به گزارش خبرنگار ایمنا، سیگار از دیرباز ماده‌ای مضر برای سلامتی انسان شناخته شده و طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، یکی از انواع مواد مخدر و اعتیادآور است. بر این اساس اعتیاد به نیکوتین به‌اندازه هروئین خطرناک و وابستگی به آن پیش‌رونده بوده اما تاکنون آگاهی مردم از خطرهای آن، سبب قطع مصرف نشده است.
۳۵ درصد دختران تجربه مصرف قلیان دارند
علاوه بر این شاهد هستیم که سن استعمال سیگار در حال کاهش است، به‌گونه‌ای که طبق گفته محمدرضا مسجدی، دبیرکل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات، سن استعمال سیگار به ۱۲ سال رسیده و نزدیک به ۲۰ تا ۲۲ درصد مردان و کمتر از سه درصد زنان سیگاری هستند؛ اما اگر به دانش‌آموزان و دانشجویان دختر برسیم ارقام نشان می‌دهد که تا ۳۵ درصد دختران تجربه مصرف قلیان دارند که اگر از این تعداد پنج درصد به دام دخانیات بیفتند، ارقام وحشتناک خواهد شد.
علاوه بر این در اطلس جهانی دخانیات، تنها در سال ۲۰۲۰ دلیل مرگ بیش از هشت میلیون نفر انسان، دخانیات بوده است که از این تعداد بیش از ۱.۵ میلیون نفر زن بودند. زنان چه خود مصرف‌کننده باشند یا در معرض دود تحمیلی دیگران قرار بگیرند، بزرگ‌ترین قربانیان این صنعت پر سود هستند.
مرگ سالانه ۱.۵ میلیون نفر زن در اثر مصرف سیگار
طبق گزارش جنسیتی سازمان بهداشت جهانی، در سال ۲۰۲۰ حدود ۲۰۰ میلیون نفر از یک میلیارد نفر سیگاری در جهان را زنان تشکیل می‌دهند. نکته حائز اهمیت درباره این گزارش این است که صنعت تنباکو در جهان با توجه به اینکه بازار خود را در میان مردان پیدا کرده با تغییر مسیر برای افزایش وسعت بازار خود، زنان را به‌شدت هدف قرار داده است. اکنون سیگارهایی تنها برای مصرف زنان به بازارهای جهانی آمده است.
برخی شرکت‌های تولیدکننده سیگار در دنیا، سیگارهایی را به بازار عرضه کرده‌اند که مدعی هستند مختص زنان است. شرکت «رینولدز» برند «کمل» را معرفی کرده و برخی برندهای دیگر مانند «ویرجینیا اسلیمز»، «ایو»، «میستی» و «کاپری» به بازار مصرف عرضه شده و این شرکت‌ها در تبلیغات خود مدعی هستند که این سیگارها ویژه بانوان در همه سنین است و به آن‌ها کمتر آسیب می‌زند.
این شرکت‌های صنعتی تولیدکننده تنباکو شعار دروغین «این چیزی برای خانم‌هاست» را روی پاکت برندهای سیگار خود چاپ کرده‌اند. «IT IS A WOMAN THING» اما نکته مهم این است که جمعیت روبه افزایش زنان سیگاری در جهان سبب شده جلوگیری از شیوع جهانی (اپیدمی) سیگار کشیدن در میان زنان، بخش مهمی از هر استراتژی کنترل دخانیات در کشورهای مختلف به‌ویژه توسعه یافته باشد.
مصرف دخانیات و آثار متفاوت آن بر جسم زنان و مردان
براساس گزارش‌های پزشکی، مصرف دخانیات آثار متفاوتی بر جسم زنان و مردان دارد و زنان به دلایل مختلف، آسیب‌پذیری بیشتری در این زمینه دارند. گزارش سازمان بهداشت جهانی نشان می‌دهد از بیش از پنج میلیون‌نفری که سالیانه جان خود را در اثر استعمال سیگار از دست می‌دهند ۱.۵ میلیون نفر زن هستند که ۷۵ درصد آن‌ها در کشورهای کم یا با متوسط درآمد زندگی می‌کنند. کارشناسان این سازمان معتقدند اگر کشورها توجه نکنند تا سال ۲۰۳۰ سیگار کشیدن می‌تواند عامل مرگ دست‌کم هشت میلیون نفر در سال باشد که ۲.۵ میلیون نفر از آن‌ها را زنان تشکیل می‌دهند.
طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، سالانه حدود ۱.۵ میلیون زن در اثر مصرف دخانیات جان خود را از دست می‌دهند؛ بنابراین با توجه به آمارها می‌توان به این نتیجه رسید که حرکت به سمت زنانه شدن مصرف سیگار در جهان به‌زودی رخ خواهد داد. اگر زمانی سیگار کشیدن برای زنان امری زشت تلقی می‌شد، در دوران معاصر سیگار کشیدن معناهای دیگری همچون نماد روشنفکری، جذابیت، قدرت و مواردی ازاین‌دست یافته که متفاوت و حتی متضاد باارزش‌های سنتی است.
تأثیر متغیرهای مختلف بر مصرف پنهانی سیگار
به‌عنوان نمونه در رابطه با علل استعمال سیگار، در سال ۱۳۸۹ در تحقیقی با عنوان «عوامل جامعه‌شناختی مؤثر بر مصرف سیگار توسط زنان و دختران شهر تهران» به این نتیجه رسیدند که ۶ متغیر واکنش اجتماعی، عاملیت، هنجارشکنی، رهایی از فشار عصبی، سیگاری بودن همسر و ریسک به‌طور هم‌زمان بر مصرف پنهانی سیگار مؤثر هستند و تعداد سیگار مصرفی هم‌زمان با واکنش شرمنده‌ساز و سنت‌گرایی در ارتباط است.
در تحقیقی دیگری در سال ۱۳۹۹ با عنوان «عوامل فرهنگی مؤثر بر گرایش زنان به استعمال قلیان در تفرج‌گاه‌های شمال تهران»، نتایج نشان می‌دهد میان احساس محرومیت نسبی و فرآیند روی آوردن به مصرف قلیان با متغیر وابسته گرایش به قلیان، به میزان ۹۰ درصد ارتباط معناداری است. همچنین رابطه دو متغیر شیوه گذران اوقات فراغت و مصرف فرهنگی، نگرش‌ها نسبت به قلیان با متغیر وابسته گرایش به قلیان، در سطح ۹۵ درصد معنادار است.
اهمیت توجه به جنسیت و ارتباط آن با استعمال سیگار زنان، آن‌گونه است که سازمان جهانی بهداشت توصیه کرده باید درمورد علل شروع مصرف دخانیات به تأثیر جنسیت توجه کرد؛ زیرا مصرف دخانیات یک رفتار مرتبط با جنس است. به این معنا که زنان برای شروع مصرف دخانیات ممکن است دلایلی متفاوت از مردان داشته باشند؛ بنابراین درک عواملی که برای شروع و تداوم دخانیات مؤثر هستند، می‌تواند دستورالعمل‌های کنترل دخانیات را به حالت بهینه درآورد.
همچنین باید به پیامدهای استعمال سیگار توسط زنان نیز اشاره کرد؛ به این معنا که زنان علاوه بر خطرهای عمومی مصرف دخانیات، در معرض خطر عوامل خاص جنس خود ازنظر مصرف دخانیات نیز قرار دارند و این امر اهمیت موضوع را مضاعف می‌کند؛ از همین رو لازم است برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاری نسبت به این موضوع حساسیت لازم را نشان دهند و از وقوع آسیب‌های جبران‌ناپذیر آن جلوگیری کنند. زنان چه خود مصرف‌کننده دخانیات باشند یا در معرض دود تحمیلی دیگران قرار گیرند، بزرگ‌ترین قربانیان این صنعت پرسود هستند.
سیگار دروازه ورود به آسیب‌ها و جرایم اجتماعی
سیدحسن موسوی‌چلک، رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران درباره سیگار و تأثیرات آن، اظهار می‌کند: با توجه به اینکه آسیب‌های اجتماعی مرز جنسیتی نمی‌شناسد، به‌طور طبیعی زنان و دختران هم ازجمله گروه‌هایی هستند که درگیر این نوع آسیب‌ها می‌شوند. حال این آسیب‌ها می‌تواند به اشکال و انواع مختلف باشد که ازجمله این موارد سیگار کشیدن است.
وی می‌افزاید: چند سال پیش، یادداشت‌هایی با عناوین «سیگار دروازه ورود به آسیب‌های اجتماعی و جرایم» و «آسیب‌های اجتماعی زنان را جدی‌تر بگیرید»، نوشته بودم که در آن به اهمیت سیگار کشیدن و تأثیرات آن در جامعه اشاره شده بود. در واقع مسئله سیگار کشیدن از گذشته بوده و ابتدا از اتاق‌های خواب و پستوها شروع و بعدها به خودروها، پارک‌ها و خیابان‌ها هم کشیده شد؛ یعنی از یک حالت پنهانی به حالت آشکارا درآمده است.
زنگ خطر عادی‌سازی سیگاری شدن زنان
موسوی درباره دلایل سیگار کشیدن زنان اظهار می‌کند: سیگار کشیدن به دلایل مختلفی می‌تواند انجام شود که ازجمله آن، اموری مانند ابراز وجود، سرگرمی، کنجکاوی، ژست و تسکین است. همچنین استعمال سیگار می‌تواند به دلیل رقابت با مردان یا بیماری‌ها و مشکلات متعدد، زمینه‌های خانوادگی، ارتباط با دوستان انجام شود.
وی می‌افزاید: اعتقاد من این است که بیشترین نقش را دوستان دارند. چه درگذشته و چه اکنون، چه در میان مردان و چه در میان زنان این امر موضوعیت دارد، اما آنچه مشهود است پایین آمدن سن سیگار کشیدن است. آماری که انجمن دخانیات در هفته مربوطه اعلام می‌کند، این نگرانی را نشان می‌دهد و نگرانی مهم‌تر اینکه این موضوع هم در محیط خانواده و هم در جامعه عادی‌سازی می‌شود.
رئیس انجمن مددکاری اجتماعی تصریح می‌کند: به نظر من عادی‌سازی در مردان و زنان می‌تواند خطرناک باشد و فرقی ندارد. سیگار کشیدن در مردان به دلایل مختلفی سابقه طولانی‌تری دارد و جامعه با استعمال سیگار مردان چندان مشکلی ندارد، اما در مورد استعمال سیگار توسط زنان، پیش از این حساسیت‌ها بیشتر بود؛ اما امروزه این حساسیت‌ها به‌طور کامل از بین رفته و دیگر سیگار کشیدن در میان مردان و زنان قبح گذشته را ندارد.
وی می‌گوید: فرد سیگاری، راحت‌تر تریاک و الکل را می‌پذیرد. در واقع ممکن است درخواست‌های دیگر را نسبت به فردی که استعمال سیگار ندارد، راحت‌تر قبول کند؛ به همین دلیل سیگار می‌تواند دروازه ورود به برخی آسیب‌های اجتماعی و زنگ خطری برای آن باشد.
راهکار چیست؟
موسوی درمورد راهکارها می‌گوید: خیلی سخت است که بگوییم تنها یک راهکار وجود دارد. اگر بگوییم افرادی که سیگار می‌کشند، آگاه نیستند، درست نیست. بسیاری از افرادی که بیماری‌های ریوی را درمان می‌کنند هم سیگار مصرف می‌کنند.
وی ادامه می‌دهد: درمورد سیگار به اندازه کافی آگاهی داده شده است و فردی از عوارض آن بی‌اطلاع نیست. در واقع سیگار به بخشی از سبک زندگی افراد تبدیل شده است؛ ضمن اینکه تولید و فروش سیگار هم یک اقتصاد قوی دارد، به همین دلیل است که گاه می‌بینیم شکل آن را تغییر می‌دهند و خلاقیت‌های مختلف در این زمینه به کار می‌گیرند تا سیگار جذابیت خود را داشته باشد؛ زیرا اقتصاد سیگار یک اقتصاد قابل توجه در کشور است اما اولویت اول، پیشگیری است. اطلاع‌رسانی مستمر، بسیار می‌تواند در پیشگیری و جلوگیری از اقدام برخی از افراد مؤثر باشد.
رئیس انجمن مددکاری ایران تصریح می‌کند: بدون شک فضای خانواده در روی‌آوری یا گرایش نداشتنِ افراد به آسیب‌ها می‌تواند بسیار مؤثر باشد. فضای صمیمی خانواده می‌تواند با شرمنده‌سازی افراد زمینه‌های ادغام و جلوگیری آن‌ها از ورود به آسیب‌های مختلف ازجمله سیگار کشیدن را فراهم سازد؛ بنابراین محیط خانواده بسیار مهم و اساسی است و همواره باید مورد توجه مادران و پدران، سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان قرار داشته باشد.
پیامدهای مضاعف مصرف سیگار در بانوان
اکرم سهرابی، روان‌شناس نیز در این خصوص اظهار می‌کند: مصرف دخانیات به‌عنوان یکی از عوامل خطر، افزایش‌دهنده بیماری‌ها در دنیا به‌ویژه در ارتباط با بیماری‌های مزمن و غیر واگیری مانند بیماری‌های تنفسی و سرطان، سکته مغزی و بیماری‌های قلبی و عروقی است. مصرف سیگار یکی از زیرمجموعه‌های اعتیاد به موادمخدر و یکی از مشکلات عمده اجتماعی است که سلامت جسمی و روانی و سلامت جامعه را از نظر سیاسی، اقتصادی و فرهنگی مورد تهدید قرار می‌دهد.
وی می‌افزاید: براساس پژوهش‌های انجام شده در جامعه می‌توان گفت سیگار دروازه سوءمصرف موادمخدر محسوب می‌شود. استعمال سیگار در بین جوانان و نوجوانان شایع است و سن شروع در جوامع مختلف در حال کاهش است.
این روان‌شناس اظهار می‌کند: مصرف سیگار در دختران و زنان جوانان دلایل متعددی اعم از عوامل محیطی، فرهنگی و روان‌شناختی دارد که از آن جمله خانواده، دوست و محیط است؛ زیرا فرد به‌تنهایی نمی‌تواند گرایش را بالا ببرد.
وی ادامه می‌دهد: باور اشتباه درمورد افراد سیگاری مبنی بر اینکه دوستان بیشتری دارند و از طریق سیگار کشیدن جذابیت بیشتری در مقایسه با دیگران دارند، سبب می‌شود افراد غیرسیگاری هم برای دست یافتن به این اهداف به سیگار کشیدن روی آورند؛ از این‌رو استعمال سیگار به یک عادت روزمره تبدیل می‌شود. همچنین عوامل روان‌شناختی اعم از اعتیاد پدر یا سرپرست خانوار یا الگوی مصرف سیگار در هر دو والد یا یکی از والدین که به‌صورت آشکار و یا پنهان بر رفتار مصرف سیگار افراد تأثیر می‌گذارد.
سهرابی تصریح می‌کند: زنان علاوه بر خطرهای عمومی مصرف دخانیات، در معرض خطر عوامل خاص جنس خود ازنظر مصرف دخانیات نیز قرار دارند و این امر اهمیت موضوع را مضاعف می‌کند و از همین رو لازم است برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران نسبت به این موضوع حساسیت لازم را نشان داده و از وقوع آسیب‌های جبران‌ناپذیر آن جلوگیری کنند.
عوارض اعتیاد به سیگار در زنان
وی می‌افزاید: رها شدن دختران و نابرابری جنسیتی در جامعه و خانواده و شیوه جامعه‌پذیری جنسیتی و خشونت‌های خانوادگی زمینه‌ساز تنش‌ها و درگیری‌های روحی و روانی می‌شود که فرد برای تسکین آن‌ها به سمت مصرف سیگار و حتی موادمخدر روی می‌آورد. علاوه بر این موارد ازدواج ناموفق، ازدواج زودهنگام، تنهایی، نداشتن مهارت‌های زندگی، ناآگاهی و عزت‌نفس پایین نیز در روی‌آوری افراد به مصرف سیگار نقش دارد. البته زنان و دختران باید از این موضوع آگاه باشند که استعمال سیگار و دخانیات اگرچه ممکن برای موقت می‌تواند زمینه آرامش را فراهم می‌کند، اما در طولانی‌مدت، آسیب‌های جبران‌ناپذیری را برای آن‌ها به همراه خواهد داشت.
این روان‌شناس با اشاره به پیامدهای مصرف سیگار در زنان می‌گوید: دخانیات به‌عنوان یکی از عوامل خطر افزایش‌دهنده بیماری‌ها در دنیا به‌ویژه در ارتباط با بیماری‌های مزمن و غیرواگیری مانند بیماری‌های تنفسی و سرطان، سکته مغزی و بیماری‌های قلبی و عروقی شناخته شده است. اختلال در چرخه قاعدگی، اختلال در باروری، حاملگی خارج رحمی به دلیل مصرف سیگار، یائسگی زودهنگام، سرطان دهانه رحم و سرطان پستان، همه از پیامدهای مصرف سیگار است. همچنین نتایج بسیاری از تحقیقات تائیدکننده این علائم و نشانه‌ها در افراد سیگاری است.
نقش مهم خانواده در کاهش مصرف دخانیات
سهرابی با اشاره به راهکارهای روان‌شناختی کاهش مصرف دخانیات در زنان، اظهار می‌کند: با توجه به اینکه بانوان به دلیل ساختار شخصیتی و فیزیولوژیکی در اثر مصرف سیگار دچار آسیب‌های جبران‌ناپذیری می‌شوند، ضروری است زنان، خانواده، مدارس، معلمان و دولت توجه خاصی به این موضوع داشته و نکات و دستورالعمل‌های لازم را رعایت کنند.
وی می‌افزاید: برای پیشگیری از این امر، آموزش، مشاوره و تشکیل جلسه‌ها برای جوانان از طریق کلاس‌ها و رسانه‌ها و به تصویر کشیدن آسیب‌های اجتماعی و جسمی در بانوان می‌تواند تأثیرگذار باشد. مهم‌ترین جایگاه و تأثیرگذارترین قشر را می‌توان خانواده دانست؛ از این جهت که می‌تواند نقش مهمی در تعیین الگو داشته باشند؛ بنابراین حمایت اجتماعی و صمیمیت در خانواده و آگاه‌سازی والدین و فرزندان می‌تواند از شیوع سیگار در بین دختران و جوانان بکاهد.
این روان‌شناس تصریح می‌کند: گفت‌وگوی مستمر میان اعضای خانواده و توجه خاص به ریشه‌ها و دلایل سرپیچی نوجوان و جوان از هنجارهای فردی و اجتماعی، هویت‌یابی و حتی جلوگیری از تعارض‌های خانوادگی می‌تواند در این زمینه اثربخش باشد و از ایجاد انگیزه‌های منفی در آن‌ها و سوق به سمت مصرف سیگار خودداری کند.
نظر شما