به گزارش خبرنگار ایمنا، روزهای گذشته ویدئویی از تخریب خانه تاریخی شکری در شبکههای اجتماعی منتشر شد، این خانه واقع در چهارراه زاهد اصفهان متعلق به عهد قاجار است و جزو خانههای ستارهدار در اصفهان بهحساب میآمد که در میان دوخانه ثبت ملی شده یعنی خانه مصورالملک و خانه طوسی قرار داشت. طاقهای این خانه عهد قاجار، سال ۱۳۹۵ توسط برخی افراد تخریب شد و چهاردهم خردادماه سال ۱۴۰۰ شاهد قطع درختان، تخریب و خروج درهای داخلی به بهانه جلوگیری از آتشسوزی طبق صحبت شاهدان عینی بودهایم که به دنبال آن بخشی از بقایای این خانه تاریخی تخریب شده است.
حال این خانه نزدیک به سه روز است تخریب شده و با واکنشهای مختلفی از سوی فعالان میراث فرهنگی روبهرو شده است، برای بررسی اهمیت موضوع خانه شکری به سراغ مژگان ابراهیمی، کارشناس و مشاور بافتهای تاریخی در شهر اصفهان رفتهایم و نظر وی را جویا شدهایم.
مژگان ابراهیمی اظهار میکند: خانه شکری دو جنبه ارزشمند داشت؛ از جمله اینکه عضوی از یک مجموعه تاریخی بود. با توجه به اینکه خانه در کنار چند خانه تاریخی قرار داشت، با یکدیگر یک مجموعه را تشکیل داده بودند، در حقیقت خانه شکری و خانههای تاریخی مجاور آن یک بافت را تشکیل داده بود و به همین جهت این خانه دارای جنبه ارزشمندی بود. هنگامیکه چند دانه در کنار هم قرار میگیرد به تشکیل یک بافت منجر میشود و آن بافت از ارزش بالایی از لحاظ هویتی، تاریخی، معماری و فرهنگی بهرهمند میشود، متأسفانه این بافتها به تعداد بسیار اندکی در اصفهان باقی مانده است.
مواجهه با گسست تاریخی در اثر تخریب خانههای تاریخی
وی میافزاید: پس خانه شکری از این جهت حائز اهمیت بود که یک تکه از بافت تاریخی را تشکیل میداد، در این مجموعه پنج تا شش خانه کنار هم قرار گرفته بود که میتوانستیم استفادههای متنوعی از آنها داشته باشیم که با تخریب این خانه یکی از این دانهها از بین رفته است و سایر دانهها انسجام کافی را نخواهند داشت. تاریخ داری پیوستگی است، بخشی از تاریخ فضاهای پرداختهشده و خانههای دارای تزئینات با قدمت ۳۰۰ تا ۴۰۰ ساله هستند اما در مقابل بخشی از خانهها هستند که بین ۸۰ تا ۱۰۰ سال قدمت دارند اما الگوی معماری حاکم بر آنان، بخشی از تاریخ است که مستندسازی و حفظ آنان برای اینکه آلبوم تاریخ ما از پیوستگی لازم برخوردار باشد، حائز اهمیت است.
این کارشناس و مشاور بافتهای تاریخی در شهر اصفهان میگوید: تعدادی از خانههای تاریخی اصفهان ثبت شده است که بالای ۱۰۰ سال قدمت دارند. یک سری از خانهها نیز هنوز ثبت نشده یا به لحاظ سن کمتر روند خود را طی کرده است اما بسیار ارزشمند و مربوط به لایههای دیگر تاریخ است، بنابراین آنچه حائز اهمیت است مواجهه با یک «پیوستگی تاریخی» است؛ وقتی امثال خانه شکری را از دست میدهیم با گسست و شکست تاریخی مواجه میشویم. خانه شکری بهعنوان الگو و مستند از یک بخش و لایه تاریخ نهچندان قدیمی که به خاطر قدمت تاریخیاش ثبتشده باشد، حائز اهمیت و ارزشمند بود و به همین علت این خانه ستارهدار شد، درواقع این الگو و مستند بودن جنبه دیگر ارزشمندی خانه شکری بود.
وی اضافه میکند: گاهی با سهلانگاری و نبود پیگیری و رسیدگی باعث ایجاد روند تخریب یک بنای تاریخی میشویم. تعدادی بافت و خانه ارزشمند مانند خانه شکری وجود دارد که به دلایل مختلف هنوز ثبت نشده است اما درعینحال مراجع ذیربط آن را واجد اهمیت میدانند زیرا درون هریک از این خانهها الگویی نهفته است که وقتی خود ساختمان بر آن نظارت کند، میتوان آن را مرمت یا بازسازی کرد.
ابراهیمی اظهار میکند: هنگامیکه خانه شکری ثبت نشده است، نمیتوان از تخریب آن جلوگیری کرد اما به دلیل اینکه حائز اهمیت شناخته شده است، بهنوعی خانه میراثی محسوب میشود و مالک حق ندارد در آن ساختوساز جدید ایجاد و باید آن را حفظ و مرمت کند. هنگامی که خانه شکری ثبت نشده است، نمیتوان از تخریب آن جلوگیری کرد اما به دلیل اینکه حائز اهمیت شناخته شده است، بهنوعی خانه میراثی محسوب میشود؛ مالک حق ندارد در آن ساختوساز جدید ایجاد و باید آن را حفظ و مرمت کند. خریدار جدید هم به دلیل اینکه خانه نمیتواند به مجموعه چندطبقه تبدیل شود، با یکسوم یا حتی یکدهم قیمت منطقه این ملک را خریداری میکند و به صورت تدریجی و بهعمد خانه را تخریب میکند تا جایی که مردم بگویند که این خانه چیزی برای حفاظت ندارد و خریدار بهآسانی میتواند آن را تخریب کند و یک مجموعه مسکونی چندطبقه بسازد. یعنی معیوب بودن نظامی که در این قسمت پیشبینیشده باعث سو استفاده میشود، بهطوریکه اجازه داده میشود که خریدار این ملک را به بهای اندکی خریداری و با تخریب، این دانه ارزشمند را به یک مجموعه دیگر تبدیل میکند و به سود کلانی برسد که با این وجود یکبخشی از تاریخ آن شهر از بین میرود و دیگر آثاری از آن وجود نخواهد داشت.
خلأهای قانونی در حفاظت از خانههای تاریخی
وی در خصوص میزان بازدارنده بودن قوانین در حفاظت از بناها و خانههای تاریخی تصریح میکند: تخریب خانهها یا بناهایی که ثبتشده هستند، میتواند مورد پیگرد قانونی قرار گیرد اما در خصوص خانههایی که ثبت نشدهاند ضابطه و قانون الزام جدی وجود ندارد و متأسفانه افرادی که میخواهند سوءاستفاده کنند، مطلع هستند که عواقبی که در قانون برای این تخریبها دیدهشده است، بازدارنده نیست و جرایم سبکی است که بهآسانی میتوان در قبال سود کلان مالک، پذیرفت و ضایعهای را در مسیر حفظ اصالت، هویت، ریشههای این شهر به وجود آورد.
این فعال حوزه میراث فرهنگی در خصوص مدلهای پیشنهادی برای حفظ خانههای تاریخی بهویژه در استان اصفهان میگوید: مهمترین رکن در این مسئله یک مدیریت واحد، یکپارچه، همهجانبهنگر، تخصصی و دارای کاریزما است که بتواند بخشهای دیگر را در جامعه با خود همراه کند، یعنی دیدن هندسه کلی ارزشهای تاریخی که در رگ و ریشه تمام این شهر جریان دارد، نهفقط در بخشهای قدیمی شهر بلکه در سایر ارزشهای تاریخی نیز ریشه پیوستهای دارد و در تمام شهر حاکم و جاری است، بنابراین مدیریتی باید بر کلیت تاریخی شهر حاکم باشد که حتی شامل سازههای نوساز نیز باشد.
وی میگوید: یکی از ضعفهای روند بازآفرینی بافتهای تاریخی و مرمتشده، این است که تنوع و کشش لازم برای سرمایهگذاری یا بهرهبرداری ندارد. میتوانیم از بافتهای تاریخی و دانههای تاریخی استفاده کنیم تا با استقبال مردم و رونق بسیار بالایی، همراه باشند.
ابراهیمی تأکید میکند: میتوان بافتهای ارزشمند تاریخی را برای استفاده شهروندان خود اصفهان تجهیز، تأمین، ساماندهی و آمادهسازی کرد و لازم نیست که در بهینهسازی این ابنیه فقط به گردشگر توجه کنیم بلکه خود شهروندان میتوانند از بناهای تاریخی استفاده کنند و چنانچه روح زندگی و سرزندگی در این بناها به جریان بیفتد و میتوان جاذبه ایجاد کرد تا تمامی شهروندان به این بافت و دانهها رفتوآمد کنند و این خود متضمن پایداری بافتها خواهد بود.درواقع تنوع و کاربریهای متناسب با بافت، میتواند بهانهای برای حضور شاداب و سرزنده شهروندان در آن بافت باشد که در اثر این حضور یک جریان زنده به بافت وارد کرده و باعث ایجاد یک علقه و پیوستگی بین شهروندان و شهر ریشهدار اصیل باشد همان علقه ها و پیوندهایی که میتواند از مهاجرتهای عاطفی و سرزمینی جلوگیری کند یعنی اصفهانیها را بیشتر به شهر اصفهان پیوند بزند.
وی میافزاید: بسیاری از کاربریهای متداول همچون کافیشاپ و رستوران برای این بناها موجب میشود که مخاطب بسیار محدودی از آن استفاده کند اما با رویکردهای متنوع در ایجاد کاربریها میتوان رونق، شکوفایی و تحول ویژهای را در این بافتها و دانهها مشاهده کرد.
حال این پرسش مطرح میشود با وجود اینکه خانه شکری ثبت تاریخی نبوده اما از ارزشمندی در حوزه معماری و تاریخی برخوردار بوده است، به چه علت اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری میراث فرهنگی استان نسبت به مرمت این خانه اقدام نکرده و مانع جلوگیری تخریب این خانه نشده است؟
هیچچیز ارزشمندی از خانه شکری باقی نمانده بود
علیرضا ایزدی، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان اصفهان به خبرنگار ایمنا میگوید: خانه شکری در کنار یک بافت تاریخی واجد ارزش قرار گرفته است و من نیز آن را مشاهده کردم، هیچچیز قابل ارزشی از این خانه باقی نمانده بود و سالها است که دادهای نیز در خصوص آن وجود ندارد، پس حق مالکانه افراد را چهطور باید در نظر گرفت؟
خانه شکری در کنار یک بافت تاریخی واجد ارزش قرار گرفته است و من نیز آن را مشاهده کردم، هیچچیز قابل ارزشی از این خانه باقی نمانده بود و سالها است که دادهای نیز در خصوص آن وجود ندارد، پس حق مالکانه افراد را چهطور باید در نظر گرفت؟ هنگامیکه خانهای فاقد ارزش معماری، زیبایی، تزئیناتی و هنری است و رویدادی هم در آن اتفاق نیفتاده است، چگونه میتوان گفت این خانه ارزشمند است؟ و مهمتر اینکه وقتی در اثر تخریبهای سالهای گذشته چیزی از ساختمان خانه وجود ندارد، چگونه انتظار میرود که این خانه مرمت و بهسازی شود؟ هنگامی که خانهای همچون خانه شکری در جوار یکخانه تاریخی واجد ارزش قرار میگیرد، دستورالعملهای استفاده از مصالح منطبق بر ملک همجوار با رعایت ارتفاع اندک صادر میشود. پس باید بدانیم هر ملکی را نمیتوان گفت تاریخی است. مردم نیز حق دارند، چون مالک هستند.
وی تصریح میکند: نگرانی ما از این بابت است که اگر این ملک به حال خود رها شود، دیوارهای این ملک به دلیل سست بودن و بارندگی، ترکهای بدی روی دیوارهای داخلی مجموعههای همجوار ایجاد میکند و خانههای همجوار دچار آسیب جدی و تخریب شود، پس باید برای حفاظت از دو خانه تاریخی مجاور خانه شکری، دیوارهای پشت آن استحکامبخشی شود.
کاهش میزان تخریب در بافتها و خانههای تاریخی اصفهان
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان اصفهان اضافه میکند: در گذشته از لحاظ فرهنگی مردم اهمیت زیادی نسبت به آثار تاریخی قائل نبودند و به تخریب آن اقدام میکردند، اما امروز میزان تخریب کمتر شده است؛ البته اگر قوانین جرایم مربوط به بافتهای تاریخی با تعامل بین میراث و شهرداری باشد که خوشبختانه در طول ۱۷ ماه کار ما در این استان، با شهرداری مشکلی نداشتیم، حتی روز گذشته با شهرداری منطقه یک تمام آنچه که باید در سال جاری بهمنظور حفظ و حراست بهتر از بافتهای تاریخی منظور شود، بررسی شد و اینکه حق مردم هم را محترم شمرد، شود نیز مدنظر ما است تا اتفاق ناگواری را شاهد نباشیم.
وی تصریح میکند: امروز مردم هنوز در بحث احیا و تغییر کاربریها پیشرو هستند، بهطوریکه تعداد قابل توجهی از خانههای تاریخی به فضاهایی با کاربری مناسب تبدیل میشوند که میتواند در اقتصاد گردشگری تأثیرگذار باشد اما اینکه قوانین تا چه میزان برای بهرهبرداری و مرمت مشوق یا بازدارنده برای جلوگیری از تخریب است، مشخص نیست. واقعیت این است در بعضی از نقاط بهواسطه وضعیت فرهنگی و اقتصادی و مناسب بودن قیمت زمینها، شاید با مشکلاتی مواجه باشیم اما به نسبت در اصفهان این مراتب کمتر شده است و مردم به دنبال تخریب نیستند؛ اگر هم به دنبال تخریب ملکی باشند، بر اساس شرایط موجود یعنی چارچوب مرمتی و منطبق بر آن بافت و در بعضی از موارد ایجاد فضای عینی گذشته به فکر نوسازی هستند تا تداعیکننده معماری ایرانی و اسلامی باشد.
تعامل میراث فرهنگی و شهرداری اصفهان در حفاظت از بافتهای تاریخی
ایزدی میگوید: اگر آنچه در عرصه بافت تاریخی اتفاق افتاده است را مرور کنیم، متوجه میشویم که هر چند که متولی بافت میراث فرهنگی است، اما اتفاقاتی میافتد که مجموعه شهرداری هم در حفاظت و حراست از این بافتها تأثیرگذار هستند به همین جهت اداره کل میراث فرهنگی و شهرداری اصفهان در تعامل با یکدیگر به دنبال آن هستند که حقی از مردم ضایع نشود، زیرا نمیتوان حقوق مالکانه آنها را نادیده گرفت. از سوی دیگر در حوزه بافت اصفهان بهجرئت میتوان گفت که کمترین مشکلات را در اصفهان شاهد هستیم.
وی میافزاید: هنگامیکه ملکی از بین رفته است پافشاری برای آن منطقی نیست هنگامیکه ملکی از بین رفته است پافشاری برای آن منطقی نیست اما در بازه زمانی یک تا دوساله اتفاقات خوبی در بافت رخ داده است. مجموعه میراث فرهنگی، اعتبارات ناچیزی دارد اما در اصفهان به همت فضای تعاملی که در قالب معاونت عمرانی اتفاق افتاده است، در مرمت، بهسازی، گردشگری اتفاقات خوبی رقم خورده است که نمود آن در سالهای آینده بیشتر دیده خواهد شد.
ایزدی ادامه میدهد: نشست اخیر در شورای بافت تاریخی که به همت مجموعه شهرداری برگزار میشود، بیانگر یک تعامل بینظیر و سازنده است؛ با حضور شهردار و نظریهپردازان یک اتفاق بینظیر در شهر میافتد که میتواند کمکحال بافت، معماری شهری، مرمتهای شهری و توسعه بنایی در حوزه میراث فرهنگی باشد.
ایزدی در خصوص سرنوشت دوخانه تاریخی همجوار خانه شکری میگوید: این دوخانه ثبتی بودند اما ملک تخریبشده ثبتی نیست.
وی در خصوص بیاطلاع بودن میراث از تخریب این ملک و دیر رسیدن به محل تخریب اظهار میکند: بیاطلاع بودن میراث فرهنگی از تخریب این خانه را رد میکنم زیرا خانه شکری بین دوخانه تاریخی قرار گرفته است و در اثر تخریب سالهای گذشته فاقد ارزش معماری بود و به تلی از خاک تبدیل شده بود و در حال آسیب زدن به دوخانه تاریخی کنار خود بود، بنابراین میراث از روند تخریب خانه شکری اطلاع داشت.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان اصفهان میافزاید: اینکه با وجود سیاستها و تعامل، سرمایهگذاری در حوزه خانههای تاریخی کم شده است را قبول ندارم، خوشبختانه وضعیت سرمایهگذاری در حوزه اقامتهای بومگردی و تاریخی، در اصفهان رتبه اول کشور را دارد و موافقتهای اصولی صادر شده زمانبر است؛ بسیاری از پروژههای فعال در این حوزه وجود دارد؛ چه آنچه در اختیار میراث بوده و چه خانههایی که در اختیار افراد قرار گرفته است خدمات خوبی را ارائه میدهند، در اصفهان و کاشان نیز از وضعیت خوبی برخوردار هستیم.
وی ادامه میدهد: موافقتهای اصولی قابل توجهی هم صادرشده است که در آینده وارد چرخه گردشگری خواهد شد و تکمیل میشود و خدمات خوبی را ارائه خواهد داد.
خانه شکری ثبت تاریخی نشده اما ستارهدار بوده است
شهرام امیری، مدیر روابطعمومی اداره کل میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان اصفهان در این رابطه به خبرنگار ایمنا میگوید: خانه شکری شش یا هفت سال پیش بهطور کامل تخریب شد و من از این خانه بازدید کردم. متأسفانه این خانه ثبت تاریخی هم نشده بود و به دلیل ثبت نشدن، مالک آن تمایل به ساختوساز داشت و میراث فرهنگی نمیتوانست مانع تخریب آن شود.
وی میافزاید: خانه ستارهدار با ثبتی متفاوت است و درواقع به دلیل اینکه این خانه در بین دوخانه تاریخی قرار گرفته بود حتی اگر هم خود دارای ارزش نبود، میتوانست واجد ارزش شود اما مادامیکه ثبتنشده و به هر دلیلی خانه ویرانشده است، نمیتوان به فرد خرده گرفت که حق ندارد که این خانه را منقرض کند و آن را از نو بسازد. اگر کوتاهیای در نگهداری این بنا صورت میگرفت، میراث فرهنگی باید پاسخگو میبود اما هنگامیکه خانه تخریب شده و ثبتنشد، است مجوز ساخت هفت متر ارتفاع از کف همراه با جانپناه به صاحب این خانه دادند. در خصوص گودبرداری نیز به او گفتهشده است که حق ندارد از دستگاههای لرزاننده استفاده کند و باید از دستگاههای کوچکتر استفاده کند تا به خانههای مجاور آسیبی وارد نشود. حتی اجازه اجرای هیچگونه تأسیسات چاله آسانسور به پی داده نشده است و همه عملیات باید در داخل ساختمان انجام شود.
شرایط ساختوساز ملک خانه شکری
مدیر روابطعمومی اداره کل میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان اصفهان ادامه میدهد: به دلیل اینکه خانه تاریخی بوده است، واجد ارزش بهحساب میآید و گودبرداری این خانه باید حضور باستانشناس مقیم، مورد نظارت و تأیید قرار گیرد مبنی بر اینکه شیء خاصی کشف نشود و در صورتیکه شیء مهمی کشف شد، ملزم به تحویل آن است به دلیل اینکه خانه تاریخی بوده است، واجد ارزش بهحساب میآید و گودبرداری این خانه باید در حضور باستانشناس مقیم، مورد نظارت و تأیید قرار گیرد مبنی بر اینکه شیء خاصی کشف نشود و درصورتیکه شیء مهمی کشف شد، ملزم به تحویل آن است. و اگر هم نبود میتواند به گودبرداری با رعایت حقوق مجاورین ادامه دهد و در صورت وارد شدن آسیب به خانه طوسیزاده وی باید پاسخگو باشد.
وی اضافه میکند: امکان ابطال مجوز وجود دارد و حتی در مجوز صادرشده برای این شخص نوع نماکاری یعنی استفاده از آجر، رنگ کرم، بندکشی سفید بهصورت کاهگل مشخص شده است تا حریم دو خانه مجاور را تحت تأثیر قرار ندهد. صفرکاری و گواهی پایان ساخت هم اگر مورد تأیید میراث قرار نگیرد، شهرداری حق اعطای مجوز به وی را ندارد. مدت این مجوز دو سال است و اگر ظرف این بازه زمانی مالک تخلفی را انجام داد، امکان ابطال مجوز حتی در مرحله گودبرداری و استفاده از دستگاههای لرزاننده وجود خواهد داشت.
امیری ادامه میدهد: این مجوز ساخت را شهرداری صادر میکند و پروانه ساخت نیز در کل کشور از طریق شهرداریها صادر میشود اما شهرداری هنگام صدور مجوز پروانه ساخت برای یک خانه یا مجتمع از چندین محل بهویژه میراث فرهنگی استعلام میگیرد یعنی این استعلام از شهرداری منطقه یک انجام شده و خطاب به شهردار منطقه یک اجازه دادهشده است که طبق تدابیری از جمله این شرط که ارتفاع از هفت متر بهعلاوه جانپناه بیشتر نشود، آسانسور در پشتبام نصب نشود و سایر موارد، پروانه ساخت صادر شود. درعینحال پایان ساخت را باید ابتدا میراث فرهنگی تأیید کند.
وی تأکید میکند: به دلیل قرار داشتن دو خانه تاریخی در اطراف این خانه، این فرد برای گودبرداری حق ندارد از دستگاههای لرزاننده استفاده کند زیرا امکان دارد به این خانهها آسیب وارد کند به همین دلیل یگان حفاظت در محل مستقر شده است. هنگام گودبرداری باید یک ناظر باستانشناس مستقر باشد تا خاک را آزمایش کند همچون زمانی که متروی دروازه دولت و چهارباغ راهاندازی میشد و یک باستانشناس مقیم در محل حضور پیدا کرده بود.
مدیر روابطعمومی اداره کل میراث فرهنگی، صنایعدستی و گردشگری استان اصفهان اظهار میکند: شهرداری در فرایند ساختوساز، طی چند مرحله از ابتدای کار، اواسط و پایان کار نظارت میکند. یعنی مأمور یا مهندس شهرداری نظارت میکند که ساخت بر اساس نقشه این فرایند صورت گرفته است یا خیر. از سوی دیگر در خلال نظارتها باید کارشناس میراث فرهنگی نیز در جریان امور قرار گیرد که نمای هفت متر آن بیشتر نشده باشد. در این چند مرحله اگر فرد تخلفی را انجام داده باشد، در همان زمان میتوان دستور توقف داد در غیر این صورت گواهی پایان ساخت به وی داده نمیشود، به دفترخانه هم معرفی نمیشود و سندی نی برای منزل وی صادر نمیشود و تمام هزینههای صرف شده توسط وی صفر میشود، چراکه خانه بدون سند یک ریال ارزش ندارد.
وی اظهار میکند: ارزش این ملک پایینتر آمده است و ارتفاعی هم که برای آن منظور شده است به میزانی است که مالک یک طبقه و نیم بیشتر نمیتواند آن را بسازد یعنی هفت متر و با احتساب جانپناه (جانپناه حداقل ۰.۵ متر و ۳۰ تا ۵۰ سانتیمتر است.) مالک این ملک میتواند ۶.۵ ارتفاع داشته باشد. درواقع مالک فکر میکرده است که با ساخت این خانه میتواند درآمد بیشتری کسب کند.
نظر شما