به گزارش ایمنا و به نقل از روابط عمومی نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، کتاب «شیخ حر عاملی» اثر محسن گلشاهی است که به همت پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تهیه و به همت نشر این پژوهشگاه در ۲۷۸ صفحه منتشر شد.
تدوین تاریخ اندیشه‌های کلامی امامیه، از زوایا و نواحی گوناگونی قابل اجرا خواهد بود. شخصیت‌های سامان‌بخش این تاریخ، جریان‌ها و مکاتب تاریخ‌ساز در عرصه اعتقادات، موضوعات برجای‌مانده از دانش کلام، محورهای متفاوتی هستند که هرکدام در این فرآیند از ویژگی خاصی برخوردارند.
«اندیشه نامه متکلمان امامیه» کلان فعالیتی از مجموعه تلاش‌های پژوهشکده فلسفه و کلام پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی است که برای دست یازیدن به این هدف، پژوهش درباره متکلمان تاریخ‌ساز امامیه را در دستور کار قرار داده تا با رویکردی میان‌رشته‌ای، اعتقادات متکلمان امامیه را در طول تاریخ به تصویر بکشد و از نوآوری‌های روشی و محتوای ایشان پرده بردارد.
اثر حاضر انعکاسی از آرا و اندیشه‌های شیخ حُرّ عاملی در مسائل اعتقادی و کلامی است و در آن تلاش شده تصویر مناسبی از منظومه فکری او ترسیم گردد.
شیخ حر عاملی فقیه اخباری سده ۱۲ قمری است که اثر بزرگ او وسایل‌الشیعه از هنگام تألیف تاکنون، محور تلاش‌های فقهی عالمان شیعه بوده و در کنار فعالیت‌های دیگر در رجال و درایه و اصول، صحنه روشنی از شخصیت بارز وی در علم فقه در اذهان اهل علم به وجود آورده است.
اما در پس این پرده، فعالیت علمی گسترده‌ای همراه با تألیف ده‌ها جلد کتاب و رساله در حوزه علم کلام از وی به‌جامانده که کم از ابعاد فقهی آثار او نیست و اجازه چشم‌پوشی از مطالعه شخصیت کلامی او را نمی‌دهد.
ساختار اثر
این اثر در دو بخش و هشت فصل تألیف شده است؛ در بخش اول این اثر که به «احوال و ابعاد شخصیتی شیخ حُر عاملی» پرداخته شده، در سه فصل، احوال شخصی، حیات سیاسی و اجتماعی (سفرها و اقامت‌ها، اوضاع سیاسی، اجتماعی در عصر صفویه، ارتباط با حکومت)، و حیات علمی (آثار، اشعار و…) این عالم مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
نویسنده در دومین بخش از این اثر که با عنوان «آرا و اندیشه‌های کلامی» نگارش یافته، در پنج فصل دانش کلام وی، معرفت‌شناسی، خداشناسی، راهنماشناسی و امام‌شناسی تشریح شده است.
در فصل اول این بخش، مباحثی با عنوان نهی از تکلم و امر به احتجاج، نقد علم کلام، جایز نبودن تقلید در اعتقادات، روش کلامی (عدم حجیت ظنون، کتاب، سنت، عقل، اجماع) تبیین شده است.
دومین فصل از بخش مذکور، که با عنوان معرفت‌شناسی تألیف شده، ضمن بیان تعریفی از علم و معرفت، معرفت در قالب اجمالی (ویژگی‌ها و منبع و موضوع) و تفصیلی (منبع، عقل و وحی) تشریح شده است.
«خداشناسی» عنوان سومین فصل از بخش دوم این کتاب است که در ابتدای این فصل، توضیحاتی در خصوص شناخت عقلی و قلبی خداوند بیان شده و خداشناسی در ذات، صفات و عدل توضیح داده شده است.
در چهارمین فصل نیز که با عنوان «راهنماشناسی» تألیف شده، در دو قسمت «پیامبرشناسی» و «امام‌شناسی»، راه‌های شناخت نبی، جواز امامت، وجود معرفت و طاعت امام، ویژگی‌های امام، راه‌های شناخت ائمه (ع)، غیبت امام عصر (عج) تبیین شده است.
در پنجمین و آخرین فصل، عدم تجرد روح، مرگ، برزخ، بطلان تناسخ، علائم قیامت، معاد جسمانی، احوال عالم قیامت، حبط و تکفیر، وعد و وعید، شفاعت، بهشت و جهنم، با عنوان «فرجام‌شناسی» نگارش یافته است.
برشی از اثر
جایز نبودن تقلید در اعتقادات
از آنجا که ممکن است گمان شود تقلید تنها در کلیات اعتقادی همچون توحید باطل است، شیخ بر این مطلب تأکید می‌کند که تقلید در هیچ‌یک از مسائل اعتقادی جایز نیست. دلیل شیخ بر این مطلب آیات و روایاتی است که تقلید در آن‌ها تخطئه شده است.
بیشتر آیاتی که وی به آن‌ها استناد می‌کند، آیاتی است که تقلید مشرکان از اسلافشان یا تقلید از روی عدم علم را مذمت کرده است و روشن است که این آیات مربوط به تقلید در اعتقادات است. روایات مورد استفاده شیخ نیز به طور عمده به صیغه عام بیان شده‌اند و شامل تقلید در اعتقادات نیز می‌شوند.
در این میان روایاتی نیز وجود دارند که در آن‌ها امر به رجوع به راویان احادیث شده است. این روایات تنها وجود رجوع به آنان در روایت کردنِ احادیث را می‌رسانند و دلالت بر تقلید از راویان در اعتقادات و آنچه رأی خود آنان است ندارند، بلکه این عمل، همان رجوع به معصومان (ع) است. عمده دلیل شیخ حر عاملی در این زمینه همین نصوص است.
نظر شما