به گزارش خبرنگار ایمنا، کتاب محرم از نگاه گردشگران فرنگی با مقدمه محمدعلی ایزدخواستی، نماینده یونسکو در اصفهان و با پرداختی کوتاه به روضه‌خوانی، دسته، تعزیه و تکیه (حسینیه) آغازشده و سپس به بخش‌هایی از گزارش‌های سفرنامه‌ای و دیداری میکله ممب‌ره، آنتونیو دگوی، پیترو دلاواله، گارسیا دسیلوا فیگوروآ، فدوت آفاناس یوویچ کتوف، آدام اولئاریوس، ژان شاردن، ژان باپتیست تاورنیه، اوژن فلاندن، هانریش کارل بروگش، ارنست هولتسر، پی‌یر لوتی و پیتراستفان پل‌بروک می‌پردازد.
کتاب "محرم از نگاه گردشگران فرنگی" روایتگر بخش‌هایی کوتاه از گزارش‌های برخی از گردشگران فرنگی است که محرم و آئین‌های وابسته به آن را در ایران دیده‌اند و در نوشته‌های خود به آن پرداخته‌اند. محمدعلی ایزدخواستی در بخشی از مقدمه آن نوشته است: «متأسفانه ما در طول تاریخ، بیشتر ملتی شفاهی بوده‌ایم تا کتبی؛ یعنی کمتر به ثبت و ضبط مسائل خودمان دست زده‌ایم. از این رو شرح آئین‌های عاشورایی این سرزمین، در روزگاران پیش از دوربین و حتی تا همین چند سال پیش، به همین نکات و گزارش‌های نقل شده در سفرنامه‌ها و اندک آثار دیگری که برجا مانده، محدود می‌شود. پس برای اینکه به "آنچه گذشت" دست پیدا کنیم، بی‌نیاز از سفرنامه فرنگیان نیستیم.»
مهدی تمیزی مؤلف و تصویرگر کتاب «محرم از نگاه گردشگران فرنگی» نیز در مقدمه خود بر این کتاب نوشته است: «از روزگاران پیشین، بیشتر گردشگران فرنگی که به ایران سفر می‌کردند، همچون دیپلمات‌ها، بازرگانان و مبلغین مذهبی، اگر زمان حضورشان با روزهای ماه محرم یکی می‌شد و آئین‌های سوگواری شیعیان را می‌دیدند، چنان گیرایی برای ایشان داشت که بخشی از گزارش یا سفرنامه خود را به آن اختصاص می‌دادند. محرم در ایران، تا به امروز نیز از نگاه گردشگران فرنگی رویدادی دیدنی، ستودنی و درخور پژوهش است.»
تمیزی در بخش دیگری از مقدمه خود با اشاره به تأثیر تلاش‌های مستشرقان بر گردآوری و ثبت کتاب‌های چاپ سنگی ایرانی نوشت: اگر نبود کوشش در گردآوری و ثبت تصویرگری‌های کتاب‌های چاپ سنگی ایران از سوی برخی از فرنگیان، همچون پروفسور الریش مارزلف، چه بسا امروز باید برای از میان رفتن بخش دیگری از فرهنگ ایران‌زمین، افسوس می‌خوردیم. شایسته است، از گردشگرانِ پژوهشگری که با نگارش، طراحی، عکاسی، گردآوری و ثبت سندها، یادگارهایی ارزشمند بر جا گذاشته‌اند و ما را در جریان حال و روز پیشینیان‌مان قرار داده‌اند، سپاسگزار باشیم.
اهمیت بررسی نگاه گردشگران خارجی به محرم
این نویسنده در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا اظهار کرد: این کتاب را بهمن نامور مطلق، رئیس وقت فرهنگستان هنر و معاون وقت صنایع‌دستی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در سال ۹۴ رونمایی کرد و سال گذشته نیز بار دیگر مجموعه فرهنگی شهرداری اصفهان به مناسبت ماه محرم و عاشورای حسینی، اقدام به بازنشر و معرفی این کتاب کرده است.
وی افزود: نکته‌ای که در حوزه گردشگری وجود دارد این است که دیگران درباره ما ایرانی‌ها و آداب، فرهنگ و رسوم ما چه فکر می‌کنند و چه می‌نویسند؟ این موضوع فقط به ما ایرانی‌ها اختصاص ندارد و در همه کشورها به‌ویژه کشورهای غربی رایج است. آن‌ها جست‌وجو می‌کنند تا ببینند غیر از خودشان چه فردی درباره فرهنگ، تمدن، وقایع تاریخی و حتی باورهایشان مطلب و سخنی گفته یا نوشته است.
این نویسنده و پژوهشگر فرهنگی و هنری تصریح کرد: زمانی که من به‌عنوان یک ایرانی درباره کشور و سرزمین خودم بنویسم، با تفکر نوع زیست خودم در کشور و با آنچه در پیش‌فرض‌های ذهنی دارم می‌نویسم اما وقتی یک غیرایرانی رویداد یا مناسبتی را تجسم کند و بنویسد، چون نگاه او از خارج است و به دلیل اینکه پارامترها و پیش‌زمینه‌های یک فرد ایرانی را ندارد، جذابیت‌های ویژه خودش را دارد.
وی یکی از مهم‌ترین آئین‌هایی که در ایران برقرار بوده، هست و خواهد بود را رویداد مردمی محرم دانست و تصریح کرد: محرم به‌ویژه عاشورای حسینی رویدادی است که مردم همیشه آن را رقم می‌زنند، برپا می‌کنند و سپس آن را تا سال بعد نگهبانی و حراست می‌کنند و این رویه همواره ادامه دارد و در جریان است.
تمیزی تصریح کرد: بسیاری از رویدادهای دینی و مذهبی مشابه هم در دنیا برای سایر ادیان الهی همچون روز به صلیب کشیده شدن مسیح یا روز برپا کردن کلیسای جامع در شهر «لیموژ فرانسه» برگزار می‌شود که معتقدان به مسیحیت هرساله از قرون‌وسطی تا به امروز این رویداد را گرامی می‌دارند. این رویدادهای مشابه نیز جذابیت‌های خاصی دارند و این موضوع در همه ادیان وجود دارد.
به گفته وی، در دین اسلام و مذهب تشیع، مناسک حج ابراهیمی، محرم، عاشورا و پیاده‌روی اربعین شاخص و نماد است؛ حال آنکه دیگری، یعنی فردی که دین ما را ندارد و در وطن ما زندگی نمی‌کند درباره چنین رویدادهایی که از نزدیک مشاهده کرده است، بنویسد، جذابیت‌های خود را دارد؛ چراکه از بیرون به این جریان نگاه کرده و درباره آن نوشته است.
ایده نگارش کتاب «محرم از نگاه گردشگران فرنگی» از کجا شروع شد؟
این نویسنده و پژوهشگر فرهنگی و هنری اضافه کرد: موارد فوق باعث شد تا به این نتیجه برسم، مکتوبات گردشگرانی که به ایران سفر کرده‌اند و رویداد تاسوعای و عاشورای حسینی را مشاهده کرده‌اند را یک‌جا گردآوری و منتشر کنم.
وی ادامه داد: اگر ما بتوانیم اولین‌ها را پیدا کنیم جذاب است. حدود دو سال و نیم در کتابخانه مجلس شورای اسلامی، کتابخانه آیت‌الله مرعشی‌نجفی و موزه ملی ملک سفرنامه‌های مختلف را جست‌وجو و مطالعه کردم تا اینکه به نام «میکله ممب‌ره» به‌عنوان نخستین غیرایرانی‌ای که این رویدادها را ثبت و مکتوب کرده است رسیدم.
تمیزی با بیان اینکه همین اولین‌ها است که جذاب و مخاطب‌پسند است، تأکید کرد: ممب‌ره در دوره شاه طهماسب صفوی به ایران آمده و صحنه‌های عزاداری مردم در سوگ سرور و سالار شهیدان را دیده و آن‌ها را یادداشت کرده است. شاید افرادی هم بوده‌اند که عزاداری‌ها را مشاهده کرده‌اند اما خطی ننوشته‌اند. وی اولین نفری بوده که اقدام به نوشتن کرده است و بعد از او چندین و چند غیرایرانی دیگر نیز اقدام به نوشتن خاطرات و سفرنامه خود از ایران، محرم و آئین‌ها کرده‌اند.
وی با بیان اینکه بعد از شناسایی اولین نفر در این رابطه اقدام به جست‌وجو و شناسایی سایر گردشگران فرنگی کردم، افزود: در این میان بهترین‌ها و مشهورترین سفرنامه‌هایی که در دنیا شناخته شده و معتبر است را گلچین کردم و شاه‌بیت آن بخش سفرنامه را که درباره محرم بود گزینش کردم و در کتاب گنجاندم.
این نویسنده و پژوهشگر فرهنگی و هنری اضافه کرد: بعد از نگارش کتاب محرم از نگاه گردشگران فرهنگی تصمیم گرفتم کتاب را به حالت متن صرف چاپ نکنم و عکس‌ها و تصاویر مرتبط و تاریخی را نیز در این مجموعه بگنجانم؛ چراکه معتقدم رسالت من این است برای جامعه‌ای که از مطالعه کتاب فراری است، بنویسم و به همین دلیل کتاب‌ها مزین به تصویر هستند.
وی تصریح کرد: سایر کتاب‌های منتشر شده از جمله راپورت‌های ملوکانه، طنز و شوخ‌طبعی در کشکول شیخ بهایی، برای من و تو، اسکناس، مستطاب و بهینه‌سازی مصرف سوخت همه مزین به تصویرسازی است تا اگر خواننده غیرحرفه‌ای ترسی از مطالعه کتاب داشت، بتواند هم‌زمان با تصاویر از مطالعه هم سود ببرد. امیدوارم این ایده تأثیرگذار و در گرایش مخاطب به مطالعه نقش داشته باشد.
تمیزی افزود: به دلیل محرمی بودن فضای کتاب و استفاده کمتر از عناصر رنگی، از نقوش چاپ سنگی که در دوره قاجاریه در کتاب‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته است بهره گرفتم و کتاب را به رشته تحریر درآوردم.
به گزارش ایمنا، کتاب «محرم از نگاه گردشگران فرنگی» مهدی تمیزی سال ۹۵ با شمارگان سه‌هزار نسخه توسط انتشارات سازمان فرهنگی- تفریحی شهرداری اصفهان به چاپ رسید. از دیگر کتاب‌های منتشر شده به قلم تمیزی می‌توان به «در سایه سرو: (پژوهشی بر سرونگاره‌های سنگ آرامگاه‌ها»، «آن مهربان بردبار»، «طنز و شوخ طبعی در کشکول شیخ بهایی»، «راپورت‌های ملوکانه: رویدادهای طنزآمیز دوران قاجار و کتاب دوجلدی «نصفهان» و مجموعه دو جلدی عکس از گورستان‌های تخت فولاد اصفهان و شهری ری و تهران اشاره کرد.
نظر شما