به گزارش خبرنگار ایمنا، میز کوچکی جلوی خود قرار داده است و چند قوطی واکس و فرچه روی آن گذاشته هر چند دقیقه یک بار با دستان سیاهش فریاد میزد «واکسی… واکسی…» روی زمین نشسته و انتظار کفشی را می‌کشید که برق بیندازد، سپهر که تنها ۹ سال دارد، کار می‌کند تا کمک خرج پدر و مادرش باشد، او سه خواهر و برادر کوچک دارد و نان‌آور خانواده است.
در گرمای هوای تابستانی به سایه یک درخت پناه برده و در حالی که داشت کفش مردی را واکس میزد به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: تاکنون به مدرسه نرفتم، پدرم توان کار کردن ندارد و من باید مثل بقیه خانواده کار کنم تا بتوانیم زندگی کنیم و درس جایی در زندگی من ندارد.
چند خیابان آن‌طرف تر هم کودک دیگری در حال دست‌فروشی است و به رهگذران می‌گوید که از او خرید کنند اما کمتر کسی از او خرید می‌کند، از گرمای تابستان کلافه می‌شود و بر زمین می‌نشیند و وسایلش را پیش پایش می‌گذارد، نامش حمید است و او هم از زندگی سخت خود و خانواده‌اش به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: چند سال پیش پدرم در تصادف فوت شد، مجبور شدم برای کار کردن مدرسه را ترک کنم تا کلاس سوم دبستان بیشتر درس نخواندم، پول برای درس خواندن ندارم و بخاطر کار کردن زمانی هم برای درس خواندن نمی‌ماند.
سپهر و حمید تنها مشتی از خروار هستند و هر روز در کوچه و خیابان می‌توان کودکانی را دید که کار می‌کنند و از درس خواندن و راحتی دوران کودکی بهره‌ای نبرده‌اند، عوامل مختلفی از جمله فقر و نیازمندی‌های اقتصادی، دسترسی نداشتن به منابع و امکانات تحصیلی، نبود حمایت و حقوق مناسب برای آنها و وجود یک محیط یادگیری ناسازگار یا نامناسب برخی از کودکان را از تحصیل باز می‌دارد.
در پیشبرد تحصیل کودکان کار، نقش جامعه بسیار مهم است. جامعه می‌تواند با افزایش آگاهی درباره مشکلات کودکان کار و حمایت از آنها در راستای تحصیل، بهبود شرایط زندگی آنها را تسهیل کند، همچنین لازم است مسئولان ذی‌ربط با اجرای سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های مناسب، به تحصیل کودکان کار کمک کنند و شرایط آنها را بهبود بخشند.
ضرورت همراهی خیریه‌ها برای بازگشت کودکان کار به تحصیل
حجت الله مهدی، رئیس مرکز مشاوره اداره کل آموزش و پرورش استان اصفهان درباره کودکان کار بازمانده از تحصیل به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: در خصوص شرایط کودکان کار بازمانده از تحصیل علل متفاوتی می‌تواند نقش داشته باشد، از جمله مسائل خانوادگی و مشکلات محیطی این کودکان که عمدتاً خانواده‌هایی دارند که یا بد سرپرست است یا بی‌سرپرست و یا اگر هردو سرپرست را داشته باشند، در خانواده‌هایی بزرگ شده‌اند که فقیر بوده و از نظر اقتصادی ممکن است شرایطی را نداشته باشند که این کودکان را به مدرسه ببرند، این موارد عمده ترین دلایلی است که باعث می‌شود کودکان ترک تحصیل کنند یا به مدرسه ورود پیدا نکنند.
وی ادامه می‌دهد: یک عامل دیگر هم که البته درصد خیلی کمی دارد، این است که برخی از این کودکان از نظر شرایط شناختی توانایی‌های ذهنی بالایی نداشته باشند و نتوانند مهارت‌های تحصیلی را هم‌زمان با هم‌سن و سال خود کسب کنند و به همین دلیل از تحصیل بازمی‌مانند.
رئیس مرکز مشاوره اداره کل آموزش و پرورش استان اصفهان در خصوص برنامه‌های حمایتی از این کودکان تصریح می‌کند: در استان اصفهان چندین اقدام انجام داده‌ایم که گام اول آن شناسایی این دانش‌آموزان است، کودکان را بر اساس شرایط سنی شناسایی می‌کنیم و وقتی شناسایی شدند با والدین آنها ارتباط گرفته و از آنها خواسته می‌شود که این کودکان را برای تحصیل ثبت نام کنند.
وی خاطرنشان می‌کند: در بخشی دیگر کودکانی قرار دارند که به بحث آموزش ورود پیدا کرده‌اند، اما به عنوان مثال سال دوم ابتدایی ترک تحصیل کرده‌اند، لذا اسامی آنها توسط مدرسه پیگیری می‌شود و اگر مدرسه موفق به بازگرداندن کودک به چرخه آموزش شد که مجدد شروع به تحصیلی می‌کند، اما اگر دانش‌آموز توسط مدرسه بازگشت داده نشد، مشخصات آن دانش‌آموز به مراکز مشاوره نواحی و مناطق و کارشناسان حوزه تحصیلی ارجاع داده می‌شود تا آنها پیگیری کنند.
تداوم حضور کودکان در خیابان در پی دلسوزی افراد جامعه
مهدی اظهار می‌کند: اگر علت حضور نیافتن دانش‌آموزان ممانعت والدین باشد، براساس نظام مراقبت‌های اجتماعی (نما) این دانش‌آموزان را به اداره بهزیستی معرفی می‌کنیم و اداره بهزیستی هم با خانواده‌ها صحبت می‌کند و آنها را مکلف به بازگرداندن دانش‌آموز می‌کند، اگر با گفت‌وگو باز هم ممانعت وجود داشت تحت پیگیری قضائی قرار و حکم قضائی گرفته می‌شود تا دانش‌آموز به مدرسه بازگردد.
وی تصریح می‌کند: در خصوص دانش‌آموزانی که با توجه به شرایط زندگی خود، کودک کار هستند با چندین خیریه استان ارتباط برقرار کردیم تا به این دانش‌آموزان کمک کنند و آنها مجبور به کار نشوند، لذا این دانش‌آموزان را به خیریه‌ها معرفی می‌کنیم تا هزینه آنها را تأمین و شرایط را برای بازگشت آنها به تحصیل فراهم کنند.
رئیس مرکز مشاوره اداره کل آموزش و پرورش استان اصفهان با اشاره به نقش جامعه در مقابل کودکان کار ادامه می‌دهد: در جامعه با کودکانی مواجه می‌شویم که براساس سن و سال و ظاهر آنها مشخص است که این کودک باید در مدرسه حضور پیدا کند نه در محیط‌های کاری که می‌تواند کارگاه یا خیابان باشد.
وی می‌گوید: در این راستا توصیه می‌شود خدمات شغلی به این کودکان داده نشود، چراکه ارائه خدمات شغلی به افراد زیر سن قانونی یا تحت عنوان کودک کار جرم محسوب می‌شود، لذا یکی از اقداماتی که در جامعه می‌توان انجام داد این است که به این کودکان به عنوان نیروی کار نگاه نشود و فردی آنها را به عنوان نیرو به کار نگیرد.
مهدی خاطرنشان می‌کند: بسیاری از اوقات، خانواده‌ها در پی دلسوزی یا نگرانی اقدام به خرید از کودکانی که گل‌فروشی یا دست‌فروشی می‌کنند، دارند و این در صورتی است که این کار، باعث تداوم حضور کودکان در خیابان می‌شود.
بازماندگان از تحصیل؛ موضوعی اجتماعی و فرادستگاهی
وی می‌افزاید: شهروندان از این کودکان خرید نکنند و اگر دلسوز این کودکان هستند، با اطلاع دادن به سامانه ۱۲۳ اورژانس اجتماعی اشتغال به کار این کودکان را گزارش کنند تا از این موضوع طریق اورژانس اجتماعی و بهزیستی پیگیری، کودکان شناسایی و شرایط برای بازگرداندن آنها به چرخه تحصیل فراهم شود.
رئیس مرکز مشاوره اداره کل آموزش و پرورش استان اصفهان درباره راهکارهای جلوگیری از افزایش کودکان کار بازمانده از تحصیل می‌گوید: بحث بازماندگان از تحصیل یک موضوع اجتماعی و فرادستگاهی است و تنها مربوط به آموزش و پرورش نمی‌شود، از این رو نیاز است دستگاه‌های مختلف به خصوص ارگان‌هایی که در حوزه اجتماعی فعال هستند مداخله کنند؛ به عنوان مثال، آموزش و پرورش موظف است شرایط تحصیل کودکانی که در سن تحصیل هستند را فراهم کند و این آمادگی را دارد.
وی با تاکید بر اینکه آموزش و پرورش زمینه تحصیل هر کودک با هر شرایطی و در هر بخشی از کشور و استان را فراهم می‌کند، تصریح می‌کند: بخشی که در آموزش و پرورش مربوط به این حوزه است، شناسایی دانش‌آموزان و بازگرداندن آنها به محیط تحصیل است و تمام مدیران و کارکنان مدارس این امر را انجام می‌دهند تا دانش‌آموز در محیط تحصیلی قرار گیرد.
مهدی درباره آمار کنونی کودکان کار بازمانده از تحصیل خاطرنشان کرد: آمار کشوری از طریق وزارتخانه اطلاع رسانی می‌شود، اما درباره آمار استان باید صبر کنیم تا اوایل مهرماه که ثبت‌نام‌ها اتفاق می‌افتد و دانش‌آموزان تحصیل خود را آغاز می‌کنند و براساس اطلاعاتی که از میزان ثبت‌نام‌ها و گزارش‌هایی که توسط مدیران مدارس نواحی ارسال می‌شود، آمار ثبت‌نام نکرده‌ها مشخص می‌شود.
وی درباره موفقیت طرح شهید محمودوند که برای شناسایی و جذب کودکان کار بازمانده از تحصیل اجرا شده است، می‌گوید: هر طرحی که ایجاد می‌شود نمی‌تواند صددرصد مشکلات مربوط به آن حوزه را حل کند، اما قطع به یقین هر کدام از این طرح‌ها می‌توانند بخشی از مسائل دانش‌آموزان را که توانایی تحصیل ندارد را حل کنند.
رئیس مرکز مشاوره اداره کل آموزش و پرورش استان اصفهان ادامه می‌دهد: این طرح هم توانسته این هدف را اجرایی کند، البته طرحی است که معاونت آموزشی آن را اجرا کرده است و آنها اطلاعات کامل‌تری از میزان تحقق این طرح دارند، اما به طور کلی طرح شهید محمودوند توانسته بخشی از آن خلاء حضور دانش‌آموزان را برطرف کند.
پیگیری وضعیت تحصیل دانش‌آموزان تا پایان خردادماه
وی در خصوص تلاش‌هایی که برای برگشت این کودکان به چرخه تحصیل شده اظهار می‌کند: از اول مهرماه زمانی که دانش‌آموزان ثبت‌نام و در مدرسه حضور پیدا می‌کنند تا پایان خردادماه به صورت مداوم مداخلاتی برای حضور دانش‌آموزان کار اتفاق می‌افتد، زیرا بعضی از دانش‌آموزان ممکن است از اول مهر در مدرسه حضور پیدا نکنند و برخی دانش‌آموزان در اواسط سال تحصیلی ممکن است از چرخه تحصیل خارج شوند.
مهدی ادامه می‌دهد: تعداد زیادی از این دانش‌آموزان شناسایی می‌شوند و توسط مدرسه به چرخه تحصیل باز می‌گردند و بخشی دیگر از این دانش‌آموزان به ادارات آموزش و پرورش نواحی و مناطق و مراکز مشاوره آموزش و پرورش ارجاع داده می‌شوند و با آنها گفت‌وگو و به تحصیل بازگردانده می‌شوند.
وی اضافه می‌کند: این فرایند از اول مهرماه شروع می‌شود و تا پایان خردادماه که دانش‌آموزان در مدرسه هستند ادامه دارد، بخش بزرگی از این دانش‌آموزان که بازمانده تحصیل هستند بازمی‌گردند و مجدد شروع به ادامه تحصیل می‌کنند، اما باید بپذیریم بخشی از آنها هنوز بازنگشته و در چرخه تحصیل قرار نگرفته‌اند.
رئیس مرکز مشاوره اداره کل آموزش و پرورش استان اصفهان درباره موفقیت سند تحول آموزش و پرورش در راستای دسترسی برابر کودکان کم‌برخوردار به آموزش ابتدایی، اظهار می‌کند: در ثبت‌نام دانش‌آموزان یکی از مواردی که تاکید می‌شود و بسیار در بازدیدهایی که به صورت میدانی اتفاق می‌افتد مورد ارزیابی قرار می‌گیرد، این است که دانش‌آموز با هر ویژگی‌ای چه از نظر مالی، چه اقتصادی و اجتماعی در منطقه محل تحصیل خود مدرسه مکلف است که براساس شرایط سنی و ضوابط کودک را ثبت‌نام کند تا وارد فرایند تحصیل شود.
وی ادامه می‌دهد: این موضوع با جدیت در آموزش و پرورش پیگیری می‌شود و تلاش بر آن است که هر دانش‌آموزی که تمایل به ثبت‌نام دارد، ثبت‌نام انجام شود و می‌توان گفت هیچ دانش‌آموزی در سراسر استان نیست که بخواهد در مدرسه ثبت‌نام کند، قصد ادامه تحصیل داشته باشد و خانواده او نیز بخواهد که ادامه تحصیل دهد، اما ثبت‌نام نشود.
مهدی می‌گوید: شاید تنها موضوعی که در این خصوص وجود داشته باشد این است که به طور مثال دانش‌آموزی بخواهد در مدرسه الف ثبت‌نام شود، اما در آن مدرسه تعداد دانش‌آموزان تکمیل شده باشد و او به مدرسه ارجاع داده شود، اما در غیر این صورت هیچ دانش‌آموزی که خانواده یا خود او تمایل به ثبت‌نام داشته باشد، از ثبت‌نام و ادامه تحصیل باز نمی‌ماند.
کودکان کار در معرض تهدیدها و آسیب‌های اجتماعی
رحمت‌الله سعیدی، روانشناس و مددکار اجتماعی نیز به خبرنگار ایمنا، می‌گوید: آنچه کودکان کار را دچار مشکل می‌کند فقر، اعتیاد و مشکلات خانوادگی مانند طلاق است؛ این موارد از جمله عوامل بسیار مهمی هستند که کودکان کار را دچار آسیب می‌کند، البته فقر فرهنگی در خانواده نیز تأثیرگذار است.
وی می‌افزاید: در همین راستا، افزایش خشونت در خانواده می‌تواند آسیب‌زا باشد و کودکان را به سمت اعتیاد و حمل مواد مخدر و آسیب‌های اجتماعی سوق دهد و باعث تهدید کودکان در سطح جامعه شود، افراد سودجو نیز این کودکان را مورد اذیت و آزار و تهدید قرار می‌دهند و این کودکان برای رسیدن به مبالغی اندک تسلیم افرادی می‌شوند که در زمینه‌هایی آسیب‌زا فعالیت دارند.
این روانشناس و مددکار اجتماعی تصریح می‌کند: اعتیاد، یکی از مسائلی است که برخی از این کودکان با آن درگیر می‌شوند، زیرا گاهی افراد سودجو کودکان را آلوده، به مواد مخدر معتاد و در جهت رفع نیاز خود آنها را مجبور به توزیع مواد مخدر می‌کنند؛ از همین رو، این کودکان دچار آسیب می‌شوند و با افزایش سن، شرارت، خشونت و آسیب‌ها در آنها افزایش پیدا می‌کند.
وی در خصوص ترک تحصیل و کار کردن این کودکان ادامه می‌دهد: ترک تحصیل و کار کردن به سلامت جسم و روان کودک آسیب وارد می‌کند، باعث می‌شود که این کودکان نسبت به بسیاری از مسائلی که در مدارس باید یاد بگیرند و آموزش ببینند، آگاهی نداشته باشند و بیشتر به سمت تخلفات و جرایم در سطح جامعه سوق پیدا کنند.
سعیدی درباره وظیفه اجتماع در قبال این کودکان می‌گوید: کودکان کار در تمام جوامع وجود دارند و اغلب ما با دیدن این کودکان در خیابان با نگاهی به عنوان همدردی یا همدلی از کنار آنها می‌گذریم، در حالی که این همدلی هیچ سودی برای کودک ندارد، انداختن مسئولیت به گردن دولت‌ها نمی‌تواند درست باشد و شاید تنها بخشی از این مسئولیت بر عهده دولت باشد.
وی خاطرنشان می‌کند: ارگان‌هایی مانند سازمان بهزیستی، کمیته امداد و شهرداری‌ها مسئولیت دارند که این کودکان را از سطح خیابان جمع کنند و به رفاه اجتماعی و آموزش برسانند، گاهی اوقات خود ما یعنی جوامع یا منابع انسانی که در سطح خیابان تردد می‌کنند می‌توانند راهگشای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در این کودکان باشند.
این روانشناس و مددکار اجتماعی در خصوص رفتار مردم در برابر این کودکان اظهار می‌کند: ترحم، تحقیر و مورد پرخاش قرار گرفتن کودکان کار درست نیست، البته نباید فعالیت آنها غیرعادی جلوه داده شود، افراد جامعه باید با این کودکان رفتاری دوستانه و محبت‌آمیز داشته باشند و به آنها احساس ارزشمندی هدیه کنند؛ به عنوان مثال، هنگامی که کودکی هفت یا هشت ساله در حالی دیده می‌شود که کیسه‌ای از زباله بر دوش دارد، باید به این موضوع توجه کرد که احساس مسئولیت‌پذیری در او ایجاد شده است.
پویایی و کارآمدی کودکان در گرو سلامت اجتماعی جامعه
وی با تاکید بر لزوم ایجاد و تقویت حس ارزشمندی در این کودکان، ادامه می‌دهد: این کودکان، خود اسیر افراد دیگری هستند و کالاهای جمع‌آوری شده توسط بسیاری از آنها به فرد واسطه داده می‌شود و کودک از رسیدن به حق و حقوق کار خود باز می‌ماند.
سعیدی با اشاره به شرایط این کودکان و تأثیر آن بر رشد و توسعه روانی و اجتماعی آنها، می‌گوید: مشخصه‌های سلامت اجتماعی یک جامعه، سلامت افراد آن جامعه و به خصوص کودکان است، چراکه کودکان آیندگان جامعه هستند و هرچه رشد و سلامت بالاتری داشته باشند، در آینده نیز می‌توانند فردی اثرگذارتر برای جامعه خود باشند.
وی اظهار می‌کند: سلامت اجتماعی نقش بسیاری در فراهم آوردن پویایی و کارآمدی کودکان در هر جامعه دارد، چراکه رشد و توسعه هر اجتماعی در گرو وجود کنشگران آگاه، کارآمد و خلاق است، سلامت جسمی و روانی آینده‌سازان جامعه، نقش پررنگی در این مسیر ایجاد می‌کند و وجود آسیب‌ها و مشکلات اجتماعی در هر جامعه کودکان را بیشتر از گروه‌های دیگر در معرض خطر قرار می‌دهد و به رشد و سلامت اجتماعی آنها آسیب می‌رساند.
این روانشناس و مددکار اجتماعی با اشاره به نقش دولت و سازمان‌ها و جامعه در قبال این کودکان می‌افزاید: دولت‌ها باید در خصوص خطرات و پیامدهای استثمار و بهره‌کشی از کودکان در شرایط کاری غیرانسانی، تحقیرآمیز و خطرناک به جامعه آگاهی‌رسانی کنند.
وی خاطرنشان می‌کند: آنچه که جامعه دولتی یا دولت و سازمان‌ها در قبال کودکان کار مسئولیت دارند این است که جامعه را از به‌کارگیری کودکانی که به سن قانونی نرسیده‌اند، آگاه‌سازی و به جامعه تفهیم کنند که به‌کارگیری و سوءاستفاده از این کودکان چه جرایم و مجازات‌هایی را می‌تواند در بر داشته باشد.
نظر شما