به گزارش خبرنگار ایمنا، حجت الاسلام رسول جعفریان در ویژه برنامه «شیوه ما مردمان» در باب موضوع کتاب خطی از صفوی تا امروز، اظهار کرد: نسخ خطی مختلفی چاپ شده است که باید این گنجینه‌های تاریخی متعدد جمع آوری شود.
وی ادامه داد: متأسفانه امروز اطلاع دقیقی از اینکه در زمان صفوی چه کتب خطی تولید شده و تا به امروز چه کتبی به دست ما رسیده است، نداریم، گرچه بخشی از تاریخ علمی جهان براساس کتب و آثار مکتوب تهیه شده است.
عضو فرهنگستان علوم تصریح کرد: در سده هزار که اصفهان پایتخت اصفهان می‌شود، مدارس مختلف توسط اُمراء و شاهان صفویه ساخته و در این راستا تعداد زیادی طلبه از تبریز، زنجان، یزد، کرمان و تهران و… در قالب یک دانشگاه بزرگ مرکزی امروزی به سمت اصفهان می‌آیند.
وی خاطرنشان کرد: بنابراین طلاب در آن زمان احتیاج به علم و کتب داشتند، ولی صنعت کتاب‌های چاپی وجود نداشته است، بنابراین علم شهر اصفهان قطعاً بر اساس کتاب و نسخ خطی قرار داشته و اجبارا کتابت کتب امری رایج در آن زمان بوده است.
جعفریان با بیان اینکه آنچه مسلم است این بوده که ما می‌دانیم عده‌ای در زمان صفویه شغل کتابت داشتند و کتب می‌نوشتند و یا ابزارهایی برای کتابت بوده، گفت: ولی اطلاعات دقیقی درباره تعداد نسخ در هر دهه، کاتبان کتاب و ابزارهای کتابت نداریم.
رئیس کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام تصریح کرد: اصفهان مهمترین مرکز علمی شیعه در آن زمان بوده و داد و ستدی با هند و بحرین داشته است، خیلی از نسخ خطی با مهر شاه عباس وجود دارد که عثمانی‌ها از تبریز به سمت ترکیه فعلی و کتابخانه های خود برده‌اند.
وی با بیان اینکه بیش از ۶۰ تا ۷۰ درصد از نسخ خطی ناب فارسی موجود در کشور را می‌توان ادعا کرد در اصفهان و در دوره شاه عباس صفوی در زمان پایتختی اصفهان تولید و چاپ شده است، تاکید کرد: طبق آخرین آمار ثبت شده ۵۰۰ هزار نسخ خطی شناخته شده در ایران موجود بوده، همچنین بیش از ۱۲۰۰ جلد فهرست نسخ خطی در ایران به همت نویسندگان زیادی چاپ شده است، بر این اساس ایران شاید رتبه سوم از این منظر را در جهان داشته باشد که رتبه اول در اختیار کتابخانه‌های استانبول در ترکیه بوده که بر اساس کتب خریداری شده توسط شاهزاده‌های عثمانی در زمان‌های متعدد از قسمت‌های مختلف جهان چون شمال آفریقا جمع‌آوری شده است.
جعفریان تصریح کرد: هنوز هیچ کار حرفه‌ای، دقیق و علمی درباره نسخ خطی اصفهان و اصفهانی‌ها انجام نشده است، به طور کلی معتقدم یک تا پنج درصد از نسخ خطی کتابخانه سلطنتی صفویه امروز در اصفهان باقی مانده و سرنوشت مابقی کتاب‌ها نامعلوم است.
این استاد دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: مدرسه صدر بازار اصفهان حدود هزار نسخه خطی دارد و به میزان زیادی یادداشت‌های پشت نسخه‌ای که بسیار مهم است؛ مصداق یادداشت نویسی پشت جلد را می‌توان به تاریخ تولدهای نگاشته شده در پشت جلد قرآن کریم اشاره کرد.
وی ادامه داد: ابزارهای کتابت در زمان صفوی از جمله نقاط مجهول برای ما است، اطلاعات ما در این زمینه بسیار محدود و در حد جوهر و قلمدان و قلم است، چرا که در زمان صفوی افرادی داشتیم که درآمد آنها از کتابت کتب به بهترین شکل با کمترین غلط بوده است، براین اساس در این شهر، جای موزه چاپ و موزه ابزارهای کتابت خالی است.
پژوهشگر تاریخ اسلام و ایران تصریح کرد: نسخه‌هایی که در شهر اصفهان و در نیمه دوم صفوی نگاشته می‌شد، اغلب دینی و بعضاً ادبی بوده است، همچنین جریان اخباری گری در شهر اصفهان رواج داشت، بنابراین اقبال به سمت کتب حدیثی زیاد شد.
وی با بیان اینکه در زمان قدیم و صفویه هم یکسری سنت‌هایی در عرصه علم و بین طلاب بود که همچنان این سنت‌ها پا برجاست، گفت: مثلاً طلاب اصفهان نسبت به طلاب مشهد در زمینه ادبیات عرب ضعیف بوده و هستند.
رئیس کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران خاطرنشان کرد: صفوی‌ها در بین درباریان، خود هنرمندان برجسته ای بودند، به عنوان مثال شاه طهماسب صفوی خوشنویس متبحر بوده و درعین حال تدین خاصی داشته است، به گواه تاریخ صفویان دربار شاهی عمدتاً هنرمند و هنردوست بودند، از نکات قابل تأمل این است که صفوی‌ها چون عثمانی‌ها از شاهزادگی به شدت هراس داشتند و لذا اغلب کارهای فرهنگی و هنریشان توسط امرا و یا غلام‌های گرجی و ارمنی که ثروت داشتند صورت می‌گرفت.
وی تصریح کرد: شاه سلطان حسین صفوی آخرین پادشاه بوده است که در آن زمان کتابت کتب دعایی از سوی خاندان خاتون آبادی در اصفهان به شدت افزایش می‌یابد که این خود یک تاریخی برای اصفهان شد.
حجت الاسلام جعفریان یادآور شد: نکته‌ای که ما مطمئن هستیم این است که شاه عباس صفوی کتابخانه سلطنتی خوب و بزرگی جمع آوری کرده است، ولی در آخر حکومت صفویه، در حمله افغان‌ها به اصفهان ظاهراً تمام اسناد و نامه‌ها و کتاب‌ها از بین می‌رود و اطلاع دقیقی از آخرین آمارها نداریم.
وی خاطرنشان کرد: به عنوان مثال نامه‌های شخصی از شاه عباس صفوی با تزار روس وجود دارد که در ایران هیچکدام وجود ندارد و بسیار باید افسوس خورد، ولی اخیراً چند نمونه‌ای از این نامه‌ها که نشان از تجارت شاه عباس صفوی برای اداره امورات حکومت می‌کند را در روسیه یافته‌ایم.
عضو فرهنگستان علوم اظهار کرد: فقط این را مطلع هستیم که کتاب‌های مدرسه چهارباغ که بیش از ۳ الی ۴ هزار عدد بوده است در زمان حمله افغان‌ها به خانه‌های شخصی انتقال یافته است و امروز از سرنوشت آنها خبر نداریم.
وی تاکید کرد: روند تجهیز و کتابت کتب از زمان شاه عباس صفوی آغاز می‌شود ولی در زمان شاه سلیمان و شاه سلطان به اوج می‌رسد و دراین زمان آغاها (غلام‌های خواجه درباری) در زمینه جمع آوری کتاب فعالیت می‌کردند.
رئیس کتابخانه تاریخ اسلام و ایران افزود: کتابخانه های خصوصی در شهر اصفهان نیز در کنار کتابخانه سلطنتی و دربارشاهی وجود داشته است، به عنوان نمونه فاضل هندی دارای کتابخانه‌ای فاخر بوده است، فهرستی از کتابخانه‌های خصوصی در شهر اصفهان توسط همایون فرخ نگاشته شده است که مطالعه آن خالی از لطف نیست.
وی ادامه داد: وقف نامه‌ها در زمان صفوی خود نیز یک باب خاص در زمینه کتاب است، ما وقف نامه‌های متعددی از دوران صفوی داریم که خود، تاریخ قابل توجهی دارد، به عنوان مثال وقف نامه‌ای از ملأ پروانه‌ای صفوی عباسی است که ۵۰۰ کتاب را وقف عام کرده است.
حجت الاسلام جعفریان خاطرنشان کرد: از قرن هفتم وهشتم به بعد کتابی درباره تاریخ اصفهان در دسترس نیست، این درحالی است که در قرن چهارم و پنجم تاریخ اصفهان متعدد وجود دارد و این به این علت است که صفویه خیلی نسبت به تاریخ شهر اهتمام نداشته است و عمده اطلاعات ما از تاریخ شهری درزمان صفوی از پشت جلدی‌ها و یاداشت‌های مختصر است.
وی با اشاره به مجموعه هزار جلدی نسخ خطی که از خانه سیدالعراقین در اصفهان اخیراً مکشوف شده و بسیار نفیس بود و به کتابخانه ملی منتقل شد، گفت: اغلب این کتاب‌ها منقش به مهر صفویه است و دارای کاغذهای بسیار فاخر و در حد گلاسه است و فعالیت‌های هنری خاصی چون طلاکاری روی این کاغذها انجام شده، آیت الله سیدالعراقین تا ۱۳۵۰ قمری زنده بود و پس از آن این کتاب‌ها به کتابخانه ملی سپرده شد.
این استاد تاریخ دانشگاه تهران تاکید کرد: هر کجا در طول تاریخ مرکزیت علمی شود، کتاب‌ها و نسخ خطی براساس شاخصه‌های سیاسی به آن شهر مهاجرت می‌کنند، در زمان صفویه هم نسخ خطی زیادی از بحرین و جنوب لبنان و …به سمت اصفهان مهاجرت کرد ولی سرنوشت آنها معلوم نیست.
وی متذکر شد: ما نسخ خطی متعدد فارسی در هند داریم که متأسفانه به دلیل آب و هوای خاص هند، در حال از بین رفتن است.
به گزارش ایمنا، رونمایی از مجموعه پادکست صوتی سونما درباره فرهنگ عامه اصفهان، کاری از عصارخانه شاهی است که تا به امروز سه قسمت شامل نوروز، سفره‌ای به وسعت یک ماه و شهری برای تمام جهان(اصفهان) تولید و منتشر شده است، که در castboxقابل دریافت است.
نظر شما