به گزارش خبرنگار ایمنا، خاک یکی از منابع مهم و ارزشمند اجزای طبیعت است و نقش اساسی در حیات انسان از نظر سهم مؤثر در امنیت غذایی، تأمین آب سالم، تنظیم هوا و سایر کارکردهای زیست‌محیطی ایفا می‌کند که بدون داشتن خاک سالم حیات و زندگی روی زمین امکان‌پذیر نیست و توسعه پایدار هیچ کشوری بدون توجه به منابع خاک، دست‌یافتنی نخواهد بود، بنابراین برای ارج نهادن به اهمیت خاک و جلوگیری از نابودی آن در سال ۲۰۱۵ میلادی از طرف سازمان ملل متحد، هر ساله روز پنجم دسامبر هم‌زمان با ۱۴ آذرماه، روز جهانی خاک شناخته شده است.
این روز جهانی یک بزرگداشت سالانه است که به نمایان‌سازی اهمیت خاک برای جوامع در سراسر جهان کمک می‌کند و ضرورت بهره‌برداری پایدار از آن را آشکار می‌سازد. طی چندین سال پس از تصویب این روز، کنفرانس‌ها، نشست‌ها و جلسات گوناگون پیرامون این موضوع با شعارهایی برای حمایت از خاک در کشورهای مختلف دنیا در تاریخ مذکور برگزار می‌شود که جهت بزرگداشت اهمیت خاک و اطلاع‌رسانی به اقشار مختلف مردم، روز جهانی خاک امسال در ایران با شعار «خاک سرآغاز غذا» مورد توجه قرار گرفته است.
بیش از ۹۵ درصد غذای انسان از زمین حاصل و خاک به‌عنوان پالاینده طبیعت محسوب می‌شود، علاوه‌بر اینکه خاک تأمین‌کننده مواد غذایی و تصفیه‌کننده نیز است، این ویژگی خاک در اثر خواص فیزیکی آن "عمل نفوذ آب از منافذ"، خواص شیمیایی "جذب سطحی و تبخیر" و خصلت زیستی "تجزیه و فساد مواد آلی" حاصل می‌شود، بنابراین برنامه‌ریزی برای داشتن خاکی سالم و تولیدکننده لازمه بقای انسان است، زیرا ورود مواد، ارگانیسم‌های زیستی یا انرژی به درون خاک سبب تغییر کیفیت خاک خواهد شد و همین امر حالت طبیعی خاک را تغییر می‌دهد. در این میان تخریب خاک یکی از تهدیدهای مهم امنیت غذایی است.
خاک از منابع تجدیدپذیر به شمار می‌رود، اما براساس مراجع مختلف تشکیل هر سانتی‌متر خاک در شرایط مختلف آب و هوایی از ۱۰۰ تا ۱۰ هزار سال طول می‌کشد. خاک در کشور ما در مقایسه با سایر کشورها بسیار سخت ساخته می‌شود و اولین تهدید آن، فرسایش است. فرسایش خاک حاصل مدیریت نامناسب منابع آب، بهره‌وری خاک، تغییر اقلیم و خشکسالی است که به علت اثرات درازمدت روی حاصلخیزی خاک و کشاورزی پایدار تأثیرات بدی گذاشته و می‌گذارد.
بنابراین روز جهانی "خاک" فرصتی است برای آگاهی‌بخشی عمومی درباره ضرورت‌های حفظ خاک و زمین‌های کشاورزی، تشریح خطرات ناشی از آلودگی، فرسایش و تغییر کاربری و تخریب خاک به‌عنوان یکی از ارکان محیط زیست و کشاورزی، آموزش و توانمندسازی جوامع محلی و اقشار مختلف، بررسی چالش‌ها و معضلات گوناگون پیش‌روی این عنصر حیاتی و ارائه راهکارهای عملی و علمی برای حفاظت از خاک است، چراکه عواملی همچون رشد شهرنشینی، ساخت و سازها و تغییرکاربری‌های بی‌رویه، افزایش زباله‌های شهری و صنعتی، جذب شدن بعضی مواد شیمیایی در خاک، حفاری‌های معادن، چرای بی‌رویه دام‌ها، استفاده از سموم و آفت‌کش‌ها و مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی منجر به فرسایش و آلودگی و تخریب خاک و زمین‌های حاصلخیز می‌شود.
نابودی میلیون‌ها موجود زنده ذره‌بینی خاک در اثر معدن‌کاری
تورج فتحی، معاون دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با بیان اینکه خاک یکی از عناصر ارزشمند طبیعت است، می‌گوید: در اثر معدن‌کاری، پروفیل خاک که لایه زنده‌ای از محیط‌زیست است و در هر سانتی‌متر مکعب آن بسته به نوع آب و هوا و اقلیم هر منطقه هزاران تا میلیون‌ها موجود زنده ذره‌بینی دارد، نابود خواهد شد، در مباحث محاوره‌ای و عامیانه برای خاک ارزشی قائل نیستیم، در حالی که تمام فعالیت‌های انسانی از تولید محصولات کشاورزی و منابع غذایی از بستر خاک آغاز می‌شود، بنابراین به منظور حیات و زندگی باید در حفاظت از این لایه خاک اقدامات زیست‌محیطی اساسی انجام شود.
وی ادامه می‌دهد: با توجه به اقلیم هر منطقه‌ای وقتی خاکی را نابود یا تخریب می‌کنیم، تولید لایه خاک به زمانی در مقیاس زمین‌شناسی نیاز دارد تا آن خاک دوباره احیا شود. در مناطق آب و هوای خشک و کشور ما که در کمربند خشکی قرار گرفته، به چندصد هزار تا چند میلیون سال زمان نیاز است تا یک سانتی‌متر یا چند سانتی‌متر خاک بدون هیچ‌گونه فعالیت انسانی در زمین زایش شود.
معاون دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران با اشاره به اینکه در ایران برخلاف مناطقی مانند حاره‌ای استوایی و دیگر مناطق گرمسیری که فعالیت فرآوری خاک به لحاظ طبیعی سرعت بیشتری دارد، می‌افزاید: اگر منابع خاکی را به واسطه استخراج، تولید ماده معدنی و باطله‌برداری فعالیت‌های معدن‌کاری نابود کنیم، زایش خاک با توجه به شرایط سرعت اندک تولید آن در کشور ما غیرقابل بازگشت است.
تأثیر جاده‌سازی بر فرسایش و تخریب خاک
وی درباره نقش معادن در فرسایش و تخریب خاک، تصریح می‌کند: وقتی بر اثر فعالیت‌های معدن‌کاری و تأسیسات در محدوده معادن با اقدامات جاده‌سازی و راه‌سازی سبب تخریب و تغییر خاک می‌شویم، منابع خاکی در این مناطق به‌طور صددرصد از بین نمی‌رود، بلکه دچار فرسایش شده و تخریب اتفاق می‌افتد.
فتحی با بیان اینکه در فعالیت‌های معدنی بخشی از خاک به‌طور کامل نابود و بخش دیگر دچار فرسایش و قسمتی نیز گرفتار آلودگی می‌شود، می‌گوید: بر اثر نابودی کامل خاک با پدیده غیرقابل بازگشت تولید خاک روبه‌رو هستیم، اما در تخریب بخشی از منابع خاک بر اثر فرسایش‌ها که قابل احیا است، به طور قطع برای احیا با فرایندهای هزینه‌بر و زمان‌بر مواجه خواهیم شد، تخلیه فاضلاب‌ها و باطله‌کاری یا پساب‌های سمی معادن، بخش تاثیرپذیری از خاک را در معرض آلودگی قرار می‌دهد.
تشکیل کانون‌های عظیم گردوغبار با تخریب و آلودگی خاک
وی در پاسخ به این پرسش که معدن‌کاری تا چه میزان می‌تواند موجب رخ دادن پدیده ریزگرد شود، اظهار می‌کند: پدیده ریزگردها بر اثر میزان ذخایر مواد معدنی، روش‌های استخراج معدن‌کاری به‌ویژه در مناطق روباز و افزایش بالای مقیاس و عرصه‌های تحت تأثیر فعالیت‌های معدنی می‌تواند سبب تشکیل کانون‌های عظیم و نیز تخریب و آلودگی خاک شود.
معاون دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران می‌افزاید: گاهی آلودگی خاک ناشی از فعالیت‌های معدن‌کاری در حد خیزش گردوغبار بوده و در بعضی شرایط آلودگی‌ها متأثر از تخلیه فاضلاب‌ها، پساب و باطله‌های سمی و خطرناک است، در هر موقعیتی بر اثر مقیاس معدن‌کاری، تأثیر این عرصه می‌تواند بر محیط‌زیست، شدید، متوسط یا ضعیف باشد.
قاچاق خاک در شرق اصفهان
سرهنگ علیرضا طاهری، فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی استان اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با بیان اینکه مباحث خاکبرداری‌های غیرمجاز یا شخم و شیار در اراضی ملی توسط قانون‌گذار جرم محسوب می‌شود، می‌گوید: این موضوع مهم جرم‌انگاری شده و قانون‌گذار جرایم سنگینی برای عواملی که اقدام به سرقت خاک با کامیون و حتی شخم و شیار اراضی ملی می‌کنند، مصوب کرده است.
وی با بیان اینکه در شرق استان اصفهان ریزگردهایی که با وزش اندکی باد یا طوفان در هوا معلق می‌شود، به شهر نفوذ و ریه‌های افراد را درگیر می‌کند، اظهار می‌کند: ایجاد جنگل‌های دست‌کاشت تاغ در شرق و شمال اصفهان می‌تواند از نفوذ گردوغبار جلوگیری کند.
جرایم و حبس در انتظار متخلفان خاکبرداری‌های غیرمجاز در اصفهان
فرمانده یگان حفاظت اداره کل منابع طبیعی استان اصفهان می‌افزاید: برخی افراد سودجو اقدام به خاکبرداری به‌ویژه در شرق استان اصفهان برای استفاده در کوره‌های گچ می‌کنند که در سال گذشته و امسال تعدادی از این افراد متخلف را با دستگاه‌های لودر، ابزارآلات خاکبرداری و ماشین‌آلات داشته‌ایم که با تشکیل پرونده به دادسرای اصفهان ارجاع شده‌اند و دادسرا نیز برای برخی از آن‌ها حبس در نظر گرفته است.
وی درباره قاچاق خاک در شرق استان و شخم و شیار اراضی در غرب و جنوب اصفهان، می‌گوید: موضوع خاک از نظر مباحث ریزگردها، تثبیت زمین، ورود آب‌های باران به سفره‌های زیرزمینی مهم تلقی می‌شود، چراکه وقتی لایه و بافت خاک تغییر کند، عملیات زیست محیطی مختل می‌شود و ضرر و زیان بی‌شماری بر بستر محیط زیست وارد خواهد شد.
سرهنگ طاهری اظهار می‌کند: اگر فرد یا افرادی درصدد خاکبرداری اراضی هستند باید به منابع طبیعی ملی مراجعه کنند، زیرا بدون مجوز این سازمان و اقدامات کارشناسی که اجرایی می‌شود، به هیچ‌وجه فردی نمی‌تواند در راستای برداشت غیرمجاز و غیرقانونی خاک در این حوزه اقدامی انجام دهد و در صورت مشاهده تخلفات ضمن برخورد جدی، پرونده آن‌ها برای رسیدگی به مقامات قضائی ارجاع داده خواهد شد.
نظر شما