در سوگ ایران‌شناسی کم‌نظیر

به گزارش ایمنا، مجدالدین کیوانی، سردبیر مجله آینه میراث، به مناسبت درگذشت «فرانکلین لویس»، یادداشتی نگاشته است که متن آن را در ادامه می‌خوانید.

«درگذشت فرانکلین لویس (۲۴ ژوئیه ۱۹۶۱ - ۲۰ سپتامبر ۲۰۲۲)

هر کسی کو دور ماند از اصل خویش

باز جوید روزگار وصل خویش

خبر را جِین، همسر روانشاد لئونارد لویسن، یار غار فرانکلین به من داد. استاد لویس، دانشیار دانشگاه، پس از دو سالی مبارزه با گونه‌ای از سرطان روز سه‌شنبه ۲۹ شهریور ۱۴۰۱ در ۶۱ سالگی همسر ایرانی، دو دختر و انبوهی از کارهای ناتمام و طرح‌های پژوهشی تحقق نیافته خود را رها کرد و در شیکاگو جان به جان‌آفرین سپرد و دلسوزان فرهنگ ایرانی و زبان ادب فارسی را در اندوهی عمیق فرو برد.

او که تحصیلات عالی خود را در دانشگاه‌های کالیفرنیا (شعبه بِرکْلی) و شیکاگو به انجام رسانده بود، مدیر «بخش زبان‌ها و تمدن‌هایِ خاور نزدیک» در دانشگاه شیکاگو و عضو وابسته مرکز مطالعات خاورمیانه همان دانشگاه بود. او هم به زبان و ادب کهن ایران دل‌بسته بود هم به ادب و هنر معاصران، حتی به دنیای سینمای این کشور. پایان‌نامه دکترای او زندگی و آثار حکیم سنایی و وضع قالب غزل در ادب فارسی بود که جایزه بهترین پایان‌نامه را در ۱۹۹۵ (از طرف «بنیاد مطالعات ایرانی») نصیب او کرد. او هم به پژوهش در مثنوی مولانا جلال‌الدین پرداخت، هم به ترجمه معصومه شیرازی، کتابی درباره شیخ احمد جام معروف به «ژنده پیل» نوشت هم، مجموعه‌ای از داستان‌هایی را که نویسندگان زن ایرانی از انقلاب ۱۹۷۹ (۱۳۵۷ ش) به این سو نوشته‌اند، با همکاری فرزین یزدانفر، ترجمه، ویرایش و حاشیه‌نویسی کرد و در سال ۱۹۹۶ با عنوان زیر به چاپ رساند:

In a voice of their own: A collection of stories by Iranian women written since the Revolution of ۱۹۷۹

فرانکلین لویس تمام عمر کوتاه ولی پربارِ خود را خالصانه در پای زبان و ادب فارسی و میراث فرهنگی ایران زمین ریخت و قدرِ مقدور در تدریس، ترویج و نشر آن کوشید. وی مرکزی را بنیاد نهاد با عنوان «ادبیات» با ابعاد بین‌المللی تا مجالی باشد برای بحث و تبادل نظر درباره ادبیات عالم اسلام، شامل فارسی، عربی، ترکی و اردو. او به مدت دَه سال از ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۲ و باز از ۲۰۱۶ تا چندی پیش از فوتش رئیس «مؤسسه آمریکایی مطالعات ایرانی» بود. فرانکلین مدیر «انجمن سخن فارسی» در شیکاگو نیز بود. مدتی در دانشگاه «اِموری» در ایالت اتلَنتا، و سپس تا پایان عمر در دانشگاه شیکاگو به تدریس زبان و ادبیات فارسی، اندیشه‌های اسلامی در قرون وسطی، تصوف، دروسی در ترجمه و سینمای ایران همت گمارد. شاید برجسته‌ترین کار پژوهشی فرانکلین همان بوده که حاصل آن زیر عنوان:

Rumi: Past and Present, ٍ East and West, The Life, Teachings and Poetry of Jalal al-Din Rumi

با مقدمه‌ای به قلم جولی میثمی، در سال ۲۰۰۰ نشر یافت و دو بار تجدید چاپ شد. لویس این اثر ارزنده را چندی بعد بررسی مجدّد کرد و مطالبی تازه بدان افزود و در ۲۰۰۷ به چاپ رساند. وی به پاس تألیف این کتاب چندین جایزه دریافت کرد. کتاب رومی، که با استفاده از ده‌ها کتاب، رساله، مقاله و اطلاعات دست‌اول تازه دیگر نوشته شده است، به قلم مرحوم حسن لاهوتی (د. ۱۷ اسفند ۱۳۹۱) ترجمه و با عنوان مولانا: دیروز و امروز، شرق و غرب به سال ۱۳۸۴ در تهران منتشر شد. از شگفتی‌های سرنوشت یکی این‌که نویسنده و مترجم کتاب یادشده هر دو تقریباً در میان‌سالی و هر دو به علت سرطان از میان رفتند. و ما همچنان در این خیال خامیم که مرگ برای همسایه حق است:

گوسپندی برَد این گرگ مزوّر همه روز

گوسپندان دگر خیره در او می‌نگرند

پس از درگذشت لئونارد لویسن (اوت ۲۰۱۸) ویراستار ارشد و یکی از بنیان‌گذاران مجله مولانا رومی، یکی از معدود افرادی که به حق شایستگی جانشینیِ او را برای اداره این نشریه معتبر داشت، فرانکلینِ نسبتاً جوان و مسلّط بر موضوع مجله بود. این بود که انگشت‌ها همه به جانب او گردید. وی شماره نهم مجله را که به مقدار زیادی از آن به اهتمام خود لویسن سامان یافته بود به دست گرفت؛ اما دریغا که بیماری فقط به او فرصت داد تا مقدمه‌ای بر آن بنویسد و ترجمه غزلی از مولانا را به مناسبت فوت نابهنگام لویسن همراه آن و در همان سال ۲۰۱۸ به دوستداران مولانا عرضه کند. روان این هر دو خدمتگزار صادق زبان و فرهنگ ایران شاد و نامشان جاوید باد. برای حُسن ختام غزلی از مولانا را که لویس در رثای لویسن نقل و ترجمه کرده است، در سوگ خود او نقل می‌کنیم:

به روز مرگ چو تابوت من روان باشد

گمان مبر که مرا دردِ این جهان باشد

برای من مَگریّ و مگو دریغ دریغ

به دوغِ دیو درافتی، دریغ آن باشد

جنازه‌ام چو ببینی مگو فراق فراق

مرا وصال و ملاقاتْ آن زمان باشد

مرا به گور سپاری مگو وداع وداع

که گور پرده جمعیت جنان باشد

فرو شدن چو بدیدی، برآمدن بنگر

غروبِ شمس و قمر را چرا زیان باشد؟

ترا غروب نماید، ولی شروق بود

لحد چو حبس نماید خلاصِ جان باشد

کدام دانه فرو رفت در زمین که نرُست

چرا به دانه انسانْت این گمان باشد؟

کدام دلْو فرو رفت و پُر برون نامد

ز چاهْ یوسفِ جان را چرا فغان باشد؟

دهان چو بستی از این سوی، آن طرف بگشا

که های هوی تو در جوّ لامکان باشد»