به گزارش خبرنگار ایمنا، نوجوانی یکی از چالش‌برانگیزترین، تنش‌زاترین، جذاب‌ترین و درعین‌حال مشکل‌سازترین دوران زندگی هم برای نوجوانان، هم برای والدین و هم معلمان و متخصصان است. نوجوانی دوره میانی بین کودکی و جوانی را در بر می‌گیرد. این دوره اگرچه گذرا بوده ولی دوره حساسی است که فرد طی آن با بحران‌های جسمانی و روانی مختلفی روبه‌رو می‌شود. یکی از این بحران‌ها بحران هویت است که اثرات گوناگونی را در فرد بر جای می‌گذارد.
یکی از مشکلاتی نوجوان در این دوران با آن دست و پنجه نرم می‌کند بحران هویت است. بحران هویت در نوجوان می‌تواند سازنده و مخرب باشد که تمام این‌ها بستگی به شیوه عملکرد نوجوان و اطرافیان او دارد. بحران هویت باید به شیوه درستی به پایان برسد، در غیر این صورت عواقب و مضرات جبران‌ناپذیری را برای انسان به جای می‌گذارد.
مفهوم بحران هویت برای اولین بار توسط روانشناس رشد اریک اریکسون بیان شد. او معتقد بود که شکل‌گیری هویت یکی از مهمترین قسمت‌های زندگی هر فرد است و یکی از تعارضاتی که مردم در رشد شخصی خود با آن روبه‌رو هستند بحران هویت است. به گفته اریکسون، دوره بحران هویت زمان بررسی و تحلیل شیوه‌های مختلف نگاه به خود است. اگر دچار بحران هویت هستید ممکن است به طور مداوم احساسات و یا هویت خود را زیر سوال ببرید. این امر اغلب می‌تواند به دلیل تغییرات بزرگ یا عوامل استرس‌زا در زندگی و یا به دلیل عواملی مانند سن یا پیشرفت در مرحله‌ای خاص از زندگی (به عنوان مثال، مدرسه، محل کار) رخ دهد.
نشانه‌های بحران هویت نوجوانان
در حقیقت این بحران باعث برانگیخته شدن شکی بزرگ درون انسان می‌شود که نمی‌داند برای چه وجود دارد و واقعاً کیست!؟ درپی ایجاد بحران هویت در نوجوانان، سعی می‌کنند برای پیدا کردن شخصیت و هویت خود اقدام کنند و چون تجربه کافی را ندارند نمی‌دانند چه روشی برای کشف هویت درست است و چه روشی مخرب و آسیب زننده است. اگر این بحران در نوجوان به شیوه‌ی درستی مدیریت نشود، هویتی که فرد از خود می‌سازد ممکن است نادرست باشد و ممکن است سرشار از اخلاقیات و رفتارهای منفی باشد. به همین علت است است که مدیریت بحران هویت در نوجوانان بسیار حائز اهمیت است.
آیا بحران هویت نوجوانی مشکل جدی است؟
هر نوع بحرانی می‌تواند موجب افت در سلامت روان شود، اگر شما خودتان یا زندگی‌تان را منفی ببینید، در معرض افسردگی و اضطراب خواهید بود. اگر نشانه‌های افسردگی را دارید، ادامه دار شده و مخصوصاً همراه با تفکر خودکُشی است باید هر چه زودتر به متخصص مراجعه کنید.
علائم افسردگی می‌تواند شامل موارد زیر شود:
- بی‌حوصلگی و احساس اندوه یا ناامیدی و بی‌ارزش بودن
- از دست دادن علاقه و تمایل به چیزهایی که زمانی دوست داشتنید
- خستگی و بی‌حالی
- آسیب‌پذیری
- کاهش اشتها یا کاهش وزن
- مشکل در تمرکز، افت انرژی، کمبود انگیزه و کمبود خواب
علت شکل‌گیری بحران هویت در نوجوانان
تغییر ناگهانی محیط: در دوره نوجوانی انسان به طور ناگهانی از کودکی خود جدا می‌شود. ورود به اجتماع و جدی شدن مسائل و مشکلات، نوجوان را با چالش مواجه می‌کند که چرا باید این مشکلات باشد، مشکل از چیست؟ شاید راه را اشتباه آمدم؟ اینجا متعلق به من است!؟ در نتیجه این مشکلات، سوالاتی از این قبیل در ذهن نوجوان شکل می‌گیرد و در نهایت در طول مدت بحران هویت را در نوجوانان ایجاد می‌کند.
تغییر سطح هورمون‌ها: در این سن ترشح و تولید هورمون‌ها کاملاً از برنامه خارج می‌شود و در سطح تولید آن بی‌نظمی صورت می‌گیرد. این ترشح هورمونی در مغز تغییرات شیمیایی ایجاد می‌کند که تأثیر مستقیم بر اخلاق و رفتار می‌گذارد. این ترشح هورمونی احساساتی مانند غم، ناراحتی، عصبانیت را در فرد ایجاد می‌کند. در نتیجه‌ی ایجاد این احساسات فرد به دنبال راهکاری برای درمان غم خود می‌گردد ولی چون این احساسات یک علت زیستی دارد، به راحتی کنترل نمی‌شود که در نتیجه آن بحران هویت در نوجوانان ایجاد می‌شود. شایان ذکر است احساسات ناشی از هورمون‌ها با روش‌های درست قابل کنترل است.
استرش: در نتیجه موجه فرد با موقعیت‌های جدید و همچنین تغییر سطح هورمون‌ها، نوجوان سطح بسیار زیادی از استرس را تجربه می‌کند. در نتیجه استرس نوجوان تمرکز خود را از دست می‌دهد، خود را ناتوان می‌بیند و در مورد کارهایی که توانایی انجام آن را دارد شک می‌کند. این شک در استعدادها، در هوش و توانایی و در تمامی ویژگی‌های مثبت فرد تأثیر می‌گذارد که در نهایت موجب ایجاد بحران هویت در نوجوانان می‌شود. با کاهش استرس می‌توان بحران هویت نوجوان را تا حد خوبی کنترل کرد.
کاهش اعتماد به نفس: همانطور که ذکر شد نوجوان در این دوران احساسات متناقضی را تجربه می‌کند. ممکن است اتفاقی در زندگی یا رفتار اطرافیان اعتماد به نفس نوجوان را تا حد زیادی کاهش دهد. این کاهش اعتماد به نفس باعث می‌شود که نسبت به تمام ویژگی‌ها خود بی‌علاقه و بی‌میل باشد و به دنبال تغییر ویژگی‌های رفتاری و حتی ظاهری خود باشد. این میل به تغییر، ناشی از بحران هویت در نوجوانان است که از کمبود اعتماد به نفس نشئت می‌گیرد و به علاقه به تغییر منجر می‌شود. حتی رفتار بسیاری از بزرگسالان نیز که علاقه به تغییر دارند ناشی از همین بحران هویت مدیریت نشده است.
عدم ورود به دنیای بزرگسالی: در این دوران، نوجوانان به طور کامل از کودکی خارج می‌شوند اما به دنیای بزرگسالی نیز وارد نمی‌شوند. اینکه انسان در میان گروه معلق بماند می‌تواند موجبات ایجاد بحران هویت در نوجوانان باشد. انسان نمی‌تواند به کودکی بازگردد زیرا این دوره او را نمی‌پذیرد و بزرگسالان نیز او را مورد انتقاد قرار می‌دهند. او به دنیای بزرگسالی نیز راه داده نمی‌شود زیرا یک بزرگسال دیده نمی‌شود. همین موارد باعث می‌شود که نوجوان نداند واقعاً کیست، در این حین برای اینکه بتواند به دنیای بزرگسالی ورود کند ممکن است به رفتارهای مخرب و پر خطر گرایش پیدا کند که نتایج جبران ناپذیری را بر روی او می‌گذارد.
انتخاب ارزشی: در این دوران از نوجوان خواسته می‌شود تا عقاید و ارزش‌های خود را، مسیر مورد علاقه، شغل مورد و تمامی این موارد را تعیین و مشخص کند. ولی به این علت که هنوز خود را به درستی نشناخته است و نمی‌تواند انتخاب‌های قاطعانه را انجام دهد دچار سردرگمی می‌شود. این سردرگمی در نهایت موجب افزایش بحران هویت در نوجوانان می‌شود.
کمابیش تمام نوجوانان در این دوران بحران هویت را تجربه می‌کنند. اگر بحران هویت در مسیر درستی هدایت نشده و پایان نپذیرد، تأثیرات بسیار مخربی بر فرد گذاشته می‌شود و ممکن است هویتی که فرد از خود می‌سازد غلط و اشتباه باشد. به همین علت است شما باید بحران هویت را تشخیص دهید و به هدایت و پایان دادن به آن بپردازید.
دلایل سردرگمی هویتی در برخی نوجوانان
کارشناسان روانشناسی و اجتماعی ضعف آموزش، عدم خودشناسی فردی، فقدان خودباوری، بی انگیزگی، ضعف اعتقادات دینی مذهبی، مسائل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و تهاجم فرهنگی را به عنوان اساسی‌ترین دلایل سردرگمی هویتی در برخی نوجوانان امروزی مطرح می‌کنند.
خودشناسی فردی به جهت شناخت نقاط ضعف و قوت در کاهش بی‌انگیزگی مؤثر است. به عبارت دیگر خودشناسی فردی و خودباوری به منظور ارتقای توانمندی‌ها و تقویت نقاط ضعف آدمی را به جهت کمال و هویتی مستقل سوق می‌دهد.
فرزندپروری نیازمند آموزش است، به منظور رشد فکری فرزندان سطح فکری والدین باید ارتقا یابد. تهاجم فرهنگی، ضعف آموزش، بی‌نیازی مطلق و نیازمندی، بحران‌های اقتصادی و اجتماعی هر یک بر بحران هویت مؤثر است اما بی‌تردید آموزش در سطح فردی و اجتماعی بر هویت‌یابی می‌تواند مؤثر باشد.
کارشناسان روانشناسی و اجتماعی تاکید دارند همانطور که ژان‌ژاک روسو گفته است، به منظور تربیت آدمی باید بر تعلیم و تربیت ۳۰ سال پیش از وی تمرکز کرد. علاوه بر این موارد آموزه‌های وزارت آموزش و پرورش، آموزش عالی و همچنین بسترسازی فرهنگی به منظور ارتقای رشد فکری جوانان در شکل‌گیری و ثبات این هویت برای جوانان بسیار حائز اهمیت است.
نقش خانواده در بحران هویت نوجوانان
نوجوانان در این سنین سوالات بسیاری در رابطه با شخصیت و ماهیت خود دارند. اگر خانواده نتواند این چالش را با موفقیت پشت‌سر بگذارد می‌توان گفت که نوجوان در زمان ورود به جامعه دچار تزلزل شخصیت شدیدی خواهد شد. اگر نوجوان سوالات بسیاری دارد این می‌تواند نشان‌دهنده سلامت روح و روان فرد باشد. یکی از ویژگی‌های بارز نوجوانان در این سنین، پرسشگر بودن آن‌ها است. بسیاری از خانواده‌ها به دلیل عصبی بودن، نداشتن آرامش روحی و روانی و … نمی‌توانند با این مشکلات به درستی کنار بیایند. همین عامل می‌تواند باعث سرخوردگی نوجوان باشد.
والدین همواره باید این موضوع را به یاد داشته باشند که تفکر و رفتار امروز نوجوانان به تحت تأثیر عوامل بسیاری قرار گرفته است. شخصیت نوجوانان بسیار متفاوت است از این رو نمی‌توان با همه آن‌ها به یک شکل و مدل رفتار کرد. باید راه درست و منطقی آن را پیدا کنید. اما پزشکان در رابطه با این مواقع چند نکته را به والدین یادآور می‌شوند:
اگر نوجوانان تجربه‌ی موفقیت آمیزی دارند حتماً تشویقشان کنید و به آن‌ها روحیه و انگیزه لازم را بدهید.
- در این مواقع سعی کنید آرامش خود را حفظ کرده و از رفتارهای خشونت‌آمیز بپرهیزید.
- نسبت به احساسات و عواطف نوجوانان بی‌تفاوت نباشید.
- به هیچ عنوان اهداف خود را به نوجوانان تحمیل نکنید.
- ویژگی‌های فردی در دختر و پسر متفاوت است از این رو نباید با آن‌ها به یک شکل رفتار کرد.
- مشاجرات و دعواهای خانوادگی می‌تواند روی روحیه نوجوانان تأثیر بسیاری داشته باشد.
در نهایت اینکه اطلاع درباره احساسات و هویت خود برای همه مهم است. اگرچه داشتن یک بحران هویت می‌تواند احساس گم شدن یا ناامیدی در شما ایجاد کند، اما این نوع بحران‌ها نیز می‌تواند مفید باشند. زیر سوال بردن احساسات خود، هدف و ارزش‌هایتان می‌تواند به شما کمک کند تا درک بهتری نسبت به خودتان و آنچه هستید به شما بدهد.
به یاد داشته باشید، تغییر بخشی از زندگی است و با نگاه به گذشته خواهید دید که در تمام مدت و در تمام مسیر زندگی تغییرات بسیاری داشته‌اید. اگر بسیاری از عوامل اصلی استرس‌زا در زندگی را تجربه می‌کنید و احساس می‌کنید در یک بحران جدی روانی قرار دارید، هرچه سریع‌تر به یک روانشناس مراجعه کنید.
نظر شما