واکاوی انواع گزاره‌های فقهی در کتاب «فقه و امنیت»

به گزارش خبرنگار ایمنا، کتاب «فقه و امنیت (امنیت پژوهی در تراث فقه شیعه)» اثر محمداسماعیل نباتیان به همت نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در ۵۱۵ صفحه منتشر شد.

از چالش‌های اساسی جهان اسلام، انحطاط امنیت است که از جمله در جنگ‌های داخلی، اشغال و تروریسم تکفیری تبلور یافته است. امنیت به مثابه امری هنجاری با زمینه‌های ارزشی و بومی جوامع آغشته است؛ از این‌رو بهره‌گیری از علوم اسلامی در برون‌رفت از این چالش‌ها بسیار تأثیرگذار است.

فقه به عنوان دانش راهبردی و اصیل اسلامی نقش بی‌بدیلی در حیات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مسلمانان دارد و رهاورد آن، تراث عظیم فقه است. تتبع در این تراث، گزاره‌های فقهی بسیاری را در دسترس قرار می‌دهد که ناظر بر عوامل و شرایط تأمین امنیت و عوامل تهدید امنیت است.

پژوهش حاضر، امنیت‌پژوهی در تراث فقه شیعه است که با محور قرار دادن اثر گران‌سنگ جواهرالکلام و نیز دیگر آثار فقه شیعه در مقام استخراج و استنباط گزاره‌های فقهی ناظر بر امنیت و وجوه و سطوح مختلف آن با روش استنباط استنادی برآمده است.

پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و دانشگاه معارف اسلامی طبق تفاهم‌نامه‌ای به انتشار بعضی پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشجویی اقدام کرده تا از این طریق به توسعه فعالیت‌های پژوهشی و انتشاراتی در حوزه علوم انسانی با رویکرد اسلامی کمک کند.

این رساله با بهره‌گیری از تراث گران‌سنگ فقه شیعه این هدف‌گذاری را داشته است که گزاره‌های فقهی ناظر بر مسائل امنیت در ابواب گوناگون فقهی را استخراج کند و با روش استنباط استنادی به بررسی آن بپردازد.

اثر حاضر با هدف بررسی مسئله امنیت از منظر فقه شیعه نوشته شده است؛ از این‌رو با تطبیق و رصد ابواب مختلف فقه در آثار فقهای شیعه تلاش شده است گزاره‌های فقهی ناظر بر امنیت از این منابع استفاده شود و زمینه تأملات فقه امنیت را فراهم کند.

ساختار اثر:

این اثر در ۱۰ فصل تهیه و تدوین شده است. در اولین فصل از این اثر به مفاهیم و چارچوب نظریه بحث مذکور کتاب پرداخته شده است و در این میان، ارکان امنیت و ابعاد امنیت مطرح شده و امنیت در سه دسته امنیت به اعتبار سطوح امنیت، انواع امنیت به اعتبار قلمرو و انواع امنیت از حیث موضوع تقسیم‌بندی شده است.

فصل دوم این کتاب، تحت عنوان «امنیت فردی» تألیف شده که در فصل مذکور، گزاره‌های فقهی ناظر بر عوامل تولید و حفظ امنیت فردی و گزاره‌های فقهی ناظر بر عوامل تهدید امنیت فردی بیان شده است.

نویسنده در سومین فصل از کتاب «فقه و امنیت» به بررسی امنیت خانوادگی پرداخته است که در این فصل گزاره‌های فقهی ناظر بر عوامل تولید و تأمین امنیت خانوادگی (از جمله ازدواج و طلاق، دینداری در محیط خانوادگی) و گزاره‌های فقهی ناظر بر عوامل تهدید امنیت خانوادگی تشریح شده است.

در فصل چهارم که با عنوان «امنیت اجتماعی» نوشته شده، گزاره‌های فقهی ناظر بر عوامل تهدید کننده امنیت اجتماعی (نگاه به نامحرم، زنا، لواط و سُحق، قوادی، قذف، ظلم، تبعیض، دروغ) و گزاره‌های ناظر بر عوامل تأمین و حفظ امنیت اجتماعی (حدود و تعزیرات، امر به معروف و نهی از منکر، حجاب، تعاون، وفای به عهد) آمده است.

پنجمین فصل از کتاب «فقه و امنیت» که به «امنیت نظامی / امنیت ملی» پرداخته است، گزاره‌های فقهی ناظر بر تولید و تأمین امنیت نظامی (از جمله جهاد، مرابطه، قاعده نفی سبیل، قاعده امان) و گزاره‌های فقهی ناظر بر عوامل تهدید امنیت نظامی دارالحرب و امنیت جهان اسلام (دارالاسلام) بیان شده است.

نویسنده در ششم فصل از این اثر، به واکاوی مبحث «امنیت سیاسی» می‌پردازد و گزاره‌های فقهی ناظر بر امنیت سیاسی دولت محور و گزاره‌های فقهی ناظر بر امنیت سیاسی فردمحور را مورد بحث و بررسی قرار داده است.

«امنیت فرهنگی» عنوان فصل بعدی این کتاب است که در این فصل، گزارش‌های فقهی ناظر بر تأمین و حفظ امنیت فرهنگی (از جمله تعظیم شعائر مذهبی، نهاد مرجعیت و روحانیت، نهاد مسجد، هیئت‌های مذهبی) و گزاره‌های فقهی ناظر بر عوامل تهدید امنیت فرهنگی (کتب ضلال، تشبه به کفار، ارتداد) تبیین شده است.

در هشتمین فصل از کتاب مذکور که با عنوان «امنیت اقتصادی» تألیف شده، به تشریح گزاره‌های فقهی ناظر بر عوامل تهدید امنیت اقتصادی (از جمله ربا، فقر، احتکار، تطفیف، اسراف و تبذیر) و گزاره‌های فقهی ناظر بر عوامل تأمین و حفظ امنیت اقتصادی (از جمله عدالت اجتماعی، خمس و زکات، وقف، قرض، انفاق و صدقه، قاعده احترام مال و عمل مسلمان) پرداخته شده است.

در فصل بعدی این کتاب «امنیت زیست‌محیطی» بررسی شده است و گزاره‌های فقهی ناظر بر حفظ زمین، حفاظت از حیوانات و حفاظت از گیاهان تبیین شده است.

در دهمین و آخرین فصل از کتاب حاضر، «امنیت اقتصادی» مورد بررسی قرار گرفته است؛ در مقدمه این فصل، ابعاد امنیت قضائی در فقه واکاوی شده و گزاره‌های فقهی ناظر بر تمهیدات و ساز و کارهای امنیت قضائی برشمرده شده است.

برشی از اثر:

قاعده حفظ نظام

این قاعده به عنوان یکی از گزاره‌های فقهی ناظر بر تولید و حفظ امنیت حکومت اسلامی است و آنچه از این قاعده به ذهن متبادر می‌شود، حفظ نظام بشری به صورت مطلق است؛ امعان نظر در روایات و آرا و قواعد فقهی نیز همین رویکرد را در منطوق و مفهوم «نظام» نشان می‌دهد.

اساساً رویکرد امام علی (ع) _تحت تأثیر سیره پیامبر اسلام (ص) و آموزه‌های اسلامی_ به مسائل اجتماعی و سیاسی در راستای حفظ نظام است. در اندیشه فقها و آثار فقهی شیعه به خوبی می‌توان تبلور عینی و فکری این سیره امام علی (ع) را مشاهده کرد.

امام خمینی (ره) به‌عنوان تنها فقیهی که موفق به تشکیل یک نظام سیاسی مبتنی بر شریعت شد، می‌نویسد: «بزرگ‌ترین فریضه بر همه ما و شما و همه ملت و همه روحانیون، حفظ این جمهوری اسلامی از اعظام فرایض است.»

علاقه‌مندان به منظور خرید اینترنتی این کتاب می‌توانند به نشانی اینترنتی http://shop.isca.ac.ir/ مراجعه کنند.