به گزارش خبرنگار ایمنا، غنی‌سازی اوقات فراغت موضوع جدیدی نیست و سال‌هاست که پس از گذراندن اوقات تحصیلی و مطالعه مستمر و فشار ذهنی ناشی از گذراندن آزمون‌ها و امتحانات، تعطیلات تابستانی بهترین فرصت در تأمین بخشی از نیازهای جسمی و روحی کودکان، جوانان و نوجوانان بسیار خوشایند و لذت‌بخش است و تعدادی از دستگاه‌های متولی در این امر به فراخور مسئولیت خود سرگرم برنامه‌ریزی برای این قشر هستند.
گسترش دامنه اوقات فراغت موجب شده که نهادهای متولی به‌منظور گذران مناسب این ایام به فکر برنامه‌ریزی برای جوانان باشند. نتایج بررسی‌های «سازمان ملی جوانان» نشان می‌دهد ۵/۴۳ درصد جوانان کشور، سازمان‌های مسئول اوقات فراغت را می‌شناسند و ۵/۵۶ درصد دیگر شناختی از این دستگاه‌ها ندارند. طبق استانداردهای بین‌المللی، تعداد روزهای فراغت در کشورهای دیگر ۸۰ روز در سال و این رقم در کشور ما ۹۰ روز است.
اوقات فراغت، تعریف و گستره بسیاری دارد و تنها مخصوص ایام خاصی نیست اما در تابستان برای قشر دانش‌آموز و دانشجو به دلیل تعطیلی سیستم آموزشی و فرهنگی کشور، اهمیت خاصی دارد؛ بنابراین چگونگی گذران اوقات فراغت، بازتابی از شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جوامع است که استفاده مطلوب از این اوقات می‌تواند تأثیر مهمی در بهبود کیفیت زندگی افراد داشته باشد.
اهمیت محتوای فکری و فرهنگی، نشاط و پویایی در برنامه‌های اوقات فراغت
پژوهش‌ها نشان داده است افرادی که اوقات فراغت خود را سودمند و مطلوب سپری می‌کنند، از نظر اقتصادی بازدهی بهتری دارند و از لحاظ روحی نسبت به دیگران شادتر هستند. البته زمان و فعالیت‌های اوقات فراغت برای هر سن و گروهی متفاوت است؛ بنابراین افراد برای اوقات فراغت خود برنامه‌ای دارند که به سلیقه، نیازهای روحی و روانی، سن و توانایی مالی فرد بستگی دارد.
روان‌شناسان اوقات فراغت را زمانی می‌دانند که فرد، فعالیت‌های ضروری یا وظایف خود را انجام داده است و می‌خواهد به فعالیت شادی‌آور و مورد علاقه خود بپردازد تا خستگی کارهای روزانه رفع شود و با روحیه بهتر و نیروی بیشتری به دیگر امور بپردازد. هدف از فعالیت‌های اوقات فراغت، کسب آرامش و قوای بیشتر است. از سوی دیگر کارشناسان تاکید دارند اوقات فراغت را می‌توان زمان اجرای برنامه‌های متولیان دستگاه‌های فرهنگی برای قشر جوان و نوجوان دانست که باید با توجه به نوع و نیاز مخاطبان پیش‌بینی شود و ضمن داشتن محتوای فکری و فرهنگی لازم، دارای نشاط، تحرک و پویایی نیز باشد.
برای اوقات فراغت خانواده کمتر برنامه‌ریزی شده است
محمدتقی داستانی عضو هیئت‌مدیره انجمن اوقات فراغت ایران در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، پیرامون اینکه برای اوقات فراغت بزرگسالان و افراد خانواده کمتر برنامه‌ریزی شده است، اظهار می‌کند: بیشتر برنامه‌ریزی‌های اوقات فراغت، با تمرکز بر تابستان و صرفاً برای رده سنی کودکان و نوجوانان طراحی شده است؛ درحالی‌که برای اوقات فراغت قشر جوان، میانسال و سالخورده و با رویکرد خانوادگی، کمتر اقدامی صورت می‌گیرد.
وی ضمن بیان اینکه اوقات فراغت موضوعی صرفاً مربوط به تابستان نیست، می‌گوید: اوقات فراغت باید برای سراسر ایام سال تنظیم و برنامه‌ریزی شود و صرف اینکه برای دو ماهه میانی تابستان برنامه‌های فشرده برای دانش‌آموزان صورت بگیرد، اصلاً به این معنا نیست که ما برای اوقات فراغت جامعه برنامه‌ریزی انجام داده‌ایم.
عضو هیئت مدیره انجمن اوقات فراغت ایران، اوقات فراغت را امری عمومی می‌داند و می‌افزاید: بیشتر برنامه‌ریزی‌های اوقات فراغت، در تابستان و صرفاً برای رده سنی کودکان و نوجوانان است؛ درحالی‌که برای اوقات فراغت قشر جوان، میانسال و سالخورده و با رویکرد خانوادگی، کمتر اقدام صورت می‌گیرد. مگر این گروه‌های مخاطب، به اوقات فراغت برنامه‌ریزی شده نیازی ندارند؟! بنابراین، هر نهاد و گروهی که کار ایده‌پردازی و برنامه‌ریزی اوقات فراغت انجام می‌دهد، باید به تمام گروه‌های اجتماعی بیندیشد.
وی پنج موضوع آموزش، گردشگری، ورزش، بازی و سرگرمی، مدیا و رسانه را به عنوان زمینه‌های اصلی برنامه‌ریزی اوقات فراغت معرفی می‌کند و ادامه می‌دهد: انجمن اوقات فراغت ایران در حوزه‌هایی که نهادهای متولی و معین دولتی و بخش خصوصی دارد، مانند گردشگری، ورود پیدا نکرده است چرا که معتقدیم انجام اقدامات موازی، سودی برای کشور ندارد.
اوقات فراغت سرشار از اشتیاق است
داستانی درباره اینکه دانش‌آموزان در ایام فراغت می‌توانند به کارهایی که علاقه و اشتیاق دارند، بپردازند چرا که آزادی عمل دارند، می‌گوید: در اوقات فراغت، حس و حال خوب در جریان است و به همین جهت می‌توان در این زمان به‌خصوص، آموزش‌های تدارک دیده شده را با اثربخشی بسیار بیشتری منتقل کرد.
وی ادامه می‌دهد: به طور کلی فعالیت‌های جاری در اوقات فراغت اعم از آموزش، بازی، سفر، پرداختن به مدیا، همگی اختیاری و داوطلبانه صورت می‌گیرند، بنابراین، مملو از میل و اشتیاق ما هستند و بیشترین کارایی و خروجی مؤثر را خواهند داشت.
عضو هیئت مدیره انجمن اوقات فراغت ایران می‌افزاید: از آنجا که سیستم آموزشی رسمی ما نتوانسته اشتیاق لازم برای فراگیری محتوای تعریف شده را تأمین کند و دانش‌آموزان ما ترجیح می‌دهند هرچه سریع‌تر مدارس را ترک کنند و در ساعات غیرتکلیفی خود به فعالیت‌های مورد علاقه خود بپردازند، اگر هنرمند باشیم می‌توانیم از طریق آموزش غیرمستقیم، محتوای آموزشی مورد نیاز دانش‌آموزان را در فضایی شادتر و پر اشتیاق‌تر در اختیار آنها بگذاریم.
برنامه‌ریزی اوقات فراغت، نیازمند کار کارشناسی و نگرش نو
وی با انتقاد از برنامه‌های تکراری اوقات فراغت در برخی سازمان‌ها و دستگاه‌ها، تصریح می‌کند: در اواخر خردادماه برخی مراکز اقدام به اجرای کلاس‌های آموزشی و اردوهای تکراری می‌کنند که اهداف، نتایج و خروجی چندان مشخصی هم برای دانش‌آموزان ندارند.
داستانی ادامه می‌دهد: برنامه‌ریزی آموزشی با رویکرد آموزش مهارت‌های زندگی، مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی برای رده سنی ۱۰ تا ۱۵ سال امری ضروری و مؤثر برای غنی‌سازی اوقات فراغت ایشان است.
وی با بیان اینکه اوقات فراغت مقوله‌ای اجتماعی و نیازمند کار کارشناسی جدی است، اظهار می‌کند: بدون درک نیازهای جدید اجتماعی و نگرش نو، برنامه‌ریزی مؤثر در این حوزه امکان‌پذیر نخواهد بود.
مهارت آموزی و آینده‌نگری
عضو هیئت مدیره انجمن اوقات فراغت ایران، آموزش مهارت‌های کاربردی را از دیگر برنامه‌های مهم اوقات فراغت برای کسب توانمندی اجتماعی و اقتصادی برای دانش‌آموزان می‌داند و می‌گوید: اگر در دوره‌های هنری، برای نمونه، آموزش مهارت‌های گرافیکی و تولید محتوای رسانه‌ای به صورت کاربردی به نوجوانان آموزش داده شود، دانش‌آموزان با کسب این مهارت‌ها می‌توانند بسیار زودتر با ورود به فعالیت‌های اقتصادی به درآمدزایی دست یابند و بار مالی خود را از دوش خانواده بردارند.
وی می‌افزاید: در حوزه مدیا و رسانه چون بخش قابل توجهی از وقت روزانه افراد صرف شبکه‌های اجتماعی، تماشای فیلم و سریال با اقسام تولیدات رسانه‌ای می‌شود، برنامه‌ریزی و مدیریت اوقات فراغت در قبال موضوع رسانه، باید بیش از گذشته مورد توجه قرار بگیرد.
بازی فقط بازی نیست!
داستانی با بیان اینکه امروزه انواع بازی‌ها با کارایی و جذابیت‌های مختلف فکری و هیجانی، وقت قابل توجهی از افراد به‌خصوص در رده سنی نوجوان و جوان را پر می‌کند، تصریح می‌کند: در حال حاضر، بازی‌هایی از جنس آفلاین و غیردیجیتالی از جمله بازی‌های اتاق فرار، بازی‌های رومیزی و بازی‌های هویت مخفی، توانسته‌اند قشر بزرگی از مخاطبان جوان و خانواده‌ها را به سمت خود جلب کند. بازی از نظر ما عنصر بسیار مهم اوقات فراغت است و معتقدیم "بازی فقط بازی نیست".
وی اضافه می‌کند: در بازی‌های اتاق فرار که اغلب با گروه‌بندی چهار تا هفت نفره و به صورت خانوادگی یا دوستانه اتفاق می‌افتند، افراد در فضایی کاملاً فیزیکی و واقعی، ضمن فاصله گرفتن از از ابزارهای دیجیتال مانند موبایل، با انجام کار فکری برای حل معما، کار گروهی را تمرین و تجربه می‌کنند، مراحل بازی را یکی پس از دیگری پشت سر می‌گذارند تا بتوانند با موفقیت از محیط خارج شوند. مهم‌ترین دستاورد این بازی‌ها، کار گروهی همفکرانه و همدلانه است؛ یکی از مهارت‌های مهمی که در جامعه امروز همه ما به آن احتیاج داریم.
عضو هیئت مدیره انجمن اوقات فراغت می‌افزاید: همچنین پرداختن به بازی‌های رومیزی فکری، یک گزینه مناسب دیگر برای گذران اوقات فراغت و در عین حال، تقویت مهارت‌های ذهنی، ارتباطی و اقتصادی (به ویژه برای نوجوانان) پیشنهاد می‌شود.
وی اظهار می‌کند: این‌گونه بازی‌ها در اوایل دهه گذشته در کشور ما تنها با نمونه‌هایی همچون راز جنگل، روپولی، شطرنج و منچ و مارپله شناخته می‌شدند اما در پنج شش سال اخیر، بیش از ۵۰۰ عنوان بازی رومیزی در کافه‌گیم‌ها و مراکز بازی‌های فکری در حال معرفی و آموزش است و توانسته توجه بسیاری از مخاطبان را به خودش جلب کند.
داستانی اضافه می‌کند: در گذشته تصور برخی افراد از گذراندن اوقات فراغت، صرفاً رفتن به شهربازی، مسافرت و حضور در پارک‌ها و بوستان‌ها بود اما امروزه با ایجاد مجموعه‌های سرگرمی جدید و وجود امکانات نو در آنها، با کمترین هزینه و با برنامه‌ریزی کوتاه مدت و حتی در یک تصمیم آنی، افراد می‌توانند یک زمان فراغت جذاب و پرهیجان را تجربه کنند.
وی با اشاره به اینکه اوقات فراغت مقوله‌ای اجتماعی و نیازمند کار کارشناسی جدی است، می‌گوید: انجمن اوقات فراغت ایران در سال ۹۲ به عنوان یک سازمان مردم نهاد، در وزارت کشور و در سطح ملی به ثبت رسید. این انجمن همچنین، در سال ۹۶ در استان اصفهان به عنوان سمن تخصصی اوقات فراغت، از اداره کل امور فرهنگی و اجتماعی استانداری، پروانه فعالیت دریافت کرد.
فعالیت دو هزار پایگاه اوقات فراغت تابستانی در اصفهان
مهدی نم‌نبات معاون پرورشی و فرهنگی اداره‌کل آموزش و پرورش استان اصفهان نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، با اشاره به اهمیت اوقات فراغت در آینده افراد به ویژه دانش‌آموزان، می‌گوید: از ابتدای تیرماه امسال دو هزار پایگاه اوقات فراغت در مدارس، اردوگاه‌های دانش‌آموزی، دارالقرآن‌ها، پژوهش‌سراهای دانش‌آموزی، کانون‌های فرهنگی‌تربیتی، مجتمع و سالن‌های ورزشی، کانون پرورش فکری و تشکل‌های دانش‌آموزی برگزار شده است.
وی با بیان اینکه در برنامه‌ریزی برای مباحث اوقات فراغت استفاده از ظرفیت‌های داخلی و بیرونی آموزش و پرورش و بهره‌مندی از ظرفیت تشکل‌های دانش‌آموزی مورد توجه ویژه قرار می‌گیرد، اظهار می‌کند: اوقات فراغت امسال با توجه به سختی‌ها و محدودیت‌های دوران کرونا و خارج شدن دانش‌آموز از شرایط فشار جسمی و روحی، از فرصت‌های طلایی در اختیار خانواده‌ها و متولیان آموزش و پرورش است.
معاون پرورشی و فرهنگی اداره‌کل آموزش و پرورش استان اصفهان با اشاره به اجرای طرح «ارتقای سواد دانش‌آموزان» در کنار فعالیت‌های اوقات فراغت مراکز در سطح استان، می‌افزاید: با شیوع کرونا برخی از دانش‌آموزان با مشکلاتی مواجه شده‌اند که برگزاری کلاس‌های جبرانی درسی و آموزشی این عقب‌ماندگی را رفع می‌کند و عامل جذب بیشتر آنان به دوره‌های اوقات فراغت است.
وی به فعالیت دو هزار پایگاه اوقات فراغت تابستانه در استان اصفهان از ابتدای تیر تا اواخر مردادماه به مدت هشت هفته اشاره می‌کند و می‌گوید: با شیوع کرونا و افزایش فعالیت‌های آنلاین، گرایش دانش‌آموزان به سمت استفاده از موبایل بیشتر از سال‌های گذشته شد به طوری‌که اکنون در پساکرونا نیز اوقات فراغت آنان با بهره‌مندی از همین ابزارهای دیجیتال است درحالی‌که در اوقات فراغت همراهی فعالیت‌های فیزیکی و جسمی به بروز خلاقیت‌ها و استعدادها می‌انجامد.
نم‌نبات با تاکید بر ایجاد فضای جذاب و پرنشاط در پایگاه‌های اوقات فراغت ضمن درخواست از والدین برای حضور مستمر دانش‌آموزان در این مراکز، می‌افزاید: برگزاری اردوهای نیم روزه و یک روزه با محتوای مناسب می‌تواند بر ایجاد نشاط و امید در دانش‌آموزان کمک کند که امیدواریم والدین و دانش‌آموزان از این اردوها استقبال کنند.
نظر شما