اختلاط کند، اما پس از اینکه الزام استفاده بتن‌های آماده با عیار و مقاومت فشاری ویژه بر اساس جداول مبحث نهم مقررات ملی ساختمان اجرا شد، ساخت‌وسازها به سمت حرفه‌مندشدن پیش رفت.
وی با بیان اینکه شهر اصفهان تاکنون شهری پایدار بوده است و زلزله‌های خاصی نداشتیم، اما موضوع فرونشست، آلودگی‌ها و ناپایداری انرژی‌ها به بعضی ساختمان‌های این کلان‌شهر آسیب می‌زند، ادامه می‌دهد: با توجه و دقت نظر سازمان نظام مهندسی به‌ویژه ناظران کنترل‌های زیاد نقشه و خود سازه حین اجرا، در حال حاضر شاهد ساخت ساختمان‌های مطلوب در شهر اصفهان هستیم، اما هنوز تا نقطه ایده‌آل فاصله داریم و استادان دانشگاه و حرفه‌مندان باید به این موضوع بپردازند و به سمت حرفه‌مندشدن مجریان ذی‌صلاح حرکت کنیم.
رئیس کمیسیون عمران، معماری، شهرسازی و بافت تاریخی شورای اسلامی شهر اصفهان تاکید می‌کند: ناظران کم‌کار باید توبیخ و بازخواست شوند، زیرا سرمایه یک مالک یا سرمایه‌گذار برای ساخت‌وساز پیش‌بینی شده است؛ امیدواریم به سمتی حرکت کنیم که بهترین ساختمان‌ها را در شهر اصفهان داشته باشیم.
تدوین سیاست‌های تشویقی در بهره‌گیری روش‌های مدرن ساخت‌وساز برای پایداری شهرهای ایران
وحید مهدویان، مشاور و دستیار شهردار اصفهان در امور شهرسازی و معماری شهری در این‌باره به خبرنگار ایمنا می‌گوید: ایجاد و توسعه محیط‌های امن، پایدار و مقاوم در برابر خطرها از جمله مباحث مهم میان رشته‌ای شهرسازی، معماری و عمران است که در دهه‌های اخیر و با بروز اتفاقات ناگوار طبیعی در بیشتر نقاط کشور، بر اهمیت آن افزوده شده است و توجه به شاخص‌های پایداری در عناصر کالبدی تشکیل‌دهنده شهر شامل ساختمان‌ها، شبکه معابر، فضاهای شهری در زمان طراحی، اجرا و بهره‌برداری را به امری ضروری بدل ساخته است.
وی می‌افزاید: از جمله اقدامات اساسی که تمام مشاوران تهیه طرح‌های شهری، مجریان و نیز مدیران شهری باید انجام دهند، شامل برنامه‌ریزی و مدیریت ریسک از طریق انجام مطالعات پهنه‌بندی خطرهای طبیعی به‌ویژه زلزله، توزیع متوازن و متعادل جمعیت در شهر، مکان‌یابی صحیح زیرساخت‌های حیاتی همچون بیمارستان‌ها است.
مشاور و دستیار شهردار اصفهان در امور شهرسازی و معماری شهری تصریح می‌کند: طراحی و ایجاد شبکه معابر مناسب برای امدادرسانی، توسعه فضاهای باز و کمپ‌های اقامت اضطراری در زمان بحران، رعایت آئین‌نامه‌هایی همچون آئین‌نامه زلزله، مقررات ملی ساختمان در اجرا و بازسازی و مقاوم‌سازی ساختمان‌ها و استفاده از تکنولوژی‌های روز است.
مهدویان ادامه می‌دهد: آموزش و آگاهی‌بخشی به ذی‌نفعان اصلی شهر که شهروندان هستند، به روش‌های مختلف همچون کلیپ‌ها، برگزاری مانورهای نمایشی برای ارتقای فرهنگ ایمنی و آمادگی در برابر بحران، نقش سازنده‌ای در افزایش پایداری شهری دارد.
وی خاطرنشان می‌کند: از دیگر اقدامات پایه‌ای که لازم است توسط حاکمیت کلان کشور صورت گیرد، سیاست‌گذاری و تدوین قوانین و مقررات، به‌روزرسانی مداوم و نظارت بر اجرای دقیق آن‌ها، همچنین بهره‌گیری از سیستم‌های هوشمند برای اطلاع پیش از وقوع و نحوه مقابله در قالب واکنش سریع است که در کشورهای توسعه‌یافته‌ای همچون ژاپن، کره جنوبی شاهد آن هستیم.
مشاور و دستیار شهردار اصفهان در امور شهرسازی و معماری شهری می‌گوید: با توجه به موقعیت جغرافیایی ایران به‌ویژه قرارگیری آن روی کمربند زلزله، عملیاتی‌کردن اقدامات ذکرشده از اهمیت دوچندانی برخوردار است.
مهدویان می‌افزاید: از اقدامات مهم می‌توان به انجام مطالعات پهنه‌بندی زلزله‌ای کشور و تهیه نقشه پهنه‌بندی زلزله ایران اشاره داشت که نقش بسیار مهمی در سیاست‌گذاری صحیح جانمایی شهرهای جدید یا برای توسعه شهرها دارد و در این‌باره مصوبات متعددی از جمله مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری سال ۱۴۰۱ تحت عنوان ضرورت تهیه پیوست کاهش خطر برای تمام طرح‌های توسعه و عمران اشاره داشت.
وی تصریح می‌کند: از جمله سیاست‌های در پیش گرفته شده، می‌توان به کاهش تمرکز در کلان شهرها و ایجاد شهرهای اقماری، ایجاد فضاهای باز و امن همچون پارک‌ها، کمپ‌های اسکان اضطراری اشاره کرد.
مشاور و دستیار شهردار اصفهان در امور شهرسازی و معماری شهری خاطرنشان می‌کند: تمرکز دولت به‌ویژه در یک دهه اخیر بر بازسازی بافت‌های فرسوده شهرها بوده است که به‌دلیل ساختمان‌های قدیمی و ناپایدار با دارای تراکم جمعیتی بالا، بالاترین ریسک را در شهرها دارند؛ تصویب ضوابط تشویقی ساخت‌وساز از جمله مصوبه مهر ۱۴۰۱ شورای عالی شهرسازی و معماری ایران با عنوان سیاست‌ها و ضوابط تشویقی کالبدی متضمن نوسازی محله‌ای در بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری از جمله آن‌ها است.
مهدویان ادامه می‌دهد: تصویب آئین‌نامه‌های مرتبط همچون آئین‌نامه زلزله، مباحث بیست‌وسه‌گانه مقررات ملی ساختمان نیز تأثیر بسزایی در احداث ساختمان‌های پایدار دارند که در این خصوص مهندسان طراح و ناظر و نیز سازمان نظام مهندسی ساختمان، نقش مهمی دارند.
وی می‌گوید: اعمال بیشتر سیاست‌های جامع برای کاهش تمرکز جمعیت در کلان‌شهرها با اولویت کلان‌شهرهای بالای دو میلیون نفر جمعیت، اجرای دقیق استانداردهای مقاوم‌سازی و جریمه برای تخلفات ساخت‌وساز، توسعه سامانه‌های هوشمند مدیریت بحران و تدوین سیاست‌های تشویقی در بهره‌گیری روش‌های مدرن ساخت‌وساز و استفاده از مصالح نوین در پروژه‌های شهری و بازسازی می‌تواند در پایداری شهرهای ایران، نقش بسزایی داشته باشد.
مشاور و دستیار شهردار اصفهان در امور شهرسازی و معماری شهری خاطرنشان می‌کند: شهر اصفهان نیز از این قاعده مستثنی نبوده است؛ اگرچه در مقایسه با شهرهایی همچون تهران یا تبریز ریسک لرزه‌ای کمتری دارد، اما اصفهان را به‌طور کامل ایمن در برابر بلایای طبیعی از جمله زلزله نمی‌داند.
مهدویان می‌افزاید: وجود گسل‌های فعال اطراف اصفهان همچون گسل زفره و مهم‌تر از آن تهدید جدی فرونشست زمین، تهدیدی بالقوه برای ایمنی شهری آن محسوب می‌شود که با توجه به وجود بافت ارزشمند تاریخی و نیز سکونت حدود ۲۵ درصد از جمعیت شهر در بافت‌های فرسوده و ناپایدار، اهمیت پرداختن به آن را دوچندان کرده است.
بسته‌های تشویقی شهرسازی و ارائه تخفیف‌های مالی موجب رشد ۲۲ درصدی صدور پروانه ساختمانی در بافت فرسوده شهر اصفهان شد
مشاور و دستیار شهردار اصفهان در امور شهرسازی و معماری شهری می‌افزاید: شهر اصفهان دارای حدود ۲۳۸۰ هکتار بافت فرسوده است که ۱۱ درصد مساحت شهر را شامل می‌شود و ۲۵ درصد جمعیت شهر را در خود جای داده است و شاخص اصلی آن، ناپایداری ساختمان‌ها و نفوذناپذیری گذرها است که این بخشی از شهر بالفعل، ناپایدار است.
مهدویان تصریح می‌کند: مدیریت شهری اصفهان سال گذشته بسته‌های تشویقی شهرسازی و تخفیف‌های مالی را به تصویب رساند که ثمره آن در سال جدید، رشد ۲۲ درصدی صدور پروانه ساختمانی در این پهنه‌ها شده است.
وی می‌افزاید: ۱۹۵۰ هکتار از مساحت شهر اصفهان را بافت تاریخی تشکیل می‌دهد و آنچه از آمار قابل استنتاج است، کمتر از ۲۰ درصد ابنیه تاریخی آن مقاوم‌سازی شده است که تصویب معافیت حدود ۱۲۰۰ بنای تاریخی و نیز حدود ۳۳۰۰ ساختمان بلافصل آن‌ها از هزینه پروانه ساختمان در ۱۴۰۲، روند مقاوم‌سازی رشد چندانی نکرده است، سبب نیاز به‌کارگیری سیاست‌های حمایتی تکمیلی برای افزایش سرمایه‌گذاری در آن‌ها می‌شود.
مشاور و دستیار شهردار اصفهان در امور شهرسازی و معماری شهری با بیان اینکه یکی از چالش‌های جدی دیگر شهر اصفهان، فرونشست زمین و تحت تأثیر قرارگرفتن زیرساخت‌های حیاتی همچون بیمارستان‌ها، مراکز امدادرسانی و خدمات زیربنایی از جمله لوله‌های گاز، آب و فاضلاب است، می‌افزاید: مطالعات جامعی طی سال‌های ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۲ با حمایت شورای اسلامی شهر در شهرداری انجام و راهکارهای توقف آن ارائه شد که مستلزم همت مدیریت استان در اجرای آن است، در غیر این‌صورت در سال‌های آینده، شاهد اتفاقات ناگوار و به‌طور مشخص، ناپایداری جدی در شهر خواهیم بود.
مهدویان معتقد است: این تهدیدها، در بناهای تاریخی مهمی همچون میدان نقش‌جهان، سی‌وسه‌پل، مسجد جامع که ثبت جهانی شده‌اند، انعکاس بین‌المللی خواهد داشت و مرگ تدریجی آن‌ها از جمله مسجد سید را شاهد خواهیم بود.
وی ادامه می‌دهد: طبیعی است که در شرایط کنونی شهر اصفهان، اجرای راهکارهای مهار فرونشست بر پایه مطالعات انجام‌شده طی سال‌های گذشته، مقاوم‌سازی فوری ساختمان‌های عمومی و بیمارستان‌ها که سال گذشته شناسایی شد، تهیه و تحویل طرح جامع زلزله‌نگاری برای پایش گسل‌های منطقه و اعمال آن در طرح جامع جدید شهر که در مرحله تدوین است، ضروری است.
مشاور و دستیار شهردار اصفهان در امور شهرسازی و معماری شهری تصریح می‌کند: اجرای سیاست‌های تشویقی برای استفاده از فناوری‌های نوین در ساخت‌وساز، تقویت سرمایه‌گذاری در بازآفرینی بافت‌های فرسوده با تمرکز بر بافت‌های تاریخی، توسعه آموزش عمومی درباره مدیریت بحران و رفتار با تمرکز بر مدارس و محلات، مقاوم‌سازی آثار تاریخی ثبت ملی و بین‌المللی با حفظ ارزش‌های معماری با استفاده از فناوری‌های نوین، ایجاد و گسترش فضاهای باز در مناطق پرتراکم، توسعه زیرساخت‌های امداد و نجات و تجهیز آن‌ها به فناوری‌های پیشرفته، تقویت نظارت بر ساخت‌وساز در مناطق جدید شهری و احیای زاینده‌رود از جمله عوامل مؤثر در کاهش خطرات زیست‌محیطی و ارتقای شاخص‌های پایداری در شهر خواهد داشت.
به گزارش ایمنا، اکنون می‌توان با اصلاح وضعیت شهرسازی شهرها را در برابر زلزله به میزان زیادی کاهش داد. به عبارت دیگر ایمنی شهری در برابر زلزله را به‌عنوان یک هدف عمده باید در فرایند شهرسازی وارد ساخت. عناصری همچون ساختار شهر، بافت شهر، فرم شهر، تراکم‌های شهری، شبکه ارتباطی شهر و مکان‌گزینی عناصر شهری از هدف فوق تأثیر می‌پذیرند.
نظر شما