به گزارش خبرگزاری ایمنا، خانواده، نخستین نهاد اجتماعی است که به‌عنوان بنیادی‌ترین رکن در همه جوامع و تمامی اعصار وجود داشته و باوجود تمام تغییرات رخ داده در گذر زمان، همچنان جایگاه و منزلت خود را حفظ کرده است؛ امروزه شاهد هستیم که برخی زوجین، ترجیح می‌دهند فرزندی نداشته باشند یا فرزندآوری را به تأخیر بیندازند، برخی دیگر فاصله بین موالید را افزایش می‌دهند، برخی از آن‌ها تک فرزندی را انتخاب و زوجین مسن‌تر نیز فرزندآوری را متوقف می‌کنند که تداوم این روند به تدریج ساختار سنی جمعیت را از وضعیت جوانی خارج می‌کند و آن را به سوی سال‌خوردگی قریب‌الوقوع سوق خواهد داد که خود یک نگرانی بسیار جدی است.
به موازات پایین آمدن فرزندآوری و حضور سالمندان در جامعه، نیروی کار به شدت دچار افت و ضعف خواهد شد و این امر، دولت‌ها را با چالش بسیار جدی مواجه می‌کند و بار اکثریت افراد جامعه بر دوش اقلیت (نیروی جوان که با کاهش جمعیت مواجه شده است)، سنگینی خواهد کرد.
البته لازم به ذکر است که چگونگی مواجهه با نیازهای فزاینده پیش روی سالمندان آینده، یکی از چالش‌های جدی است که باید با برنامه‌ریزی مناسب و سیاست‌گذاری اثربخش، از آسیب‌های محتمل جلوگیری کرد، چراکه در هر صورت، به‌دلیل افزایش امید زندگی، حتی با افزایش باروری و فرزندآوری، بخش عظیمی از جمعیت ما سال‌خورده خواهند شد و باید برای آنان برنامه‌ریزی شود.
قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت بر اساس اصل هشتاد و پنجم قانون اساسی، در یک کمیسیون مشترک بررسی شد و پس از موافقت مجلس با اجرای آزمایشی آن به مدت هفت سال، در دهم آبان ۱۴۰۰ به تأیید شورای نگهبان رسید و با توجه به اقدامات انجام شده، بر اساس اعلام مؤسسه تحقیقات جمعیتی کشور، گزارش‌های آماری حکایت از این دارد که از سال ۱۳۸۰ تا سال ۱۳۹۴ شاهد افزایش موالید در کشور بوده‌ایم، اما پس از سال ۱۳۹۴ به علت خالی شدن توان درونی جمعیت و همچنین به تأخیر انداختن فرزندآوری به سنین بالاتر، تعداد تولدها با شیب زیادی شروع به کاهش کرده است، به گونه‌ای که در سال ۱۴۰۲ تعداد موالید کشور یک میلیون و ۵۷ هزار و ۹۵۸ مورد بوده که این رقم در سال ۱۳۹۴ که معادل یک میلیون و ۵۷۰ هزار و ۲۱۹ مورد بوده است، کاهشی بیش از ۳۲ درصدی (کاهش بیش از ۵۱۰ هزار تولد) را نشان می‌دهد.
از سوی دیگر، تعداد تولدهای سال ۱۴۰۱ که معادل یک میلیون و ۷۵ هزار و ۲۳۱ مورد بوده در سال ۱۴۰۲ به یک میلیون و ۵۷ هزار و ۹۵۸ مورد رسیده است که این روند نشان‌دهنده کاهش ۱.۶ درصدی (حدود ۱۷ هزار نفری) است.
میزان خام موالید از حدود ۲۰ در هر یک هزار نفر جمعیت در سال ۱۳۹۴ با شیب زیاد در آغاز دوره و با شیب کم در سال‌های اخیر به ۱۲.۳۸ در هر هزار نفر جمعیت در سال ۱۴۰۲ رسید و متوسط نرخ رشد جمعیت از ۳.۷ درصد در فاصله سال‌های ۱۳۵۵ تا ۱۳۶۵ به ۱.۲۴ درصد در فاصله سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ کاهش پیدا کرد، در نتیجه این روندها، نرخ رشد طبیعی جمعیت، در سال ۱۴۰۲ با شیبی کاهنده به حدود ۰.۷ درصد رسیده است.
یکی از دلایل مهم کاهش تعداد فرزندان اول و دوم به موضوع تغییر ساختار سنی جمعیت مرتبط است، به لحاظ اینکه جمعیت متولد شده در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ (اوج تولدهای دهه‌های اخیر) به تدریج از مرحله ازدواج و فرزندآوری عبور می‌کنند و به اصطلاح توان درونی جمعیت، در حال کم شدن است، به عبارت دیگر این یک حقیقت انکارناپذیر است که تعداد موالید به میزان قابل ملاحظه‌ای تحت تأثیر نوسانات تعداد زنان در سن باروری است، یکی دیگر از علل مهم آن به تحرک اجتماعی صعودی افراد به‌ویژه فزایش سطح تحصیلات زنان مرتبط است؛ این موضوع موجب شده هزینه فرصت فرزندآوری زنان تحصیل‌کرده، آنقدر افزایش پیدا کند که آنان تمایلی نداشته باشند کار خود را رها کنند و به فرزندآوری و تربیت فرزند بپردازند.
تمام استان‌های کشور کاهش میزان باروری کل را در سال‌های اخیر تجربه کرده‌اند
در صورت ادامه‌دار بودن این روند به احتمال زیاد، انتظار می‌رود تعداد تولدها با شیب (کم) و معنادار کاهش پیدا کند و نرخ باروری، در کمتر از حد جایگزینی تثبیت شود؛ شواهد آماری نشان می‌دهد تولد فرزند سوم، چهارم و فرزند پنجم و بیشتر در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال‌های ۱۴۰۰و ۱۴۰۱ افزایش نسبی داشته است که یکی از علل افزایش نسبی می‌تواند به اجرایی شدن مشوق‌های متعدد در نظر گرفته شده در مواد مختلف مرتبط با قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت مرتبط باشد، با ملاحظات نظری و شواهد تجربی استنباط می‌شود که روند تغییرات جمعیتی در آینده تدریجی خواهد بود.
مادامی که نرخ باروری کمتر از حد جایگزینی باشد، پیش‌بینی می‌شود در سال‌های آینده با کاهش بیشتر نرخ رشد جمعیت مواجه باشیم، مطلوب نبودن این اتفاق ناظر بر این است که هر وقت نرخ رشد جمعیت کاهش پیدا کند، درصد جمعیت سالخورده‌ها افزایش پیدا کند و افراد در معرض کار کم شوند.
کاهش سریع نرخ باروری از ۶.۵ فرزند به ازای هر زن در دهه ۶۰ به حدود ۱.۸ فرزند در سال ۱۳۹۰ و افزایش جزئی آن تا حدود دو فرزند در پنج سال منتهی به سرشماری ۱۳۹۵ در طول تاریخ کشور بی‌سابقه بوده است، برآوردهای مرکز آمار ایران بر مبنای اطلاعات سازمان ثبت احوال نشان می‌دهد، میزان باروری کل ایران (برای جمعیت ایرانی) در سال‌های ۱۳۹۶، ١٣٩٧، ١٣٩٨، ١٣٩٩ و ۱۴۰۰ به ترتیب برابر با ٢.٠٩، ۱.۹۵، ۱.۷۴، ۱.۶۵ و ۱.۶۱ فرزند به ازای هر زن بوده است.
در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ نرخ باروری در حدود ۱.۶ تثبیت شده است، تمام استان‌های کشور کاهش میزان باروری کل را در سال‌های اخیر تجربه کرده‌اند، به‌طوری که کاهش میزان باروری در اقصانقاط ایران به مسئله‌ای فراگیر تبدیل شده و در همین رابطه نتایج بررسی‌های صورت گرفته بر مبنای اطلاعات سازمان ثبت احوال نشان می‌دهد که سه استان باروری بیشتر از سطح جانشینی، ۱۲ استان باروری کمتر از سطح جانشینی یعنی ٢.۱ تا ۱.۵ فرزند داشته و ۱۶ استان، باروری پایین (کمتر از ۱.۵) و بسیار پایین (کمتر از ١.٣) را در سال ۱۴۰۲ تجربه کرده‌اند، همچنین ۱۵ استان با افزایش نرخ باروری در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱ مواجه شده‌اند.
به این ترتیب نرخ باروری در استان‌های خراسان جنوبی، هرمزگان، خوزستان، یزد، گلستان، کرمان، خراسان شمالی، قم، چهارمحال‌وبختیاری، بوشهر، کهگیلویه و بویراحمد، لرستان، قزوین، سمنان و اصفهان در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱ افزایشی بوده است، همچنین استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، کردستان، اردبیل، کرمانشاه، ایلام، تهران، مرکزی، مازندران، البرز و گیلان در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱ روند کاهش نرخ باروری را تجربه کرده‌اند.
در بازنگری جمعیت ایران، با توجه به واقعیت‌های موجود جامعه و شاخص‌های محاسبه شده از سال ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۹، سناریوهای باروری و مرگ‌ومیر در پیش‌بینی انجام شده قبلی تغییر کرد، برای پیش‌بینی جمعیت طبق روال گذشته از روش ترکیبی (مولفه‌ای نسلی) استفاده شد، سازمان ملل نیز به کشورها توصیه می‌کند از این روش به‌عنوان روش استاندارد طلایی در برآورد و پیش‌بینی‌های آمارهای رسمی خود استفاده کنند، امروزه روش ترکیبی بیش از هر روش دیگری برای پیش‌بینی جمعیت به کار می‌رود، در این روش جمعیت پیش‌بینی شده بر اساس مجموعه عوامل مؤثر بر تغییر و تحول جمعیت به دست می‌آید که این عوامل عبارتند از باروری، مرگ‌ومیر، مهاجرت و ترکیب سنی و جنسی جمعیت.
برای پیش‌بینی جمعیت کل کشور تا افق ۱۴۳۰، شش سناریو در نظر گرفته شده که شامل جبران کاهش باروری پس از دوره کووید -۱۹( سال ۱۴۰۳) و ادامه کاهش شیب ملایم باروری تا ۱.۶ فرزند (سناریو محتمل‌تر)، کاهش شیب ملایم باروری تا ۱.۶ فرزند، تثبیت باروری ۱.۷ فرزند، کاهش باروری تا ۱.۳ فرزند (سناریو بدبینانه)، افزایش باروری تا سطح جانشینی ۲.۱ فرزند و افزایش باروری تا بالاتر از سطح ۲.۵ فرزند (سناریو خوش‌بینانه) است.
دلیل انتخاب سناریوها به این ترتیب است که رقم ۱.۷ تثبیت باروری با توجه به رقم محاسبه شده در سال ۱۳۹۹ و سناریوهای باروری ۲.۱ و ۲.۵ فرزند با فرض رسیدن به سطح جانشینی و بالاتر از سطح جانشینی با توجه به ایده‌آل‌ها و سیاست‌گذاری‌های جمعیتی و بسیار خوش‌بینانه و سناریو باروری ۱.۳ فرزند به‌عنوان بدبینانه‌ترین سناریو تدوین شده است، اما جبران کاهش باروری پس از دوره کرونا (سال ۱۴۰۳) و ادامه کاهش شیب ملایم باروری تا ۱.۶ فرزند به‌عنوان سناریو محتمل‌تر در نظر گرفته شده، زیرا با توجه به مسائل فرهنگی و سنتی و تمایل خانوارها همراه با اثرگذاری سیاست‌های جمعیتی و بهبود اپیدمی کرونا پس از واکسیناسیون عمومی و بهبود نسبی کسب‌وکارها، به نظر می‌رسد از کاهش شدید باروری به سمت خیلی پایین جلوگیری کرده و در مقطع به نسبت کوتاهی مقداری از کاهش باروری بر اثر همه‌گیری کرونا جبران شود، از سوی دیگر با افزایش سطح تحصیلات زنان، باروری کل کشور در سطحی فراتر از دیپلم و نزدیک به سطح کارشناسی (حدود ۱.۶ فرزند) برسد.
جمعیت در دو مرحله پیش‌بینی شده و به این ترتیب ابتدا جمعیت کل کشور به صورت مستقل و با شش سناریو پیش‌بینی شد و سپس جمعیت ۳۱ استان با یک سناریو (سناریو محتمل) پیش‌بینی شدند، سناریو جبران کاهش باروری پس از دوره کرونا و ادامه کاهش شیب ملایم باروری تا ۱.۶ فرزند به‌عنوان سناریو محتمل جمعیت کل کشور برای سال ۱۴۳۰ در حدود ۹۳ میلیون و ۶۳۲ هزار نفر لحاظ شده و در بدبینانه‌ترین سناریو یعنی کاهش میزان باروری کل تا ۱.۳ فرزند، جمعیت در حدود ۹۰ میلیون و ۲۲۰ هزار نفر و در خوش‌بینانه‌ترین حالت، یعنی افزایش میزان باروری کل تا ۲.۵ فرزند، جمعیت در حدود ۱۰۲ میلیون و ۱۸۹ هزار نفر پیش‌بینی شد.
نظر شما