دست حمایت قانون بر سر کودکان بی‌سرپرست

به گزارش خبرنگار ایمنا، قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست با ۳۷ ماده در سال ۱۳۹۲ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. ماده ۳۶ این قانون با صراحت مقرر کرده است که «به منظور انجام صحیح مسئولیت پذیرش، نگهداری و مراقبت، حضانت و سرپرستی کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست توسط سازمان بهزیستی کشور و اختیار واگذاری سرپرستی آنان به خانواده‌های واجد شرایط و مؤسسه‌ها، آئین‌نامه‌های اجرایی این قانون با پیشنهاد وزارتخانه‌های کشور، تعاون، کار و رفاه اجتماعی و دادگستری ظرف سه ماه از تاریخ تصویب این قانون تهیه شود و به تصویب هیئت وزیران برسد.»

کاهش تعداد مراکز نگهداری از کودکان بی‌سرپرست

سیدعلی کاظمی، دبیر مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک با تشریح آخرین وضعیت تدوین شیوه‌نامه اصلاح آئین‌نامه اجرایی قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست، اظهار کرد: به موجب اصلاح این آئین‌نامه، تعداد مراکز نگهداری از کودکان و ظرفیت آنها کاهش می‌یابد، البته این موضوع به معنای تعطیلی کامل مراکز نیست.

وی با اشاره به آئین‌نامه اجرایی قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست، افزود: چند سال گذشته قانونی تحت عنوان قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست در مجلس شورای اسلامی تصویب و در آئین‌نامه اجرایی آن نحوه واگذاری کودکان به سرپرستان قانونی مشخص شد و فروردین‌ماه امسال آئین‌نامه آن اصلاح شد.

دبیر مرجع کنوانسیون حقوق کودک با بیان اینکه طی اصلاحیه، ماده ۱۳ به آئین‌نامه الحاق شده است، تصریح کرد: در این اصلاحیه اشاره شده است که باید کودکان و نوجوانانی که به موجب حکم مرجع قضائی از جمله دادسرا یا دادگاه جهت نگهداری به بهزیستی سپرده شده‌اند، برای مراقبت موقت به خانواده‌های داوطلب سپرده شوند. در این راستا از ظرفیت مؤسسه‌های مراقبت خانواده محور که نوعی مؤسسه خیریه جدید هستند نیز جهت شناسایی خانواده داوطلب، احراز صلاحیت آنها و نظارت بر وضعیت طفل و نوجوان در خانواده بهره‌گیری می‌شود. مدل مراقبت موقت هرچند به ظاهر جدید است، اما در اسلام جدید نیست و هم در قرآن کریم بر مأوا دادن به یتیمان تأکید شده و هم در سنت نبوی و ائمه اطهار موردی مشاهده نمی‌شود که کودک یتیم به خارج از خانواده واگذار شود. از همین رو، در راستای طرح تحول قضائی و طرح تحول دولت، این اصلاحیه در متن آئین‌نامه لحاظ شده است.

وی ادامه داد: به موجب تبصره ماده ۱۳ الحاقی، باید الگوی مراقبت خانواده‌محور، شیوه احراز صلاحیت خانواده و مؤسسه‌های مراقبتی خانواده‌محور، نحوه نظارت و بازرسی از آنها و نحوه آموزش و آماده‌سازی خانواده میزبان در شیوه‌نامه‌ای که توسط بهزیستی و مرجع ملی حقوق کودک با همکاری برخی نهادها تهیه می‌شود، تبیین شود.

کاظمی با اشاره به اینکه در این اصلاحیه چند تغییر رخ داده است، تصریح کرد: در ابتدا، با توجه به اینکه در گذشته مراقبت از کودکان به موجبات دستورالعمل‌های داخلی سازمان بهزیستی بود، اکنون به موجب شیوه‌نامه‌ای است که در مرجع ملی حقوق کودک به تصویب می‌رسد و با استانداردهای حقوق کودک و مصالح عالیه اطفال انطباق می‌یابد. تغییر دیگری که رخ داده این است که به دنبال این اصلاحیه، مؤسسه‌های جدید شکل خواهد گرفت که الگوی مراقبت آنها از کودکان به روش خانواده‌محور است و جایگزین روش‌های اردوگاهی و گروهی موجود خواهد شد، همچنین در گذشته نظارت بر نحوه نگهداری در مراکز و مؤسس برعهده سازمان بهزیستی و مراجع قضائی بود، اما به موجب اصلاح این آئین‌نامه و با توجه به دغدغه‌هایی که در مورد کیفیت نگهداری این کودک وجود دارد، علاوه‌بر سازمان بهزیستی و مراجع قضائی، مرجع ملی حقوق کودک نیز بر فرآیند مراقبت از اطفال نظارت می‌کند و همین موضوع شرایط بهتری برای کودکانی که در اختیار خانواده‌ها هستند فراهم خواهد کرد. خانواده‌های شایسته امکان نگهداری کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست را خواهند داشت و شرایط دشوار فرزندخواندگی بر این فرایند حاکم نخواهد بود.

شیوه‌نامه آئین‌نامه اجرایی قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست آماده شده است

وی با اشاره به ماده ۱۳ الحاقی که به تصویب هیئت وزیران رسیده است، گفت: بهزیستی می‌تواند دو مدل مؤسسه برای نگهداری کودکان داشته باشد که یک مدل آن موسسه‌هایی هستند که تاکنون از کودکان به صورت گروهی و در فضایی فیزیکی نگهداری می‌کرد و دسته دوم موسسه‌هایی هستند که به آنها مؤسسه‌های دارای الگوی مراقبت خانواده محور گفته می‌شود؛ این مؤسسه‌ها به جای اینکه دارای یک فضای اشتراکی برای نگهداری کودکان باشند، چند خانواده زیر مجموعه آنها قرار می‌گیرد و خانواده‌های علاقه‌مند همکار این مؤسسه‌ها برای مدتی از کودک به طور موقت و تا زمان تعیین تکلیف در مرجع قضائی مراقبت کند.

دبیر مرجع ملی حقوق کودک با بیان اینکه شیوه‌نامه آئین‌نامه اجرایی قانون حمایت از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست آماده شده است، ادامه داد: طی آئین‌نامه اصلاحی قانون، سه ماه مهلت برای تدوین شیوه‌نامه در نظر گرفته شده است. از همین رو جلسات متعددی با سازمان بهزیستی برگزار شده است، به طوری که طی هفته‌های گذشته توافقات ما با سازمان بهزیستی در این زمینه به اتمام رسید و پس از برگزاری جلسات با سایر نهادهای مرتبط آن را اجرایی خواهیم کرد.

وی با اشاره به فعالیت حدود ۶۴۰ مرکز نگهداری در سطح کشور، اضافه کرد: به موجب اصلاح آئین‌نامه، باید تعداد مراکز و ظرفیت نگهداری از کودکان کاهش یابد، البته این موضوع به معنای تعطیلی مراکز نیست، بلکه به معنای پویا شدن این مراکز است. زیرا این مراکز از مرکز نگهداری به مرکز حمایت از اطفال و نوجوانان تبدیل شده و طیف متنوع‌تری از کودکان در معرض خطر را پوشش خواهند داد. کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست، تنها مورد کودکان و نوجوانان در معرض خطر نیستند و لازم است حمایت از سایر گروه‌های کودکان در معرض خطر هم با استفاده از ظرفیت این مراکز تقویت شود. طبیعی است که با اجرای آئین‌نامه، کودکان برای نگهداری موقت به خانواده‌های متقاضی تحویل داده می‌شوند و پس از دوره نگهداری موقت توسط خانواده میزبان، یا به خانواده اصلی و زیستی باز پیوند می‌شوند یا اگر کودک خانواده ندارند یا خانواده شایسته نگهداری از کودک را ندارند، تحویل خانواده جایگزین (سرپرست قانونی، قیم، امین موقت) می‌شوند.

کاظمی در خصوص وضعیت نظارت بر نحوه نگهداری خانواده‌های متقاضی از کودکان به طور موقت، خاطرنشان کرد: با اجرای این مصوبه، نیروهای بهزیستی از نگهداری آزاد می‌شوند و به سمت مراقبت، نظارت و پایش خانواده‌های متقاضی خواهند رفت؛ امری که هم اکنون با توجه به کمبود نیرو، دچار چالش است. گمانه‌زنی‌ها حاکی از آن است که بعد از اجرای طرح، نیروهایی که از خدمت نگهداری آزاد می‌شوند، بر روی نظارت‌ها، خدمات‌رسانی بهتر و ارتقای کیفیت خدمات موجود تمرکز خواهند داشت.

فعالیت ۶۱۶ خانه نگهداری کودکان و نوجوانان

سعید بابایی، مدیرکل امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور اظهار کرد: در حال حاضر ۶۱۶ خانه نگهداری کودکان و نوجوانان در نگهداری ۸۵۰۰ کودک و نوجوان به صورت شبانه‌روزی فعالیت می‌کنند و علاوه بر این تعداد، حدود هزار کودک نیز در ۳۳ شیرخوارگاه سراسر کشور نگهداری می‌شوند.

وی افزود: در فرهنگ ایرانی و فرهنگ اسلامی جایی برای نگهداری کودکان بدون سرپرست مؤثر نداریم. جای کودک همیشه در خانواده است و اگر به هر علتی والدین خود را از دست می‌داد، سایر اعضای خانواده یاری می‌کردند و کودک را در خانواده، عشیره و خاندان خود نگهداری می‌کردند.

مدیرکل امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور تصریح کرد: بر اساس ماده اصلاحی آئین نامه اجرایی ماده ۳۶ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست، سازمان بهزیستی می‌تواند کودکان و نوجوانان بی‌سرپرست و بدسرپرست را که به دستور مرجع قضائی به سازمان معرفی شده یا می‌شوند تا تعیین تکلیف نهایی در مرجع قضائی، به طور موقت یا از طریق مؤسسه‌ها مراقبت خانواده‌محور به خانواده‌های دارای صلاحیت بسپارد.