به گزارش ایمنا، صائب تبریزی شاعر توانمند و ادیب هنرمندی است که در روزگار خود در هند، ایران و آسیای میانه شهرت بسزایی یافته بود، و این عظمت و افتخار آنگاه برای وی حاصل‌شده است که در شیوه شاعری طرزی نو و در محتوای سخنش به ایراد نکته‌های دقیق اخلاقی، حکمی، اجتماعی و عرفانی پرداخته است که به اشعار، شکوه و جلال خاصی بخشیده است. سبک شعری صائب به شیوه شاعران عهد صفوی، پر از مضمون‌های دقیق و اندیشه‌های باریک و خیال‌های دیریاب، به‌ویژه تمثیلات یا معادله‌هایی است که به‌ویژه در غزلیات به بهترین وجه آمده است. اغلب در بررسی غزلیات صائب، تنها به مضامین باریک ادبی و کلام تخیلی و دور از ذهن او توجه کرده‌اند. اما به مضامین والای عرفانی و صوفیانه صائب نپرداخته‌اند. هیچ‌گاه صائب به‌عنوان شاعر عارف و پایبند به آرا و اندیشه‌های صوفیانه در عهد صفویه موردنظر نبوده است. ازاین‌رو خبرگزاری ایمنا در گفت‌وگو با الهه رضایی، رئیس دفتر تخصصی ادبیات و زبان سازمان فرهنگی اجتماعی و ورزشی شهرداری اصفهان به بررسی زوایا زندگی و اشعار این شاعر پرداخته است.
ایمنا: دلیل گمنامی صائب نسبت به سایر شاعران هم‌عصر خویش در چیست؟
رضایی: صائب در دورانی زندگی می‌کرده است که دوران صفویه بوده و در همان دوران به دلیل سیاستی که وجود داشته افراد معروف و سرشناس از تبریز به اصفهان کوچ داده شدند و در محله عباس‌آباد مشهور اصفهان اقامت گزیدند. صائب هم یکی از شاعرهایی است که در تبریز زاده شد و اصالتاً تبریزی بود و در همان دوران به اصفهان کوچانده شد و در اصفهان زندگی کرد.
متأسفانه پادشاهان صفوی پادشاهانی نبودند که از شعر، شاعری، ادب و هنر حمایت کنند به همین دلیل شاعران و اغلب هنرمندان به دلیل اینکه در هند به هنرمندان اهمیت فراوان داده می‌شد و موردتوجه پادشاهان هندی بودند، عده زیادی از شاعران تصمیم می‌گیرند از اصفهان به هند کوچ کنند و در دربار این کشور شروع به فعالیت کنند. قطعاً به دلیل اینکه زبان و اقلیم تغییر می‌کند، شعرا از تمرین و تمرکز و آرامشی که می‌توانستند در شهر و کشور خودشان داشته باشند، بازمی‌مانند و به همین دلیل بخشی از ادبیات عقب‌نشینی می‌کند اما حسن کار این بوده که این تغییر اقلیم به یکی از حسن‌های آن تبدیل می‌شود.
این تغییر اقلیم است که تنوعی در زندگی شعرا ایجاد می‌کند و همین تنوع، آشنایی بافرهنگ و هنریک کشور و یک اقلیم دیگر موجب تجربه‌ای برای آن‌ها می‌شود که این تجربه موجب تنوع و خلاقیت در ادبیات می‌گردد. همین موضوع را در شعر صائب شاهد هستیم که صائب شاعر تصویر و مضمون بوده است، تصویرسازی و تصویرگری و تمثیل در شعر صائب همه نکاتی هستند که موجب می‌شود اشعار صائب از بقیه شعرا متمایز شود و موردتوجه اساتید فن قرار گیرد.
ایمنا: صائب اصالتاً تبریزی است چرا باید این شاعر را به‌عنوان یک شاعر سبک اصفهان در نظر گرفت؟
رضایی: درست است که صائب در تبریز به دنیا آمده است ما نیز احترام زیادی برای شعرا و هنرمندان تبریزی قائل هستیم اما سبکی که صائب دارد، سبک هندی است که درواقع بزرگان حوزه ادبیات بر این باور هستند که این سبک هندی نیست و سبک اصفهان است. تعداد زیادی از شعرای آن دوره در اصفهان این سبک را ابداع کردند اما چون در هند زندگی می‌کردند مشهور به سبک هندی بوده است اما به دلیل اینکه مرسوم شده و همه بر این باور هستند ما نیز به آن سبک هندی می‌گوئیم اگرچه باید باور داشته باشیم که شاعران بسیار زیادی در آن دوران این سبک را در اصفهان پرورش داده و ابداع کرده‌اند. همین سبک که در آن تمثیل و مضمون گرایی است بسیاری از ابیات به‌صورت ویژه و شاخص به یک‌ضرب‌المثل تبدیل‌شده‌اند. همان‌طور که می‌دانید در سبک هندی نیز یک بیت این‌قدر مشهور بوده که به ضرب‌المثل تبدیل‌شده است.
ایمنا: صائب در توسعه ادبیات به‌ویژه ادبیات شهر اصفهان چه تأثیری داشته است؟
رضایی: ویژگی که صائب داشته این بوده که منزل ایشان حتی درزمانی که به هند سفرکرده بود، تبدیل به مرکز ادبی شد به‌طوری‌که در آنجا انجمن ادبی تشکیل می‌شد، یعنی پاتوقی شده بود تا شعرا گرد هم جمع شوند و برای یکدیگر شعر می‌خواندند و در مورد اشعار صائب صحبت می‌کردند و وقتی ایشان از هند برمی‌گردند این موضوع رونق بیشتری پیدا می‌کند و منزل ایشان در این راستا شهرت بیشتری پیدا می‌کند. بنابراین همین قضیه موجب شد تا شاعران بسیاری در این مکان و این دوران پرورش یابند و تعداد زیادی در خصوص ادبیات معرفی شوند تا آنجا که چه در دوران زندگی و چه بعد از دوران زندگی ایشان، شاعران زیادی سعی کرده‌اند با تقلید از سبک صائب و یا اینکه از مضامینی که صائب به آن پرداخته در شعرهای خود استفاده کنند.
ایمنا: چه افرادی در زندگی صائب نقش داشتند؟
رضایی: صائب خود یکی از کسانی است که اگر بخواهیم بگوییم افرادی چون ایشان از بزرگانی همچون حافظ تأثیر گرفته و چه کسانی اساتید ایشان بوده‌اند، هرگز نخواهیم توانست فردی را در این خصوص نام ببریم. چراکه حافظ کتاب تفسیر قرآن را در هفت‌سالگی حفظ کرده بود و کتاب تفسیر قرآن از زمخکشری (تفسیرکشاف) را نیز حفظ بوده است. بسیار مهم است که یک فردی زمانی کتاب قرآن را حفظ باشد و یک‌زمانی می‌گوئیم کتاب تفسیر قرآن را حفظ کرده است. استفاده فراوان حافظ از شاعران قبل از خود ازجمله استاد کمال‌الدین اصفهانی بسیار قابل‌توجه است. اما در خصوص صائب شاید حتی در کتب تاریخ، نتوان استادی برایش مشخص کرد اما به دلیل مطالعه فراوان و توجه زیادی که به ادبیات قبل از زمان خود داشته است ازجمله به حافظ، می‌توان گفت صائب یک حافظ‌شناس بزرگ است و به همین دلیل ما می‌توانیم بگوییم تعداد زیادی از ادیبان قبل از دوره زندگی صائب، اساتید صائب هستند.
ایمنا: مضمون اشعار عاشقانه صائب عرفانی است یا برای شخصی سروده است؟
رضایی: فردی در این رابطه اظهارنظری نداشته و در کتاب‌های تاریخی چیزی نگارش نشده مبنی بر اینکه صائب در آن زمان با چه افرادی حشرونشر داشته است یا مثلاً دلباخته شخص خاصی بوده است و در این رابطه هیچ اطلاعاتی موجود و نگاشته نشده است اما مضامین عاشقانه در اشعار شاعر بسیار دیده می‌شود اما بیشتر مضامینی که در اشعار صائب مشاهده می‌شود، مضامین اجتماعی است.
ایمنا: چه بخشی از زندگی و شخصیت ایشان، آن‌طور که باید به آن پرداخته نشده است؟
رضایی: قطعاً من خودم بسیار علاقه‌مند بودم که درزمانی که ایشان در اصفهان سکونت داشتند، پژوهشی در کتب تاریخ صورت گیرد مبنی بر اینکه با چه افرادی بیشتر رفت‌وآمد داشته و شاعرانی که در منزل این شاعر بزرگ حضور پیداکرده و پرورش‌یافته‌اند چه افرادی بوده‌اند. شاید به‌طورکلی در کتب تاریخ به آن اشاره‌شده اما جزئیات این مسائل مبهم است و ای‌کاش در این خصوص تحقیقاتی صورت می‌گرفت.
ایمنا: بسیاری، اشعار صائب را برگرفته از اشعار رابعه می‌دانند نظر شما در این خصوص چیست؟
رضایی: در این رابطه نظری ندارم چراکه اشعار رابعه را نیز خوانده‌ام و همان‌طور که می‌دانید رابعه یکی از عرفای زن مشهور است اما در مقابل گرایشی به عرفان در اشعار صائب نیست.
نظر شما