به گزارش خبرنگار ایمنا، شاهنامه الگویی برای آشنایی بچه‌ها با قهرمانان ملی است، گنجینه‌ای با تنوعی از مفاهیم عشق و دوستی، پهلوانی، احترام به بزرگ‌ترها و مسائل تربیتی و اخلاقی، دفاع از کشور و البته قصه‌های کودکی رستم و سهراب و زال و سایر اسطوره‌های شاهنامه…
قهرمانان شاهنامه در هیچ ابرقهرمانی خارج از این سرزمین دست یافتنی نیست و هنوز هم کودکان و نوجوانانی هستند که وقتی از آنها می‌پرسیم چرا شاهنامه را دوست داری؟ پاسخ می‌دهند که «فردوسی سی سال برای نوشتن شاهنامه رنج کشید تا ایران و زبان پارسی برای ما باقی بماند، پس باید آن را بخوانیم و از آن مراقبت کنیم.» ازاین رو ما نیز بر آن شدیم که شاهنامه خوانی و نقالیِ کودکان را از زبان فردی جویا شویم که سال‌ها در این زمینه ساخته و پرداخته است و در کلاس‌های شاهنامه خوانیِ خود برای یادگیری زبان فارسی و تحکیم هویت ملی از هیچ تلاشی دریغ نمی‌کند. کسی که در آموزش هایهایش این بیت را به خوبی درک خواهیم کرد که:
«چون که با کودک سروکارت فتاد / پس زبان کودکی باید گشاد»
آنچه می‌خوانید گفتگوی اختصاصی ایمنا با نهضت قریشی‌نژاد رئیس هیئت مدیره انجمن دوستداران ادبیات کودک و نوجوان اصفهان است.
نقالی در تربیت کودکان چه تأثیری دارد؟
به نظر من نقالی یک شیوه بیان و یک نمایش است. ما برای کودکان روش‌هایی داریم که باعث شوق و شور می‌شود و یادگیری را برای آنها توأم با لذت و سرگرمی می‌کند. تأثیر نقالی بر کودکان مثل تأثیر تئاتر و دکلمه است البته با مقداری تفاوت، چراکه نقالی نوعی بیان و نمایش‌دادن است و برای بچه‌ها جذابیت دارد مثلاً اگر نمایش، داستان پیدایش آتش و هوشنگ باشد، کشیدن و نمایش تصویر کمان با دست یا اجرای هفت خان رستم و تاخت و تاز در آن برای کودک جذاب است.
آقا هدف از آموزش نقالی، تربیت کودکان نقال است؟
ما نمی‌خواهیم کودکان نقال تربیت کنیم چراکه برنامه باید متناسب با شرایط امروز جامعه باشد و نقالی روشی برای علاقه مند کردن کودکان به داستان‌های شاهنامه است و باید مثل سایر ادبیات حوزه کودکان با آن برخورد کنیم. من یک مربی شاهنامه هستم و همکارانم در انجمن دوستداران ادبیات کودک و نوجوانان اصفهان دوره‌های شاهنامه خوانی برای کودکان را گذرانده و روش‌های ارائه را تجربه کرده اند و درنتیجه با جمع بندی همکاران بهترین شیوه‌ها برای جلب کودک به شاهنامه را انتخاب کرده ایم، اما آموزش نقالی را با هدف تربیت نقال انجام نمی‌دهیم و این آموزش را مانند یک تئاتر انجام می‌دهیم. تعداد بسیاری از کسانی که شاهنامه را یاد می‌گیرند با این موضوع به عنوان یک ارزش در کودکی برخورد می‌کنند که این ارزش در شخصیتشان ایجاد شده است. بنابراین نقالی یک زمینه است مثل تمام زمینه‌ها که ما نیز این زمینه را فراهم می‌کنیم تا کودک به دنبال هر آن چیزی برود که دوست دارد.
کودکان از چه سنی توانایی یادگیری نقالی را دارند؟
کودکان تقریباً از چهار سالگی توانایی یادگیری نقالی را دارند، اما نه با این هدف که بخواهند نقال شوند و ما باید این را در نظر بگیریم؛ البته اگر پدر و مادر بخواهند هدف گذاری کنند که من می‌خواهم فرزندم نقال شود کودک را از شاهنامه هم بَری می‌کند. با توجه به شرایط امروزِ جامعه نمی‌توان انتظار داشت نقال‌های مثل نقالان قدیم داشته باشیم چراکه آن زمان زمینه‌های اجتماعی برای این موضوع فراهم بود و مردم برای استراحت بعد از کار و گذراندن وقت شب به قهوه خانه‌ها می‌رفتند که محل تفریح و استراحت عامه مردم بود و نقالی در آنجا نقش تلوزیون و یا سایر فناوری‌ها را داشت، ولی امروزه عامه مردم یعنی قشر کارمند و کارگر و حتی آدم‌های معمولی، شب که می‌شود کمتر حوصله دارند بیرون بیایند و در قهوه خانه بنشیند زیرا شیوه زندگی متفاوت شده است. اگر نقال‌هایی مثل نقالان قدیم بخواهیم باید بچه‌ها را تقسیم بندی کنیم یعنی تعدادی از کودکان به رشته هنر می‌روند و در بین آنها یک نفر به سمت نقالی شاهنامه می‌رود، بنابراین نمی‌شود به نقالی به صورت یک کار عمومی برای همه بچه‌ها نگاه کرد. درنتیجه در این گونه آموزش‌ها بچه‌ها فقط با شاهنامه آشنا می‌شوند که هر کس پتانسیل و زمینه‌ی نقالی را دارد به دنبال آن برود، این موضوع معمولاً سنت بسیار خوبی است ولی باید آن را متناسب با زمان استفاده کنیم و به این توجه کنیم که قابل اجرا باشد.
کودکان از چه سنی توانایی یادگیری شاهنامه را دارند؟
نوجوانان تقریباً از ده سالگی به خوبی درک می‌کنند و علاقه‌مند هستند و شاهنامه می‌خوانند و نمایش می‌دهند، اما برای اینکه سبک شعرها در ذهن آنها به‌خوبی جا بیفتد برای سنین زیر ده سال و بچه‌های پیش دبستانی و همچنین شش و هفت ساله بایداز روش‌های قصه گویی استفاده شود اما اگر روش به صورت نقالی باشد لازم است که در قالب یک تئاتر برای کودک اجرا شود.
بنابراین ما متن‌های سخت شاهنامه را برای بچه‌های کوچک ارائه نمی‌کنیم بلکه داستان‌هایی مثل داستان هوشنگ و کشف شاهنامه را انتخاب می‌کنیم و چون داستان‌های شاهنامه دوبخش دارد و درحقیقت به‌صورت چند لایه و اسطوره‌وار است ما برای کودکان وارد بخش اسطوره‌ای نمی‌شویم و داستان را تعریف کرده و وقایعی که اتفاق می‌افتد و به یکدیگر دیگر ارتباط دارد را بیان می‌کنیم.
این شیوه‌ی ارائه برای کودکان قابل فهم است و به این ترتیب به داستان علاقه‌مند می‌شود و در یک کلاس بیست نفره جلب و جذب این شیوه خواهندشد اما کسانی که خودشان هم بخواهند اجرا کنند و حاضر به نقالی شوند شاید یک نفر باشد مثلاً داستان پرواز کیکاووس که تخیل و اعتماد به نفس را در کودک ایجاد می‌کند.
برای اینکه آموختن شاهنامه برای کودکان و نوجوانان راحت تر باشد آیا باید تغییری در نحوه نگارش شاهنامه برای این گروه سنی ایجاد کرد؟
برای آموزش نقالی از کتاب اصلی شاهنامه استفاده می‌شود و داستان‌ها متناسب با کودکان و گروه سنی آنها انتخاب و بیان می‌شود و ما به دنبال کتاب و فیلم‌های برداشت شده از شاهنامه نمی‌رویم چراکه این کار نادرست است. سبک آموزش نقالی متناسب با محیط زندگی و فرهنگ منطقه‌ای است که کودک در آن زندگی و رشد می‌کند، اما تاکید اصلیِ ما استفاده از روش‌هایی است که تحرک در آنها بیشتراست تا برای بچه جالب‌تر باشد و جذابیت بیشتری را به همراه دارد.
بر این اساس سبک خاصی برای آموزش نقالی به کودکان استفاده می‌کنید؟
نقالی می‌تواند مثل یک نمایش خلاق و یا یک تئاتر ضمن آشنایی با متون شاهنامه، لذت و شادمانی و سرگرمی را برای کودکان ایجاد کند. بسیاری اوقات که ما برای کودکان کتاب می‌خوانیم از آنها می‌خواهیم که داستان را بازگو کنند، شیوه بازگویی اگر به صورت نقالی باشد کودک را از لذت داستان بازداشته‌ایم بنابراین شیوه بازگویی باید به صورتی باشد که کودک دوست دارد و تاکید می‌کنم که وظیفه ما این است که کودکان را آشنا کنیم تا به دنبال شیوه‌ای برند که دوست دارند.
آیا آموزش و پرورش در این زمینه گامی برداشته است؟
از دید من آموزش و پرورش اقدامی انجام نداده جز اینکه قسمت‌هایی از شاهنامه را در کتاب درسی قرار داده است، اما با توجه به این که بچه‌ها در دوره اول و دوم دبیرستان علاقه مندی‌های خود را نشان می‌دهند اهمیت این مسئله بیشتر خواهدشد که این موضوع هم به دبیر ادبیات بستگی دارد که چقدر دانش‌آموزان را با شیوه‌های مختلف آشنا کند.
گفتگو از: زینب گنجی پور، خبرنگار سرویس فرهنگ و هنر ایمنا
نظر شما