به گزارش خبرگزاری ایمنا، آب‌های زیرزمینی منابع مخفی آب هستند که در زیرزمین در شکستگی‌ها و فضاهای بین سنگ‌ها و خاک به صورت سفره‌های زیرزمینی وجود دارند، اما دور بودن این منابع آب از چشم انسان دلیل بر کم بودن اهمیت آن نیست، چراکه به گفته پژوهشگران و محققان اگرچه بیش از ۷۰ درصد از سطح کره زمین با آب پوشیده شده، اما کمتر از سه درصد از آن آب شیرین است، از این حجم، ۷۹ درصد به قله‌های یخی تعلق دارد و ۲۰ درصد آن آب‌های زیرزمینی است که به راحتی قابل دسترسی نیست، با این وجود در سراسر جهان، مسئله انباشت پسماند یک فاجعه جهانی و ساخته شده دست بشر است، زیرا با افزایش جمعیت جهان و گسترش صنایع، استفاده انسان از مواد مصرفی رو به افزایش گذاشته و متعاقب آن ازدیاد ضایعات و پسماندهای جامد و نیز آلودگی محیط‌زیست را به دنبال داشته است که این امر نیز آینده آب‌های زیرزمینی سیاره را به مخاطره انداخته است.
بر این اساس صاحب‌نظران و کارشناسان معتقدند؛ به دلیل نبود توجه کافی به ارزش این منابع، در جای‌جای کشور شاهد آلوده شدن همین منابع اندک توسط فاضلاب‌های صنعتی، زه‌آب‌های کشاورزی و نیز ورود فاضلاب‌های شهری به آب‌های سطحی هستیم، از طرف دیگر، به دنبال استحصال بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و کاهش مقدار آنها، روزبه‌روز شاهد بالا رفتن غلظت املاح و شور شدن این منابع ارزشمند هستیم، به طوری که آلودگی آب‌های زیرزمینی در اثر نفوذ آلودگی از سطح زمین یا اطراف منبع آن صورت می‌گیرد و در این میان، ریشه‌های درختان یا گیاهانی که به منبع راه یافته‌اند نیز مورد توجه است.
آلودگی آب‌های زیرزمینی ممکن است از آب‌هایی که به آن وارد می‌شود یا از منابع دوردست باشد و اگر این آلودگی از منابع دوردست وارد آب شود، تعیین محل آلوده‌کننده بسیار مشکل است، عوامل مؤثر در ممانعت از آلودگی آب‌های زیرزمینی به عمق چاه، وضع طبیعی محلی که چاه در آن قرار دارد و جهت حرکت آب‌های زیرزمینی مربوط است، اما مسئله این است که آب‌های زیرزمینی بعد از آلوده شدن برای تصفیه و بازیابی بسیار هزینه‌بر هستند، بنابراین حفاظت از آنها اهمیت زیادی دارد.
این در حالی است که در برخی از جوامع شاهدیم که نبود رعایت الگوهای بسیار ساده زیست محیطی مانند رعایت اصول صحیح جمع‌آوری بازیافت و دفع آن یا جلوگیری از پراکنده شدن آنها در شهر و طبیعت مشکلاتی را برای آب‌های زیرزمینی و سلامت افراد ایجاد کرده است، از این‌رو در جهان امروز بازیافت و رعایت اصول توسعه پایدار و حفظ منابع طبیعی و محیط‌زیست به عنوان دو فراز و هدف ارزشمند جامعه را نه تنها در سطح کشورها، بلکه در سطح کره خاکی مورد توجه قرار داده است.
نتایج تحقیقات نشان داده است که، شیرابه پسماندها از آلوده‌ترین ترکیبات تولید شده از فاضلاب‌های دپو شده صنعتی و شهری است که حاوی حجم بسیار بالایی از مواد آلی و ترکیبات شیمیایی و معدنی است و این ترکیبات یکی از بزرگترین تهدیدها برای سفره‌های آب زیرزمینی و تصفیه فاضلاب به شمار می‌روند که با توجه به نوع زباله‌های دفن یا انباشته شده روی هم، زمان و عمر دفن، مقدار آب ورودی و موجود در توده زباله‌ها و شرایط محیطی و غیره همگی می‌توانند بر مقدار و خصوصیات شیرابه زباله تأثیرگذار باشند.
روزانه ۴۵ هزار تن زباله در مناطق شهری و ۱۰ هزار تن در مناطق روستایی تولید می‌شود
دانشمندان با ارزیابی داده‌ها اذعان دارند؛ نفوذ شیرابه به داخل خاک و رسیدن آن به سفره‌های آب زیرزمینی به علت وجود آلاینده‌های نظیر هیدرو کربورها فلزات سنگین و نظایر آنها باعث ایجاد مشکلات عدیده‌ای می‌شود، از این رو با توجه به اهمیت آب‌های زیرزمینی به عنوان یکی از منابع توسعه و استفاده از آن جهت بهره‌وری‌های مختلف و نظر به ویژگی اقلیمی کشور ما که جز مناطق خشک و نیمه خشک دنیا محسوب می‌شود بررسی و تحقیقات جدی در این زمینه ضروری است.
براساس مستندات و تحقیقات موجود؛ مسئله انباشت زباله در پهنه سبز سراوان رشت بیش از چهار دهه به یکی از دغدغه‌های مهم مردم گیلان و دوست‌داران طبیعت تبدیل شده و این انباشت زباله با ارتفاع بیش از ۱۰۰ متر باعث تهدید سلامتی مردم، ایجاد بوی نامطبوع در روستاهای اطراف و تهدید جدی برای محیط‌زیست شده است، شیرابه این حجم از پسماند در سالیان متوالی وارد رودخانه‌های گوهررود، زرجوب، تالاب انزلی و حتی دریای خزر شده است و تشدید بوی تعفن زباله در فصل گرم سال، بیماری‌زایی و تهدید سلامت مردم منطقه، تهدید زیستگاه‌های حیوانات، خشک شدن درختان، آلوده شدن سفره آب زیرزمینی و نهر، نابودی لایه‌های خاک، پراکندگی زباله در جنگل، تلف شدن دام برخی از تبعات این انباشت عظیم زباله هستند که در مواردی غیرقابل جبران خواهد بود.
البته از آغاز فعالیت دولت سیزدهم، چند مسئله اساسی در گیلان مورد توجه قرار گرفت که یکی از آنها مسئله پسماند بود، لذا پس از سفر رئیس جمهور به گیلان در بهمن سال ۱۴۰۰ و بازدید میدانی وزیر کشور از سایت زباله سراوان همواره بر توقف دپوی زباله و رفع آلودگی‌های ناشی از وجود زباله در آن منطقه تاکید و مصوبات و اعتباراتی برای رفع معضلات پسماند سراوان در نظر گرفته و سبب شد پروژه بهسازی و ساماندهی دفن‌گاه سراوان سرعت بگیرد، از این‌رو وحیدی، وزیر کشور در تیر سال ۱۴۰۱ بار دیگر در سفر به گیلان بر رفع مشکلات سراوان در زمان مقرر و عزم جدی دولت برای این حل مشکل تاکید کرد.
بنابراین در ادامه برای حل این چالش، اجرای فازهای سوم و چهارم ۵۰۰ تنی کود آلی، ساخت کارخانه زباله‌سوز، تصفیه‌خانه شیرابه‌های حاصل از زباله‌های سراوان و بهسازی و پوشش محل دفن زباله، تشکیل کارگروه مربوط به تالاب انزلی و رودخانه‌های گوهررود و زرجوب رشت، افتتاح تصفیه‌خانه فاضلاب زندان لاکان و پیگیری تصفیه‌خانه فاضلاب بیمارستان‌هایی همچون بیمارستان پورسینا، شفا و رازی دنبال شد، همچنین افزایش خطوط بازیافت سایت لاکان و انعقاد قرارداد ۵ هزار میلیارد تومانی از محل تهاتر نفت برای حل مشکلات فاضلاب رشت در دستور کار قرار گرفت.
بنابراین بر اساس آمار سازمانی که داده‌های آماری جمعیتی به‌روز را درباره تمام کشورها ارائه می‌دهد، در سال ۲۰۲۱ ایران رتبه ۱۷ در تولید زباله را داشت، همچنین به نقل از اطلس کلانشهر تهران هر فرد به‌طور متوسط سالانه شش برابر وزن خود زباله تولید می‌کند، متوسط سرانه زباله تولید شده در تهران ۳۲۰ کیلوگرم است، از سوی دیگر در حالی که سرانه تولید زباله در جهان حدود ۱۱۰ کیلوگرم در سال و سرانه روزانه در مقیاس جهانی ۲۵۰ تا ۳۰۰ گرم است، این رقم در ایران ۶۰۰ گرم و در شمال شهر تهران ۱۲۰۰ گرم است.
آن‌گونه که حبیب راضی، مدیرکل دفتر محیط زیست و خدمات شهری سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور اظهار کرده است؛ روزانه ۴۵ هزار تن زباله در مناطق شهری و ۱۰ هزار تن در مناطق روستایی تولید می‌شود و متوسط سرانه تولید زباله هر نفر در شهر ۷۶۰ گرم و در روستاها ۴۸۵ گرم است، نزدیک به ۶۵ درصد از پسماندهای تولیدی تر و ۳۵ درصد آن خشک است و ۲۵ درصد از پسماندهای تولیدی پردازش و ۷۵ درصد باقی‌مانده بدون فرایند پردازش به‌طور مستقیم دفن و ۱۰ درصد در مبدا تفکیک می‌شود.
لازم است به این نکته اشاره کنیم که محققان اعتقاد دارند؛ امروزه موضوعات موجود در مورد کیفیت آب پیچیده است و شامل طیف گسترده‌ای از آلاینده‌های شیمیایی و بیولوژیکی و نوظهور است که بسیار نگران‌کننده هستند، فعالیت‌های پایش می‌تواند به درک، حفاظت و بهبود زیستگاه‌های آبی و تجزیه و تحلیل داده‌های کیفیت آب جهت کَمی کردن تغییرات محیطی و توسعه بهترین شیوه‌های مدیریتی برای تصمیمات آگاهانه، کمک کند و بنابراین شبکه پایش کیفیت آب عنصر اصلی یا کلیدی برای مدیریت و حفاظت از اکوسیستم آبی است، اهمیت پایش منابع آب شرب با توجه به محدود بودن منابع آب شیرین و آب‌های زیرزمینی و نقش آب در بقای زندگی بسیار ضروری است و آب آشامیدنی بهداشتی، آب گوارایی است که عوامل فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی آن در حد استانداردهای مصوب باشد و مصرف آن عارضه سویی در کوتاه مدت یا دراز مدت در انسان ایجاد نکند.
آلودگی آب‌های زیرزمینی به دنبال نفوذ شیرآبه از پسماند سراوان
مهدی خادم ثامنی، مدیرکل دفتر پسماند سازمان حفاظت محیط‌زیست می‌گوید: بحث شیرآبه‌ها بسیار خطرناک‌تر از مقداری است که جاری می‌شود، چراکه بخش زیادی از آن نیز به داخل زمین نفوذ و آب‌های زیرزمینی را آلوده می‌کند.
وی اظهار می‌کند: شرایط آب و هوایی، میزان بارندگی و شرایط توپوگرافی، مدیریت پسماند در شمال کشور را دشوار کرده و این مشکل شیرآبه‌ها به معضلی خطرناک برای استان‌های شمالی تبدیل شده است، از طرفی مراکز دفن زباله ما نیز مهندسی‌ساز نیست و به صورتی شکل گرفته که تنها زباله را تلنبار کند.
مدیرکل دفتر پسماند سازمان حفاظت محیط زیست ادامه می‌دهد: مراکز دفن مهندسی‌ساز به صورتی است که مدیریت شیرآبه را مکانیزه انجام می‌هد؛ یعنی شیرابه با وارد در حوضچه‌های تصفیه و تعیین حدود مجاز، توسط سازمان محیط‌زیست می‌رسد و پس از تصفیه به محیط‌های بیرونی به ویژه زمین‌های کشاورزی، آب‌های زیرزمینی یا آب‌های سطحی می‌رود.
وی می‌افزاید: در کشور ما تفکیک از مبدأ به درستی انجام نمی‌شود و ورودی پسماند به لندفیل‌ها در سطح بالا است و شهرداری‌ها با مشکل مواجه می‌شوند، زیرا به جای تفکیک در مبدأ، جداسازی در مقصد را داریم در نتیجه کمپوستی هم که از زباله تر تولید می‌شود، کیفیت لازم را ندارد و اغلب مورد تأیید وزارت جهاد کشاورزی قرار نمی‌گیرد، چراکه ممکن است خاک را آلوده کند.
خادم ثامنی با اشاره به مشکل پسماند منطقه سراوان بیان می‌کند: شهرداری‌ها مسئولیت دارند و اقداماتی را شروع کرده‌اند، اما هنوز نتیجه نداده است، طبق ماده ۱۲ قانون مدیریت پسماند تعیین مکان‌یابی سایت‌های دفن با وزارت کشور است و این وزارتخانه باید مکان‌های مناسب را پیدا کند، شورای عالی شهرسازی و معماری نیز باید محل مناسب دفن پسماند را در نظر بگیرد و وزارت کشور باید اعتبارات و تسهیلات لازم را تخصیص دهد.
وی می‌گوید: لازم است چاه‌های پایش و گمانه را داشته باشیم تا ببینیم آب‌های زیرزمینی تا چه اندازه آلوده شده است، تصفیه آب‌های زیرزمینی آلوده بسیار هزینه‌بر است و شاید تکنولوژی آن نیز در داخل کشور نباشد.
مدیرکل دفتر پسماند سازمان حفاظت محیط زیست درباره زمان برطرف شدن مشکل زباله شمال کشور اظهار می‌کند: این مشکل طی ۴۰ سال ایجاد شده و جبران آن نیز زمان‌بر است، این معضل باید از ریشه حل شود، اگر راه حل‌ها موقت باشد، برای نمونه سایت عمارت را تعطیل و در جایی دیگری زباله دپو کنیم، چند سال بعد در جای دیگری همین مشکل را خواهیم داشت.
وی با بیان اینکه هدفمند کردن نقش دولت‌ها و ملت‌ها در راستای حفظ محیط زیست موضوع مهمی است که به دلیل انباشت شدن مشکلات محیط زیستی، بازیافت معیوب پسماندها یا رهاسازی در طبیعت در سراسر جهان با قوانین سختگیرانه دنبال می‌شود، می‌افزاید: پسماند ماده‌ای است جامد، مایع یا گاز و از فعالیت روزمره انسان حاصل می‌شود که از نظر تولیدکننده زائد است، پسماندها به پنج گروه عادی، صنعتی، ویژه و خطرناک، بیمارستانی و کشاورزی تقسیم می‌شوند.
خادم ثامنی ادامه می‌دهد: در ایران سالانه حدود ۲۱ میلیون تن پسماند عادی، ۳۰ تا ۳۳ میلیون تن پسماند صنعتی و هشت تا ۱۱ میلیون تن پسماند ویژه یا خطرناک، ۱۲۰ هزار تن پسماند بیمارستانی و ۱۷۰ میلیون تن پسماند کشاورزی تولید می‌شود که این میزان پسماند تولیدی نیاز به مدیریت اجرایی دارد و باید دوباره به چرخه تولید بازگردد و به ماده اولیه‌ای برای چرخه‌های بعدی تبدیل شود.
وی حفاظت از محیط‌زیست در برابر آثار زیانبار پسماندها را وظیفه تمام اشخاص حقیقی و حقوقی می‌داند و با اشاره به نقش پلاستیک‌ها در آلودگی محیط‌زیست تصریح می‌کند: هزینه جمع‌آوری کیسه‌های پلاستیکی نازک بسیار پر هزینه و دشوار است و بازیافت این کیسه‌ها نیز مقرون به صرفه نیست، سالانه حدود ۵۰۰ میلیارد کیسه پلاستیکی و ۳۸۰ میلیون تن پلاستیک در دنیا تولید می‌شود، بر اساس آمار وزارت صمت ۱۷۵ هزار تن پلاستیک در ایران تولید می‌شود که البته این میزان سال به سال تغییر پیدا می‌کند، از سوی دیگر عمر مراکز زباله در کشور گاهی به ۴۰ سال می‌رسد که همین موضوع باعث بروز مشکلات زیست محیطی و اجتماعی شده است.
آلوده کردن منابع آب سطحی و زیرزمینی ممنوع شد
از آنجا که بقای تمام جانداران سیاره زمین اعم از گیاه و حیوان و انسان در گرو آب است، این عنصر اساسی در قلب سازگاری با تغییرات اقلیمی قرار دارد و به عنوان یک رابط حیاتی بین جامعه و محیط‌زیست عمل می‌کند، آب سالم و در دسترس برای سلامت عمومی، خواه برای آشامیدن، مصارف خانگی، تولید غذا یا اهداف تفریحی بسیار مهم است و بهبود روند تأمین و مدیریت مناسب منابع آن می‌تواند رشد اقتصادی کشورها را تقویت و به کاهش فقر کمک کند، در بیست‌وپنجم آبان سال جاری، نمایندگان مجلس شورای اسلامی در مصوبه‌ای مقرر کردند که رهاسازی آب آلوده و آلوده کردن منابع آب سطحی و زیرزمینی ممنوع است و مرتکب به مجازات مقرر در ماده (۶۸۸) کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده) مصوب ۲/ ۳/ ۱۳۷۵ محکوم می‌شود.
شایان ذکر است؛ در ادامه جلسه چند تبصره ماده ۴۱ لایحه برنامه هفتم توسعه به تصویب رسید که به شرح زیر است: بر اساس تبصره ۱ ماده ۴۱ لایحه، به منظور کاهش آلودگی، کلیه واحدهای تولیدی، صنعتی، عمرانی، خدماتی، زیر بنایی و معدنی موظفند نسبت به پایش آلودگی سطحی و زیرزمینی و خاک، اقدام و نتیجه را در چهارچوب خود اظهاری پایش محیط‌زیست به سازمان حفاظت محیط‌زیست ارائه کنند، سازمان حفاظت محیط‌زیست مکلف است با هماهنگی دستگاه‌های مربوط نام واحد مستنکف پر خطر را در صورت عدم جبران، در فهرست واحدهای مشمول عوارض سبز موضوع قانون مالیات بر ارزش افزوده مصوب سال ۲ /۳ / ۱۴۰۰ قرار دهد. مطابق با تبصره ۲ ماده ۴۱ لایحه، وزارت کشور با هماهنگی شهرداری‌ها و دهیاری‌ها مکلف است با مدیریت صحیح پسماندهای شهری و روستایی از نشت و نفوذ پسماند و انتشار شیرابه به منابع آب و خاک جلوگیری کنند، بر اساس تبصره ۳ ماده ۴۱ لایحه، به منظور صیانت و حفاظت کمی و کیفی منابع آب با توجه به وظایف قانونی، وزارت نیرو و سازمان حفاظت محیط‌زیست و واحدهای تابعه آنها در تمام مراحل رسیدگی به پرونده‌ها و دعاوی حقوقی و کیفری در تمام مراجع قضائی، از پرداخت هزینه‌های دادرسی معاف هستند.
تفکیک زباله عاملی مهم در جلوگیری از آلودگی آب‌های زیرزمینی
اسماعیل کهرم، کارشناس محیط زیست و بوم‌شناس در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با اشاره به اهمیت مسئله پسماندها می‌گوید: هر جا که نامی از زمین پاک برده می‌شود، از پسماندها نیز به عنوان یک عامل مهم نام برده خواهد شد، به طوری که دفن زباله سبب آلوده شدن آب‌های زیر زمینی و شیرابه‌های آن سبب خشکاندن ریشه‌های درختان می‌شود.
وی اظهار می‌کند: یک متخصص محیط‌زیستی پسماند زباله را پلیدترین عنصر روی زمین می‌داند، زیرا باکتری‌های موجود در خاک را نابود، زمین را عقیم، به سفره‌های آب زیر زمینی نفوذ می‌کند و دوباره به سطح خاک می‌آید و تمام موجودات زنده، درختان، گیاهان و بذرهای سطح خاک را نابود می‌کند.
کارشناس محیط زیست و بوم‌شناس می‌افزاید: انباشت پسماندها، خطرات و تهدیدهای فراوانی در حوزه زیست محیطی و سلامت انسان‌ها دارد و به اشکال شیرآبه، آلودگی دریایی، آلودگی منابع آب زیرزمینی، تولید گازهای گلخانه‌ای و آلودگی هوا آسیب‌های خود را و سالانه عامل مرگ هزاران جانور آبزی و بیش از میلیون‌ها پرنده در جهان می‌شوند.
وی پیرامون اینکه دفن زباله سبب آلوده شدن آب‌های زیر زمینی و شیرابه‌های آن سبب خشکاندن ریشه‌های درختان می‌شود، می‌گوید: پسماندها در ایران از کشوهای پیشرفته بیشتر است، کشورهای پیشرفته پسماندها را در منزل تفکیک می‌کنند به عنوان مثال زباله‌هایی مانند پوست میوه در طبیعت هضم می‌شوند، اما زباله‌هایی مانند پلاستیک و شیشه قابل هضم نبوده و باید به روش صحیح دفن و یا بازیافت شوند.
این بوم شناس و فعال محیط زیست اظهار می‌کند: مسئله پسماندهای زباله مهمترین عامل جلوگیری از آلودگی محیط زیستی به ویژه منبع آب‌های زیرزمینی است، زیرا روزانه به علت استفاده‌های عدیده از پلاستیک به صورت یک‌بار مصرف و تبدیل سریع به زباله‌های غیرقابل بازیافت مشکلات و معضلات زیست محیطی فراوانی برای کره زمین ایجاد می‌شود.
وی با بیان اینکه در کشورهای پیشرفته تدابیر مهمی برای منسوخ کردن استفاده پلاستیک در طبیعت اندیشیده شده و راه‌های جایگزین مختلفی را امتحان کرده‌اند، می‌افزاید: بعضی از کشورها به جای کیسه‌های پلاستیکی از کیسه‌های پارچه‌ای یا مقوایی در طبیعت استفاده می‌کنند، این موضوع مهم باید برای حفاظت از محیط‌زیست و حیات‌وحش در کشورمان رایج شود تا کیسه‌های پلاستیکی در طبیعت رها نشود، زیرا این نخ‌های نایلونی سبب گرفتاری پای پرندگان می‌شود و آنها را زخمی می‌کند، یا باعث مرگ آنان خواهد شد.
نجات آب‌های زیرزمینی با بازیافت زباله
قنبر احدزاده، فعال و کارشناس محیط‌زیست در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با بیان اینکه بر اساس آمارها سالانه حدود ۲۱ میلیون تن پسماند عادی، حدود ۱۷۵ تن پسماند کشاورزی، ۳۲ میلیون تن پسماند صنعتی، هشت میلیون پسماند خطرناک، ۱۷۵ هزار تن پسماندهای پزشکی و عفونی در کشور تولید می‌شود، می‌گوید: محیط زیست سالم شرط اصلی برخورداری از زندگی سالم است، اما در برخی از جوامع شاهدیم که نبود رعایت الگوهای بسیار ساده زیست محیطی مانند رعایت اصول صحیح جمع‌آوری بازیافت و دفع آن یا جلوگیری از پراکنده شدن آنها در شهر و طبیعت مشکلاتی را برای سلامت افراد جامعه ایجاد کرده است.
وی با اشاره به اینکه مفهوم توسعه پایدار و ابعاد چندگانه آن از جمله مفاهیم نوینی هستند که اکنون دل مشغولی اکثر کشورها را تشکیل می‌دهند، اظهار می‌کند: امروزه رشد و تعالی جوامع بر مبنای معیارهای گذشته ارزیابی نمی‌شود، میزان پایبندی جوامع به مسائل زیست محیطی و حفاظت از منابع طبیعی و به ویژه در سال‌های اخیر بازیافت و رعایت اصول توسعه پایدار و حفظ منابع طبیعی یعنی حفظ طبیعت و گسترش فرهنگ آن معیارهای اساسی برای ارزیابی رشد جوامع به شمار می‌آیند.
این فعال و کارشناس محیط‌زیست می‌افزاید: امروزه کیفیت و دسترسی نداشتن به آب به عنوان یک چالش اساسی در سراسر جهان و ایران در حال ظهور است و نیاز فزاینده‌ای به پایش کیفیت آب در طیف وسیعی از منابع شامل، آب آشامیدنی، فاضلاب شهری و صنعتی تا آب‌های محیطی رودخانه‌ها، دریاچه‌ها، آب‌های زیرزمینی و اقیانوس‌ها وجود دارد.
وی ادامه می‌دهد: آلاینده‌های موجود در آب‌های زیرزمینی طیف گسترده‌ای از عوامل فیزیکی، مواد شیمیایی غیرآلی و آلی، پسماندها و دفن غیراصولی زباله‌ها، باکتری‌ها و مواد رادیواکتیو را در بر می‌گیرند، البته بسیاری از آلاینده‌هایی که نقش مهمی در آلودگی آب‌های سطحی بازی می‌کنند و در آب‌های زیرزمینی آلوده نیز یافت شوند، اگر چه اهمیت وجود آنها می‌تواند متفاوت باشد، زیرا آلاینده‌های ناشی از منابع مختلف می‌توانند به داخل سفره‌های زیرزمینی نفوذ و آب را آلوده کنند، هر زمان که باران می‌بارد، یا مقدار زیادی برف یا یخ ذوب می‌شود، آب، مایعات شل و آلاینده‌ای را که در طول مسیر عبور می‌کند، را جمع‌آوری و آنها را وارد سفره‌های آب زیرزمینی می‌کند.
احدزاده پیرامون اینکه در مناطقی که زباله‌های را برای دفن می‌برند، باید یک لایه زیرین محافظ وجود داشته باشد تا از نفوذ آلاینده‌ها به آب‌های زیرزمینی جلوگیری کند، تصریح می‌کند: بسیاری از ما نمی‌دانیم که روش دفع زباله‌ها می‌تواند بر کیفیت آب‌های زیرزمینی تأثیر بگذارد، وقتی موادی مانند روغن‌های آشپزی و موتور، مواد شیمیایی چمن و باغ، رنگ‌ها و رقیق‌کننده‌های رنگ، داروها، ضدعفونی‌کننده‌ها و غیره را به‌طور نامناسب دفع می‌کنیم، چون به چاه‌های آب زیرزمینی ختم می‌شوند، می‌تواند تهدیدی جدی برای منابع آب زیرزمینی و سلامت انسان‌ها، حتی جانداران زنده و گیاهان باشد.
وی با بیان اینکه در جهان امروز بازیافت و رعایت اصول توسعه پایدار و حفظ منابع طبیعی و محیط‌زیست به عنوان دو فراز و هدف ارزشمند جامعه را نه تنها در سطح کشورها بلکه در سطح کره خاکی مورد توجه قرار داده است، می‌گوید: بازیافت یا بازگردش انرژی و مواد می‌تواند دگرگونی و تحول آنچنان شگرفی را در به ارمغان آورد که نه تنها ظرفیت کره زمین را برای همه موجودات و از جمله انسان بالا برد، بلکه روشی خردمندانه و همگام با طبیعت نیز باشد.
فعال و کارشناس محیط‌زیست ادامه می‌دهد: با افزایش جمعیت جهان و گسترش صنایع، استفاده انسان از مواد مصرفی رو به افزایش گذاشته و متعاقب آن ازدیاد ضایعات و پسماندهای جامد و نیز آلودگی محیط زیست را به دنبال داشته که این امر نیز آینده سیاره زمین را به مخاطره انداخته است، به طوری که بازیافت مواد یکی از مهمترین ارکان برای جلوگیری از زوال مواد و منابع تجدیدپذیر و ناپذیر محسوب می‌شود.
وی بیان می‌کند: آلاینده‌های آب می‌توانند منابع مختلفی داشته باشند، به‌طور کلی منابع آلاینده به دو گروه طبیعی (شرایط هواشناسی، هیدرولوژی و زمین‌شناسی) و انسان‌ساز (فاضلاب انسانی «شهری و روستایی» و روان‌آب‌های سطحی، پساب‌های صنعتی، معدنی، عمرانی و نیروگاهی، زه‌آب‌های کشاورزی و دامپروری، نشتاب ناشی از مواد زائد جامد محل دفن زباله و باران‌های اسیدی) تقسیم می‌شوند.
مدیریت پایش منابع آب لازمه حفظ آب‌های زیرزمینی
احدزاده با اشاره به اینکه مهمترین عامل در تعیین انتخاب پارامترها، تعیین هدف برنامه پایش است به عبارتی با تعیین اهداف برنامه پایش می‌توان پارامترهای مورد اندازه‌گیری را نیز تعیین کرد، می‌گوید: سه محیط آب، ذرات (مواد معلق و رسوب) و موجودات زنده را برای پایش کیفیت آب در نظر گرفت، اما فعالیت‌های پایش روی نمونه‌های آب انجام می‌شود، کیفیت آب و ذرات (مواد معلق و رسوب) به طور معمول به وسیله آنالیزهای فیزیکی، شیمیایی و زیستی تعیین می‌شوند.
وی پیرامون اینکه اهمیت پایش منابع آب شرب با توجه به محدود بودن منابع آب شیرین و سفره‌های زیرزمینی و نقش آب در بقای زندگی بسیار ضروری است، اظهار می‌کند: آب آشامیدنی بهداشتی، آب گوارایی است که عوامل فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی آن در حد استانداردهای مصوب باشد و مصرف آن عارضه سویی در کوتاه مدت یا دراز مدت در انسان ایجاد نکند.
این فعال و کارشناس محیط‌زیست ادامه می‌دهد: آلودگی آب آشامیدنی سبب تغییر خواص فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی آب شده به گونه‌ای که آن را برای مصرف انسان زیان‌آور می‌سازد، هدف از پایش منابع آب آشامیدنی انجام برنامه‌ها و فعالیت‌هایی است که به منظور سنجش و بررسی روند تغییرات کیفی منابع آب زیرزمینی در دوره‌های زمانی مختلف انجام می‌شود، به‌طوری که برنامه‌های پایش کیفیت منابع آبی می‌توانند آب مناسب برای مصارف مختلف را تضمین کنند.
وی می‌گوید: مهمترین عامل در تعیین انتخاب پارامترها، تعیین هدف برنامه پایش است به عبارتی با تعیین اهداف برنامه پایش می‌توان پارامترهای مورد اندازه‌گیری را نیز تعیین کرد، به‌طور کلی سه محیط آب، ذرات (مواد معلق و رسوب) و موجودات زنده را می‌توان برای پایش کیفیت آب در نظر گرفت، اما فعالیت‌های پایش روی نمونه‌های آب انجام می‌شود، کیفیت آب و ذرات (مواد معلق و رسوب) به وسیله آنالیزهای فیزیکی، شیمیایی و زیستی تعیین می‌شوند.
احدزاده با بیان اینکه طی دهه‌های گذشته پایش‌هایی به‌منظور بهره‌برداری از منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی صورت گرفته است، می‌افزاید: اکنون با توجه به محدودیت منابع آب لازم است این پایش‌ها به‌صورت هوشمند انجام شوند، برای بهره‌برداری از منابع آب‌های زیرزمینی می‌توان با هوشمندسازی چاه‌ها و هوشمندسازی میزان برداشت از ذخایر آب زیرزمینی، میزان بهره‌برداری خود از این منابع را مدیریت کنیم.
وی خاطرنشان می‌کند: با توجه به محدودیت منابع آب شیرین در کشور، ضرورت دارد که مسئولان و تصمیم‌سازان مرتبط با مدیریت منابع آب استفاده حداکثری از سیستم‌های هوشمند پایش کیفی آب جهت پایش و کنترل منابع آب در دستور کار خود قرار دهند تا از آلودگی منابع آب به فاضلاب‌های شهری، صنعتی و کشاورزی یا شیرابه زباله جلوگیری شود یا به حداقل برسد تا از صرف هزینه‌های هنگفت برای تصفیه و سالم‌سازی آب خودداری شود.
بیشترین آلودگی پسماند در کشور در حوزه آب است
جواد وروانی، دانشیار محیط‌زیست دانشگاه آزاد اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با اشاره به خطرات جبران‌ناپذیر پسماندها بر محیط‌زیست، اظهار می‌کند: آلودگی‌های محیط‌زیستی شامل سه عنصر آب، خاک و هوا می‌شوند که پسماندها، پتانسیل‌های آلودگی زیست‌محیطی در سه حوزه را دارند و حتی این آلودگی به محیط‌زیست خلاصه نمی‌شود و باعث بروز بسیاری از بیماری‌ها و سرطان‌ها برای افراد می‌شود زیرا وقتی آب، خاک و هوا آلوده شد تأثیر مستقیمی در تهدید سلامت افراد دارد.
وی ادامه می‌دهد: از بین سه آلودگی آب، خاک و هوا، آلودگی آب اثرات بیشتری بر تهدید سلامت افراد می‌گذارد که بسیاری از منابع آبی در کشور در اثر نبود مدیریت صحیح پسماند، دچار آلودگی شده است به همین جهت بیشترین آلودگی که پسماندها در حوزه محیط‌زیست ایجاد کرده‌اند، در حوزه آب است و به دلیل اینکه آب مستقیم توسط انسان مصرف می‌شود، آب آلوده تأثیر مستقیمی درخطر افتادن سلامت انسان و ابتلاء به بیماری‌های گوناگون دارد.
این دکترای محیط زیست بابیان اینکه پسماندها براثر کاربری آن تقسیم می‌شود، تصریح می‌کند: بر اساس جنس و نوع ماده‌ای که در پسماندها وجود دارد، پسماندها طبقه‌بندی می‌شود، اما در حال حاضر پسماندهای پزشکی در بین دسته‌بندی پسماندها بیشترین خطرات را برای محیط‌زیست و انسان دارند.
وی تصریح می‌کند: نمی‌توان گفت کدام دسته از پسماندها بیشترین آلودگی را در کشور ایجاد کرده‌اند و هر منطقه از کشور یک نوع از دسته‌بندی پسماند در آن بیشتر و محیط‌زیست و سلامت افراد آن منطقه را به خطر انداخته است، اما در کل می‌توان گفت بیشترین پسماند تولیدی در کشور مربوط به پسماندهای عادی و خانگی است زیرا جمعیت خانوارها در روستاها و شهرها هرروز رو به افزایش است.
وروانی اظهار می‌کند: یکی از ساده‌ترین روش‌های که در کشور ما برای دفن پسماند انجام می‌شود، دفن فیزیکی آنها است که این دفن فیزیکی در واقع تنها پنهان کردن پسماند و مشکل است و این دفن پسماندها به‌صورت فیزیکی، علمی و بی‌خطر برای محیط‌زیست نیست و روش اصولی مدیریت پسماند بی‌خطر سازی و بازیافت آن است.
وی با بیان اینکه کم و کاستی‌هایی در مدیریت پسماند کشور وجود دارد، می‌گوید: خلأهایی که در مدیریت پسماند وجود دارد این است که از پسماندها استفاده بهینه‌ای نمی‌شود، منظور از استفاده تبدیل کردن پسماند به انرژی، بازیافت و تولید ثروت و اشتغال برای افراد جامعه است، امروزه پسماندها در کشورهای توسعه‌یافته به‌عنوان طلای کثیف شناخته می‌شوند زیرا این کشورها با بازیافت این پسماندها ضمن تولید انرژی، اشتغال و تولید ثروت ایجاد کرده‌اند ولی از این امر در کشور ما، غفلت شده است.
دانشیار محیط‌زیست دانشگاه آزاد اسلامی با اشاره به اهمیت پژوهش‌های دانشگاهی در مدیریت پسماند، اظهار می‌کند: نهادهای متولی از ظرفیت پژوهش‌های دانشگاهی در مدیریت پسماند به بهانه کمبود اعتبار حمایت نمی‌کنند در صورتی که اگر از پژوهش‌های مدیریت پسماند استفاده شود، بسیاری از چالش‌های زیست‌محیطی برطرف خواهد شد.
در نهایت؛ آب، یکی از عناصر ضروری و اولیه حیات روی زمین، هسته اصلی توسعه پایدار و لازمه توسعه‌های اجتماعی‌اقتصادی، تولید انرژی و غذا و سالم ماندن اکوسیستم است. بقای تمام جانداران سیاره زمین اعم از گیاه و حیوان و انسان در گرو آب است. این عنصر اساسی در قلب سازگاری با تغییرات اقلیمی قرار دارد و به‌عنوان یک رابط حیاتی بین جامعه و محیط‌زیست عمل می‌کند، از این‌رو حفاظت و پایش منابع آب شرب و سفره‌های زیرزمینی از اصول توسعه پایدار زیست‌محیطی هر کشوری است. شناسایی و استفاده بهینه از همه منابع آب‌های موجود در منطقه، نقش مهمی در تأمین آب مورد نیاز فعالیت‌های مختلف مانند شرب، کشاورزی، صنعت و تولید برق دارد.
گزارش از اکرم کیانی خبرنگار جامعه خبرگزاری ایمنا
نظر شما