به گزارش خبرنگار ایمنا، محیطی که انسان‌ها در آن زندگی می‌کنند، تأثیر زیادی بر سلامت جسمانی و روانی آنان دارد و شادمانی و سلامت روانی از مهم‌ترین بخش‌های سلامت عمومی یک جامعه به شمار می‌رود. مطالعات مختلفی انجام شده که نشان می‌دهد کیفیت زندگی شهروندان ارتباط مستقیمی با مشخصه‌های محیط سکونت آن‌ها دارد، در این میان فضای عمومی شهرها به‌عنوان بستری که زمینه را برای حیات جمعی فراهم می‌کند و تقویت‌کننده یا تضعیف‌کننده سلامت شهروندان است، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
کیفیت‌های طراحی شهری شامل کیفیت‌های عملکردی، حمل‌ونقل، زیست‌بوم، ادراکی، بصری، محیط اجتماعی و زمان از عوامل اثرگذار بر سلامت روان است؛ سطوح مختلف سلامت روانی شهروندان و تفاوت در کیفیات طراحی شهری در محله‌ها و بررسی اثرگذاری کیفیات طراحی شهری بر سطح سلامت روانی شهروندان موضوعی حائز اهمیت است.
در گفت‌وگو با فرانک باقری، کارشناس شهرسازی تأثیر کیفیت محیط شهری بر سطح سلامت روانی شهروندان را بررسی کردیم. مشروح گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.
اثرات رشد شهرنشینی بر سلامت روان شهروندان چیست؟
رشد شهرنشینی در جوامع در حال توسعه موجب شده است مشکلاتی از قبیل تخریب محیط زیست، آلودگی، کمبود مسکن و کیفیت پایین زندگی برای ساکنان شهرها ایجاد شود و سلامت عمومی که یکی از مهم‌ترین شاخص‌های کیفیت زندگی شهری است، به میزان قابل توجهی کاهش پیدا کند. برنامه‌ریزان به منظور رفع این معضلات در جوامع شهری رویکرد شهر سالم را در راستای تحقق توسعه پایدار شهری مطرح کرده‌اند تا از آن طریق وضعیت مطلوب زندگی را برای ساکنان شهرها فراهم کنند.
درگذشته برنامه‌ریزان شهری و مسئولان سلامت و بهداشت در اتخاذ تصمیمات خود درخصوص بعضی مسائل اساسی همچون رفاه اجتماعی، بهبود زندگی انسانی و سلامت چندان با یکدیگر هماهنگ نبوده‌اند که نتیجه آن گسترش ناخوشایند فضای فیزیکی شهرها، تخریب سکونت‌گاه‌های طبیعی و تنوع زیستی، تکیه هرچه بیشتر بر اتومبیل در حمل‌ونقل شهری، اصالت‌دهی به مناطق داخلی شهرها، کاهش فضاهای عمومی شهری و گسترش حاشیه‌نشینی از سوی طبقات کم درآمد بوده است.
در پی اثرات ناخوشایند شهرنشینی، واژه شهر سالم از جمله مفاهیمی بود که به ادبیات شهرسازی جهان وارد شد. شهر سالم به دنبال نارضایتی از وضعیت موجود شهرها مطرح شد و هدف آن ایجاد محیطی سالم برای زندگی شهروندان است. شهر سالم از شهرسازی نوین تأثیر پذیرفته و ایده‌ای علمی و اجرایی است که تا حدود زیادی جنبه واقع‌گرایانه دارد.
محیط چه تأثیری بر سلامت روان شهروندان دارد؟
سازمان بهداشت جهانی اذعان دارد که محیط بر سلامت روان افراد اثرگذار است. بی‌توجهی به جنبه‌های تأثیرگذار محیط ساخته شده بر سلامت روانی شهروندان موجب شکل‌گیری مسائل مختلف روحی و روانی برای آنان می‌شود. استرس، پرخاشگری، زودرنجی، افسردگی و بی‌حوصلگی نتایج چنین شرایطی است؛ همزمان با رشد سریع شهرها شاهد افول کیفیت فضاهای شهری هستیم که موجب بروز بحران‌های مختلف توسعه کالبدی در زندگی شهری شده است.
ویژگی‌های یک محیط مناسب چیست؟
از بدیهی‌ترین ویژگی‌های یک شهر آرمانی، خلق فضاهایی است که در عین پاسخ به نیاز شهروندان، زمینه رشد و تعالی آنان را نیز فراهم آورد؛ تحقیقات نشان داده است که کیفیت محیط زندگی، تأثیرات جدی بر سلامت روان انسان‌ها دارد. بهبود هریک از جنبه‌های بهداشت و سلامت نیازمند اقدامی هماهنگ در تمام عرصه‌های سیاست برنامه‌ریزی است و اقدام در حوزه محیط کالبدی نه تنها کافی نیست بلکه این کار باید به طور هماهنگ انجام شود و از طریق رویکردی مشارکتی به تقویت اقدامات در دیگر عرصه‌های اجتماعی و اقتصادی کمک کرد.
تحقق پایداری نیازمند همکاری متخصصان و صاحب‌نظران علوم مختلف است تا با هم‌فکری و مشورت بتوانند به تحقق آن کمک کنند، در این میان به‌طورحتم علم شهرسازی می‌تواند کمک زیادی به ایجاد شهر سالم و کم‌مسئله‌تر کند؛ درواقع آنان نقش مهمی در تأمین محیط مناسب شهرها برای ساکنان دارند و می‌توان گفت برنامه‌ریز شهری حافظ و تأمین کننده منافع عموم شهروندان است.
تأثیر اجتماعی محله‌های شهری بر شهروندان چیست؟
طبق مطالعات انجام شده کیفیت‌های محیطی محله‌های شهری از طریق مکانیزم‌هایی همچون زمینه‌سازی جهت افزایش همبستگی اجتماعی و ارتقای سطح سرمایه اجتماعی، تقویت گروه‌های دوستی و مشارکت‌های درون‌محله‌ای، بهبود کیفیت مناظر محیط محله، بهبود کیفیت دسترسی به خدمات محلی، افزایش رضایت‌مندی سکونت و ارتقای امنیت محله نقش مهمی در ارتقای سطح سلامت روانی شهروندان و کاهش آزردگی‌های روانی آنان در فضاهای شهری دارد.
با توجه به افزایش روزافزون جمعیت جهان و ارائه راهکارهایی برای حفظ بهداشت و سلامت جامعه، امروز ایجاد محیط و مسکن سالم یکی از پارامترهای اثرگذار بر سلامت روان ساکنان است. بخش مسکن از مهم‌ترین بخش‌های توسعه در هر جامعه است. این بخش با ابعاد وسیع اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، زیست‌محیطی و کالبدی خود ویژگی‌ها و سیمای جامعه را نمایان می‌کند. مسکن علاوه بر تأمین نیازهای مسکونی، نیاز زیستی جامعه را نیز برطرف می‌کند و نمایانگر توسعه و تکامل خانوار است.
نیازهای سکونتی ارتباط تنگاتنگی با جمعیت، ابعاد و تحول خانوار دارد. امروزه طراحی و ساخت مسکن سالم و نواحی مسکونی پایدار از بعد زیست‌محیطی و اجتماعی مورد توجه گسترده‌ای قرار گرفته و جنبش‌های بسیاری بر این اساس شکل گرفته است. خلوت مناسب، فضای کافی برای دسترسی فیزیکی، امنیت کافی، پایداری سازه، تداوم عمر مفید بهره‌مندی از نور طبیعی و مصنوع، گرمایش و تهویه مناسب، وجود زیرساخت‌ها و خدمات سکونتی شامل آب و فاضلاب، تسهیلات بهداشتی، مدیریت زباله و پسماند، کیفیت زیست محیطی مناسب، روابط اجتماعی و همسایگی و مجاورت با طبیعت و فضای سبز از شاخصه‌های محیطی در سطح محله‌های مسکونی است که باید با صرفه هزینه منطقی برای ساکنان قابل دسترسی باشد و همگی از نشانه‌های مسکن سالم و پایدار محسوب می‌شود.
چگونه می‌توان محیطی مناسب برای زندگی شهری داشت؟
زیستگاه انسانی هنگامی می‌تواند بیشترین مطلوبیت را داشته باشد که انتظارات او در ابعاد مختلف زیست‌محیطی، اجتماعی، کالبدی و اقتصادی برآورده شود. چنان‌چه هریک از این عوامل در محیط زندگی یک فرد کیفیت مطلوب را نداشته باشد، بر احساس و ادراک وی از فضا و در نتیجه بر سطح رضایت‌مندی او از محیط زندگی تأثیر می‌گذارد.
کیفیت محیط پیرامون از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر وضعیت روانی افراد است. هر چه در اطراف ما وجود دارد، محیط پیرامونمان را تشکیل می‌دهد، بنابراین کیفیت محیطی محل سکونت افراد می‌تواند بر سطح سلامت روانی آنان تأثیرگذار باشد. شهر سالم از دو جهت تحقق می‌یابد؛ یکی برنامه‌ریزی کالبدی و شهری و دوم، سلامت جامعه و اصلاح و تعدیل رفتارهای مناسب و معقول.
یک شهر سالم برای تحقق اهداف کیفی همچون داشتن محیط فیزیکی تمیز و با کیفیت بالا (این امر شامل مسکن نیز می‌شود)، داشتن اکوسیستم پایدار شهری، داشتن جامعه منسجم و نیرومند با حمایت دو جانبه از سوی مردم و دولت، ایجاد مشارکت همگانی در تصمیماتی که بر زندگی، سلامت و رفاه مؤثر است، تأمین نیازهای اساسی از قبیل غذا، آب، مسکن، درآمد، ایمنی، کار برای همه شهروندان، دسترسی به تجارب و منابع در سطح وسیع برای همه، داشتن اقتصاد شهری زنده، نوآور و پویا، تشویق جامعه برای ارتباط با میراث فرهنگی و زیستی خود و دیگر اقوام، داشتن حداقل سطح مناسب از بهداشت عمومی و خدمات درمانی قابل دسترس برای عموم، داشتن وضعیت بالای بهداشتی و حداقل بیماری‌ها، داشتن ساختار شهری مناسب برای اعمال ویژگی‌های پیش گفته، تلاش می‌کند.
نظر شما