به گزارش خبرگزاری ایمنا، جنبش حماس از ابتدا تأسیس با ترور شهید «شیخ احمد یاسین» پایه‌گذار و پدر معنوی این جنبش، تا به امروز با خطر ترور رهبران خود مواجه بوده است و شاید بتوان گفت ترور شهید اسماعیل هنیه در تهران، به‌عنوان رهبر کاریزماتیک این جنبش سنگین‌ترین خسارتی است که به مقاومت حماس از زمان شهادت شیخ احمد یاسین وارد شده است، به‌ویژه اینکه بدانیم اسماعیل هنیه در طول حیات خود تا چه اندازه برای اتحاد گروه‌های مختلف فلسطینی تلاش می‌کرد و با صفات ویژه شخصیتی همچون ساده زیستی و مردمی بودن، به‌عنوان رهبری محبوب در دل مردم فلسطین جای داشت. نباید فراموش کرد که گروه‌های آزادی‌بخش فلسطین با وجود رصد اطلاعاتی موساد و جاسوسان وابسته به اسرائیل، همواره در معرض ترور و حذف فیزیکی رهبران خود قرار داشته‌اند و همین مسئله موجب شده که در تشکیل شاکله سیاسی این گروه‌ها به‌ویژه حماس، این گروه به ساختار بیشتر از افراد تکیه کند تا بتواند بعد از شهادت هر یک از فرماندهان به سرعت خود را ترمیم کند. ساختار ترکیبی و پراکنده این گروه از ابتدای تأسیس تاکنون و داشتن دفاتر مختلف در کشورهایی همچون قطر، ایران و ترکیه فرایند جایگزینی و ترمیم را سهل‌تر کرده و سرعت می‌بخشد.
بنابراین باوجود اینکه شهادت هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس و پیش از او صالح العاروری، نایب رئیس دفتر سیاسی جنبش حماس که چند ماه قبل در بیروت ترور شد، این جنبش همچنان به راه خود ادامه خواهد داد، چراکه تجربه و بررسی‌های تاریخی این تشکیلات به ما ثابت می‌کند حماس همیشه توانسته است بازسازی و بقا پیدا کند. رهبری جمعی این گروه در داخل و خارج از فلسطین پراکنده است و ساختاری دارد که به‌گونه‌ای طراحی شده تا تبعات ترور هر رهبر هرچند مهم را به حداقل برساند. بدین ترتیب در پی شهادت هر رهبر، رهبران جوان‌تر جایگزین می‌شوند، سازماندهی مجدد انجام می‌شود و پایگاه حمایتی گروه گسترش پیدا می‌کند. این الگوی ترور و تجدید، بارها تکرار شده است. حذف رهبران فردی، تاکتیکی است که به‌طور موقت جنبش را تضعیف می‌کند، اما موقعیت و محبوبیت آن را تقویت می‌کند و ثابت شده که در بلند مدت راه به جایی نخواهد برد. پس از شهادت هنیه، نماز باشکوهی بر پیکر او در تهران اقامه شد و این نماز به صورت غیابی در بسیاری از کشورهای اسلامی نیز انجام شد، همچنین علاوه‌بر این اقدامات، جهان عرصه تجمعاتی علیه این ترور بوده است و نمونه برجسته این اعتراضات، تحصن مسلمانان در برابر سفارت رژیم در اردن است.
با این وجود فقدان رهبری همچون هنیه در بحبوحه جنگ غزه و در شرایطی که مقاومت حماس از ابتدای طوفان‌الاقصی تحت شدیدترین حملات رژیم صهیونیستی قرار داشته است، مسئله‌ای است که بیش از هر چیز موضوع انتخاب جایگزین هنیه را برجسته می‌کند، به‌ویژه آنکه بدانیم این ترور با هدف فروپاشی حماس از رأس انجام شده و به نظر می‌رسد صهیونیست‌ها که پس از ۱۰ ماه جنگ نتوانسته‌اند به هدف اساسی خود یعنی نابود حماس برسند، حالا سعی دارند تا با ایجاد تغییر در کادر راهبری حماس، میان جناح‌های داخلی آن و حامیانش شکاف ایجاد کنند و این جنبش را با اختلافات داخلی به سمت نابودی یا استحاله پیش ببرند، غافل از اینکه همچنان از درک یک منطق ساده عاجز مانده‌اند؛ تا زمانی که اشغالگری پابرجاست، مقاومت هم است، چراکه تفکر مقاومت نابود شدنی نیست.
فرایند دموکراتیک حماس برای جایگزینی هنیه چیست؟
حماس شورای مشورتی دارد که صاحب رأی است و ماموریتش پر کردن خلاء در رهبری جنبش حماس پس از شهادت رئیس و نایب رئیس دفتر سیاسی حماس است. سیاست کلی توسط یک نهاد مشورتی جامع که اغلب به نام دفتر سیاسی شناخته می‌شود تعیین می‌شود. دفتر سیاسی‌ای که در تبعید و خارج از نوار غزه قرار دارد، کمیته‌های محلی و مسائل مردمی را در غزه و کرانه باختری مدیریت می‌کنند. جنبش حماس سه بازوی هم‌عرض با وظایف و تشکیلات متفاوت دارد، یکی شاخه نظامی معروف به گردان‌های القسام و دفتر تبلیغاتی که مسئول امور اجتماعی و رسانه‌ای است و دیگری دفتر سیاسی که وظیفه امور دیپلماتیک را برعهده دارد. باید توجه داشت که بریگادهای القسام در نوار غزه عملکردی مستقل از شاخه سیاسی حماس دارند. نموداری از ساختار حاکمیتی حماس نشان می‌دهد که چهار نفر از هشت رهبر اصلی حماس در سال ۲۰۲۴ به شهادت رسیده‌اند. با این حال به علت ساختار منسجم و آزموده این گروه، فرایند ترمیم ساختار و جایگزینی به‌سرعت رخ می‌دهد. انتخاب رهبر جنبش و رئیس دفتر سیاسی توسط شورای رهبری حماس متشکل از چهار عضو صورت می‌گیرد. چهار عضو فعلی شورای رهبری عبارتند از: خالد مشعل مسئول امور دیاسپورا و مهاجران، یحیی سنوار مسئول امور غزه، صالح العاروری مسئول امور کرانه که در دی ۱۴۰۲ در بیروت به شهادت رسید و سلامه کتاوی مسئول امور زندانیان و اسرا. این شورا مسئولیت انتخاب رئیس دفتر سیاسی حماس و نظارت بر عملکرد او را برعهده دارد.
گزینه‌های اصلی جانشین اسماعیل هنیه چه افرادی هستند؟
پس از شهادت اسماعیل هنیه حماس در یک جلسه اضطراری باید جانشین او را معرفی کند. با وجود اینکه این جنبش درباره جایگزین هنیه اظهار نظری نکرده است، اما تاکنون دو گزینه اصلی از سوی تحلیلگران مطرح شده‌اند که هر یک با توجه به سابقه فعالیت خود افق متفاوتی پیش روی آینده این جنبش می‌گشایند.
۱. خلیل الحیه: در دوحه، خلیل الحیه معاون رئیس جنبش حماس در نوار غزه و عضو دفتر سیاسی این جنبش بر پیکر شهید هنیه نماز خواند و این امامت، گواه نمادینی نزد جنبش‌های اسلامی است، اما آیا این نماز خواندن الحیه اشاره‌ای به این است که جنبش حماس وی را جانشین شهید هنیه کرده است؟ این امر تاکنون قطعی نیست، اما الحیه ارتباطاتی قوی با خارج و همه دوستان و متحدان جنبش حماس دارد. او سخنران مراسم تشییع باشکوه اسماعیل هنیه در تهران نیز بود. الحیه در جریان جنگ، نقش بارزی در تلاش‌های سیاسی و روابط خارجی جنبش حماس داشته و مورد احترام حزب‌الله لبنان، جنبش جهاد اسلامی فلسطین، ایران، جنبش انصارالله یمن و حتی سوریه است که پس از ۱۲ سال «بشار اسد» رئیس‌جمهوری سوریه از وی در دمشق استقبال کرد. الحیه از خانواده‌ای مجاهد و مبارز است که خانواده او شهیدان زیادی داده‌اند. او پیوند و شناخت بسیار خوبی از نوار غزه دارد و با فرماندهان گردان‌های شهید عزالدین القسام شاخه نظامی جنبش حماس نیز قرابت ویژه‌ای دارد. همه این‌ها الحیه را در جایگاه رهبری حماس قرار می‌دهد. نزدیکان او از صلابت، شجاعت و حسن مدیریت در روابط خارجی جنبش حماس آگاهی دارند و نمی‌توان انکار کرد که مردی بسیار محبوب با کاریزمای بالای مردمی است. از او و «اسامه حمدان» از رهبران حماس به‌عنوان دو شخصیت مردمی و متواضع و نزدیک به مردم نام می‌برند. پیشبینی تحلیلگران این است که انتخاب الحیه در شرایط فعلی برای تداوم مسیر هنیه محتمل‌ترین گزینه است.
۲. خالد مشعل: اما خالد مشعل رئیس سابق دفتر سیاسی جنبش حماس نیز شانس دارد. او نزدیک بود که در جریان ترور نافرجام در شهر امان (پایتخت اردن) در سال ۱۹۹۷ از سوی سازمان جاسوسی رژیم صهیونیستی موسوم به «موساد» جان خود را از دست بدهد. او روابط عربی و بین‌المللی گسترده‌ای دارد و شخصیت مطلوب قطر، ترکیه و اخوان المسلمین و حتی برخی کشورهای اروپایی است. مشعل از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۷ ریاست شاخه سیاسی گروه را در تبعید برعهده داشت و پس از ۲۰۱۷ این مسئولیت را به هنیه واگذار کرد. در روزهای اخیر نیز صحبت‌هایی درباره جانشینی او به جای هنیه مطرح شده بود که «باسم نعیم» عضو دفتر سیاسی و مسئول بخش روابط بین‌الملل جنبش حماس امروز روز جمعه در مصاحبه با شبکه «ریانووستی» انتخاب مشعل به‌عنوان جانشین شهید هنیه را رد کرد و گفت: «ما انتصاب جانشینی برای شهید اسماعیل هنیه را تکذیب می‌کنیم و پس از انتخابات که بعد از جلسه شورای مشورتی جنبش برگزار می‌شود، رئیس جدید دفتر سیاسی به‌طور رسمی اعلام خواهد شد».
علی عبدی، کارشناس مسائل اسرائیل در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا درباره جایگزین بعدی جنبش حماس به جای شهید هنیه اظهار کرد: انتخاب آقای خالد مشعل به‌طور تقریبی رد شده است و در شرایط جنگی که حماس دارد محتمل نیست، شاید اگر در شرایط دیگری قرار داشتند خالد مشعل می‌توانست کار را به دست بگیرد، اما در شرایط فعلی با توجه به پیشینه ایشان به ویژه در در حوزه جنگ سوریه که مورد پذیرش محور مقاومت و به‌ویژه تهران و دمشق نیست، به نظر می‌رسد گزینه ایشان مطرح نیست.
وی درباره انتخاب جانشین افزود: برگزاری مجلس شورای عام حماس تا سال آینده به تعویق افتاده است، اما می‌توانند تا آن زمان دبیر موقتی انتخاب کنند و الان آن کسی که بیشتر از همه احتمال انتخاب او به عنوان جایگزین وجود دارد «خلیل الحیه» است که معاون رئیس دفتر سیاسی غزه است و در مراسم تشییع شهید هنیه در ایران و تدفین ایشان در قطر هم حاضر بود و به نظر من محتمل‌ترین گزینه او است.
با این وجود باید گفت که این‌ها همه گمانه‌زنی است و چه بسا جنبش حماس نامی جدا از این دو نفر را برگزیند؛ به‌ویژه که این جنبش کادر کارکشته‌ای دارد و نسل جوان آن ثابت کرده است که توان مسئولیت‌پذیری و تجربه را دارد و بسیار کاردان است. فارغ از اینکه چه فردی در رأس جنبش حماس قرار می‌گیرد و این جنبش چه فردی را انتخاب می‌کند، باید به اراده آن احترام گذاشت و این نکته را در نظر گرفت که همان‌طور که اشاره شد، این جنبش بیش از آنکه وابسته به تصمیمات یک فرد باشد، متشکل از مجموعه افرادی است که نماینده مبارزان و مجاهدان فلسطینی هستند و تحولات اخیر نیز ثابت کرده است، محور مقاومت در شرایطی متفاوت از پیش از طوفان‌الاقصی قرار دارد، شرایطی که اجزای این محور را بیش از پیش به یکدیگر متصل و پیوند میان آن‌ها را جدایی‌ناپذیر کرده است.
نظر شما